Dokulwitać sie ku staróści...

Wiycie! We wszyjskich cajtóngach, radijokach, we kôżdyj telewizyji tuplikujóm nóm, jak tyż to mómy zdrowo i dugo żyć. Ciyngiym nóm ale zakôzujóm ćkać tustego, łostrego... szmektnego, ale przepiyrajóm nôs, przemówiajóm, coby ćkać ino jakosik zielynina, i te côłke „ekologiczne” jôdło. Jô tego ale niy poradza już ściyrpieć, jô móm rôd fetowne i blank niyzdrowe warze. I beztóż tyż terôzki gôdóm Wóm, moje Wy roztomiyłe, pamiyntejmy na zawdy: życie moge być ino rajzóm ku mógile, nałónczôs ftoryj tracymy czas na to, coby dokulwitać sie ku niymu we côłkości i blank zdrówo, ze gryfnym, dobrze zachówanym ciałym. Milijóńsko lepszij jednakowóż jes sztramplować, bajukać sie po tyj dródze ze piwym i kónskiym wusztu w gorzci, ze mockóm zeksu, tańcowaniym, głóśnym śpiywaniym, i ku tyj mógiyle prziklechtać sie blank i do łostatka wypultanym i styranym, ale ze łokrzikiym: Kurde mole! Wercióło sie! Cóż tyż to ci bóła za szykownistô rajza!
Nó, a terôzki jesce ku tymu na przidôwek, dlô tych, ftorzi majóm rade fetowne jôdło, recyptura na tustô gańś – rewelacyjô!
Jedna srogszô gańś, gynał wyszpluchtanô wrażujymy do srogachnyj brytfanny, dociepujymy rajn nelki, cimt, pokrapiymy citrółnóm... Tak narychtowanô gańś zalywómy glaskóm biôłego wina, glaskóm czerwiónygo wina, dodowómy seta ginu, seta kóniaku trzi achtliki czystyj gorzôły, achtlik biôłego rumu, i musowo pół glaski tequili.
Warzi niy myszymy parszczyć, skwarzić ani piyc. Gańś mogymy wypierdolić, bo jes niyprzidajnô. Ale jednakowóż, tóż dyć.... zółza! Zółza jes ci... szmektnô... palcyska ino lizać!
Aha! Ta gańś musi być zakatrupiónô, zagorgolónô, bo inakszij ta gadzina wysłepała by côłkô... zółza!

Blóndina....

Jedna blóndina, i jedna czôrnô łoglóndajóm do kupy wiadómości. Łorôz ta blóndina gôdô do tyj czôrnyj:
– Suchej ino! Wetna sie ło sto złocioków, iże tyn fric niy skoczy, niy fuknie ze dachu tego budónku.
Ta czôrnô rada sie wetła, tyn istny fuknół ze tego dachu, i na łostatku ta czôrnô rzóńdzi ze rułóm:
– Wiysz, jô niy moga wzióńć tych pijyndzy, jô już te wiadómości widziałach i gynał wiedziałach, iże tyn istny niy skoknie ze tego dachu.
Na to ta blóndina:
– Jô tyż te wiadómości dzisiôj widziałach alech myślała, iże tyn fric niy bydzie taki gupi i drugi rółz... niy fuknie na dół!

We Hamerice....

Rółzczasu jedyn ślepôk uzdôł sie, coby nawiydzić... Teksas. Wsiôd do fligra takich ci teksańskich flugliniji i zapôd sie we miyntkim, srogim zeslu.
– Ej ty!, Ej ty...! – wrzescy tyn ślepôk. – Ale to co jest srogi zesel.
– We Teksasie wszyjsko jes na isto srogsze, niźli kaj indzij! – rzóńdzi chop, foty siedziôł wele.
Kiej już tyn ślepok wylandowôł we tym Teksasie, poszôł zarôzki do szynku. Dostôł zajdel piwa, macô go gorzcióm, i gôdô ze pódziwianiym:
– Ale wy sam môcie sroge zajdle, sroge kufy...
– We tym naszym Teksasie wszyjsko jes mocka srogsze niźli kaj indzij! – łodrzyknół kaczmorz.
Po jakichsich pôruch minutkach tyn ślepôk pytô tego szynkiyrza, kaj jes jaki klółzet, jakisik haźlik.
– Panoczku! Anó, na drugim sztoku, trzecie dźwiyrze ze ze prawyj zajty!... – łodrzykô tyn szynkiyrz.
Tyn ślepôk idzie, metlô mu sie dróga. Miasto ci do haźlika, wlazuje do zolu ze basingym. Potknół sie, wleciôł rajn do wody i wrzescy przelynknióny:
– Niy spukiwać, niy spukiwać!....

Wiesna, lato i... gadzina...

Nó, tóż mómy, podwiyl co, jesce ta szykownistô i szumnô wiesna ale za chnet dwa tydnie wyprasknie ci nóm gorke (możno) lato. Wszandy zielóno, flider już kajniykaj ustôł kwiść, cześnie, pónki, byrny i jake tyż tam jesce ółbsty już tyż do łostatka kwiôtki ściepli. Na stromach, we liściach ino słychać roztomajte zorty ptôków, kiere uwijajóm sie przi gniôzdach wele swojich modych. Ino, jak to zawdy po zimie, corôzki wiyncyj kole naszych tych chałpów, betóniôków, familoków roztomajtyj gowiydzi, i to niy zawdy do łostatka łozmyśnie i cylówo cichtowanych, kotów abo psioków. Nó, i wszyjsko gynał łobsrane, bo przecamć nasze polske (a i ślónske) miyłośniki psioków blank niy majóm rade sprzóntać, poskludzać po tych swojich liplingach. A kiej tak gynał kuknóńć jesce bele kaj do tego internecu, to tyż corôzki wiyncyj nawiydzónych bôb sztyjc labiydzi, wajô, iże wiela to jes psioków, niyszczysnych kotów do wziyńciô, wiela to sie roztomajtyj, niy ino miyjskij gadzinie srogachnyj, łogrómnucnyj krziwdy dziyje. Te sam baby, kiere bez côłkô zima futrowali cudze koty i psioki wele swojich chałpów, terôzki zaziyrôjóm ze uciychóm, kiej uwidzóm wiela to sie uplóncło modych.
Wiycie, miyszkóm we takich śtyrosztokowych gmińszczokach, wółnblokach, kiere jakiesik trzi lata tymu nazod łogaciyli, łobabulyli sztyrópianym, wrajziyli nowe łokna i pocióngli cyntralhajcóngi. I co nôjważniyjsze, wrajziyli wszandy szykowniste łokna do pywniców, coby szło je bez zima gynał zawrzić, coby niy marzły ruły we tych chałupach. I zarôzki tyż znodli sie łoszkliwe babska, kiere sztyjc łotwiyrali bez zima te łokna, bo... dzikij gadzinie trza hilfnóńś, trza ci jóm spómóc. Przifilowôłech jedna takô Yma, ftorô ciyngiym folowała futer (mlyko, kurske leberka, łokrojki wusztu) wele łozewrzitego łokna łod pywnice ale... blank naprociw swojij siyni. Kiejech sie jóm spytôł czamu niy rychtuje tego kocigo jôdła kole swojich dźwiyrzi do siyni łodrzykła mi ze côłkóm powôgóm:
– A czamu miałabych to suć kole mojij siyni? Przecamć ta gadzina capi, i côłkô siyń by do imyntu zaśmierdła!
Nó, i tyn diosecki internec. Niy ma takigo dnioszka, kiejbych niy wlôz na anónza, iże jakisik niyszczysny psiok szukô gupigo, ftory by go wzión do sia, fórt szkryflajóm roztomajte mamzele, iże kajsik na zidlóngu, kajsik we tiyrhajmie sóm niyszczysne psioki, kiere niy poradzóm sie doczkać na takigo ynty, kiery żyć niy poradzi bez gadziny. Kiej takim szlajerojlóm, flaumóm łodpisać, iże mocka dziecek łamzi do szuli bez drugigo śniôdaniô, to zarôzki łobciepie flapsym chobych bół jakim mordyrzym niywinowatych psioków.
Wiycie! Kiej ftosik przaje wszelijakij gowiydzi, zwiyrzokóm, to nôjredszij łostowo... weteryniôrzym, fachmóńskim tiyrarcym, możno i jakimsik ci tam modernym „wolontariuszym” we tiyrhajmie abo weksluje swoja chałpa we nowotnô arka Noego. Ale, jedyn istny, Japóniec ze Tokio Kenchi Ito poszoł jesce dalszij we tym pokazowaniu swojij miyłóści ku zwiyrzokóm. Łón ci już kajsik łod łośmiuch lôt łojzi, pyndaluje durch i jednym ciyngiym po sztwiórnóg, choby ci jakosik małupica, nó... gynał jak afa. Erbnół ci łón miano (ze ynglicka) Monkey Man. I co wiyncyj, jes ci już rykórdzistóm Guinnessa we dałerlaufie „po piesku”, we takim lôtaniu po bajukach. Poradziół ci łón we taki szimel gzuć sto myjtrów we niycôłke dziewiytnôście sekundów. Jak sóm gôdô, kosztowało ci go to mocka mordyrki i ciynżoby; doł se proco. Coby jak nôjlepszij kopiyrówać, nachmachować naszych nôjbliższyjszych kuzinów ze Afriki (i niy ino ze Afriki) przetrôwiół mocka czasu we ZOO abo na łoglóndaniu filmików ło małupicach we internecu. Jednakowóż taki sznit życiô moge być festelnie gyferlich. Kiej tyn Kenchi Ito trajniyrowôł we górach, ba prawieć niy zatrzas by ci go jedyn jyjger, kiery go wzión za... kiernoza, za dzikô świnia.
I rôdbych ujzdrzić kajsik wele mojigo familoka jedna abo dwie take psie, kocie mamulki, kiere by tyrali po trowniolach po sztwiórnóg ze malkorbym na fresie i hundelajnóm na karku.

UFO u mie we chałpie...

Wiycie, jô tyż miôł kiejsik taki szpasowny fal. Cheba ze trzidziyści pôrã lôt tymu nazôd prziszôłech ci do chałpy letko chycóny. A bóło to bez zima, kiej sie pierónym drabko ćma robi, tela, co jô, tak na łodwieczerz, kiej sie już gryfnie we kachloku hajcowało, łotwiyrôłech zawdy jedne łokno do mola, coby deczko izba przeluftować. Wlazuja ci do antryja, pomaluśku sie seblykóm i kiejech bół przi sebuwaniu szczewików, słysza łorôz choby cosik ćwiyrkolóło abo co. Nale, jak to ździebko natintany, niy dołech tam tela pozór i kiejech ci sie już blank seblyk, ino we samyj podblyczce, wlazuja do izby. Jescech niy szkyrtnół szaltra, tela coch ino ździebko dźwiyrze napocznół łoztwiyrać, a sam jak mi cosik na łeb, a ze łeba na gnyk niy prasknie. Cosik mi fukło na kark i chyciyło za kudły. Ludzie! Tóż to przeca idzie do galot naprać. Ćma, cicho, żôdnego niy ma we chałpie, cowiek letko na fleku a sam cosik ci fuknie na kark, na gynik. Wtynczôs sie jesce tela ło tym UFO niy gôdało, bo to bóła srogo tajymnica (u nôs, na isto u nôs, bo Hamerikóny bezmać tam cosik rugowali), chocia nasze strzigi i heksy zawdy na mietłach furgali, ale to byli bery starych ludzi. Nó i rzykna ino tela, co strachu miołech połno rzić, ale pomaluśku, opaternie biera tak gracóm po ścianie, trefiółech yntlich na tyn szalter, szkyrtnółech, i kiej ino blyndło światło, to te cosik pofurgło na krónlojchter. I Wiycie co to yntlich bóło? To bół gryfny papagaj, kiery kómuś ze klôtki pitnół, i kiej sie już ćmiyło, wkarowôł ci dó mie do izby skuli tego, co bóło łotwarte łokno. I coch miôł robić? Anó jesce jedyn sztamperlik, tego papagaja do neca, a jô do prykola...

We fligrze...

We fligrze do Chicago, zarôzki po sztarcie jedna blóndina przesiadô sie ze klasy ekónómicznyj do klasy biznes. Podlazuje ku nij stewardesa i pytô:
– Moga paniczko łobejzdrzeć wasz bilet?
Blóndina dowo bilet, no co ta stewardesa:
– Nó ja, wasz bilet niy ma ważny we tyj klasie. Musicie paniczko wrócić sie nazôd do klasy ekónómicznyj.
A ta blóndina na to rzóńdzi:
– Jô jes szykownistóm i sztramskóm blóndinóm i byda siedzieć tukej, aże dofurgnymy do Chicago!
Stewardesa poszła po drugigo pilota, flugcojgleitera. Tyn prziszoł i gôdô do tyj blóndiny:
– Wybôczóm mi łoni, ale byda musiôł wôs prosić, cobyście sie paniczko przekludziyli nazôd do klasy ekónómicznyj!
– Jakech już pedziała, jeżech szykownóm i sztramskóm blóndinóm i byda na isto sam siedzieć aże przifurgnymy do Chicago!
Pilot wrôcô do kabiny i skarguje sie piyrszymu pilotowi. Tyn gôdô tak:
– Doczkej, doczkej! Moja babeczka tyż jes blóndinóm, tóż miarkuja jak ze takimi babami łozprawiać.
Piyrszy pilot lejzie ku tyj blóndinie, szeptłô ji cosik na ucho, niyskorzij ta blóndina biere swoja taśka i wrôcô sie do tyj klasy ekónómicznyj.
Drugi pilot niy poradzi sie nadziwać...
– Jakeś ty to chopie zrobiół?
– Anó, to jes blank ajnfach! Jô jij pedziôł, iże klasa biznesowô... niy leci do Chicago!

Tôrg, sztryng trzimani i grace w kabzi

Wiycie! Już niyboszczyk Tadeusz Boy-Żeleński gôdôł bół za staryj Polski, iże: „Gdy się człowiek robi starszy,
Wszystko w nim po trochu parszywieje;”
Ale tyż ku tymu napoczynô cowiek corôzki barzij, corôzki wiyncyj spóminać swoji mode lata. Zawdy tyż cni mu sie mu do tego, cego ci już niy ma. Miôłech cheba szczysne dzieciynctwo, chocia we chałpie niy bóło za tela bogato, bo drab Łojca niy nastykło, i kiej erbli my łod Ujka tabulka szekulady, trza jóm bóło na dwióch tajlować. Ale bocza tyż lata mojigo dzieciynctwa niy bez wóniôczki miyjskigo targu. Miôłech poblisku srogi tôrg wele szlachthauzu, kaj bóła ci szykownistô, starucnô hala targowô i tôrg na placu wele nij. Tam, na tym targu poradziyli my sie za bajtla lajstnóńć piyrsze cygarety (bocza take bulgarske „Feminy”) i mocka ółbstów, kiere szło pichnóńć handlyrzóm ze sztandów. I jesce jedne, co mi we mojim modym filipie łostało. Kôżdô handlyra (handlyrz) do kôżdego kóntmana gôdała piyrszô: pochwôlóny, szczyńść Boże, abo ino take ajnfachowe: dziyń dobry. A kiej kónda bali i nic niy kupiół, tyż gôdała: dziynki, przijndóm zaś, z Pónbóczkiym.
Ale tyż te dôwniyjsze lata, to bóło na isto sztryng trzimanie dziecek. I rzykna sam terôzki tak. Kiejbych jô, abo mój bracik, niy pedzieli sómsiôdowi: dziyń dobry abo pochwôlóny, dostali bychmy bez pychol. Szło naszym łojcóm ło dobre wychowani, ło mores. Nasze starki i mamulki wpiyrały nóm, iże zawdy muszymy kôżdego pozdrowić, baji kiej go i widzymy dziepiyro piyrszy rółz. To bół mores, dobre wychowani: być moreśnym dlô wszyjskich. Terôzki jes już blank inkaszij. Polôk (a i razinku terôzki Ślónzôk) niy musi być grzyczny i ze reszpektym dlô wszyjskich. Widzieliście kiejsik pachoła, snopla, mlycoka ze łopuszczónym krokiym w galotach, coby Wóm pedziôł dziyń dobry? Pewnikiym niy! Bo Polôk (i to łod trowniola) mô „wielgopańske” maniyry. Polôk (a i tyn niymoreśny Ślónzôk) jes moc hyrny: niy byda sie JÔ przecamć wszyjskim naobkoło kłóniać i niy byda sie przed niymi poniżôł. Niych mi sie ŁÓNI piyrsze kłóniajóm! Srogi pón czuje sie jak jaki srogachny „nadpón” i miyni, iże to go zwôlniô ze uprzyjmnóści. Ale niy miarkuje ku tymu przecamć, co wtynczôs łón już niy ma pón, ino łón jes soróń i gnyp. Bo przecamć Polôk, to szczyrô, poćciwô dusza. Skuli tego tyż, iże niy winszuje dobrze żôdnymu – króm siebie – tóż tyż po jakiymu miôłby sie sóm siebie kminić i markiyrować uczucie, ftorego w niym blank niy ma?
Jô sóm gôdóm: pyrsk, serwus, dziyń dobry kôżdymu we siyni i na mojij hulicy, i kiejsik trefiółech na baba, ftorô bóła tym festelnie zadziwiónô. Niy poradzióła tyż ale spokopić po jakiymu dziecka sómsiôdów jij sie blank niy kłóniajóm. Toch ji pedziôł, coby napoczła łod sia i łod moresu swojich dziecek.
– Ło, panie Ojgyn! Co to, to niy! Blank gôdki ło tym niy ma, coby moje dziecka lecy kómu sie kłóniali i winszowali dobrego dnioszka!
Ale jes ci już i tak, iże sómsiôdy przibadali sie ku tymu, iże jô zawdy gôdóm piyrszy: dziyń dobry. I kiej sie na słodach abo we sklepie trefiómy, czekajóm na moje dziyń dobry. Kiej juzaś kukóm na jejich fresy, zdô mi sie, co tyż miynióm, iże ze jakigosik gróntu, to sie razinku godzi, cobych jô zawdy piyrszy gôdôł jim: dziyń dobry abo szczyńść Boże. Nó, tak ci mie łojce i starziki kiejsik sztryng dóma trzimali, i tak ci mi to już do terôzka łostało.
Terôzki ci jesce ale jes we mółdzie taki iptowaty szimel łamżyniô chopów, wszyjskich chopów, coby już ło modziokach niy spóminać. Musowo, chocia aby jedna graca, we kabzi. We szakecie. Abo we samyj hymdzie, we asiście kobiyty, i to blank egal eźli styrcy abo siedzi – graca w kabzi galotów musi być. Kajsik we gościnie, kiej zrobi sie już ździebko gorko, chopy poseblykane do hymdów ale sztyjc musowo grace w kabzach galotów.
Widziołech tyż, przi jednyj góścinie we szykownym restaurancie wele tisza, jak jedyn istny, samotny fric we takim erikowym bindrze, zrobiół już zoglyndziny swojich dakli, kichola i wosów, a terôzki, tak mu sie zdôwało, dyszkrytnie, badnół eźli mu jake jôdło niy łostało we gybisie... a wszyjskim babóm, ftore siedzieli wele niygo, blank to niy zawôdzało, do imyntu jich to niy szterowało. I tyż ci jesce poblisku, wele mojij zofy, chop łobleczóny we łozepniyntô jakla ze kapucóm. Na blank krótkij dródze miyndzy tiaszami wrażowôł za rajóm grace do kabzy jakli i galot. Miôł ci ino wyrazitô turbacyjô, ftorô graca miôł wrajzić do jakli, a ftorô do galot?
I dejcie pozór! Terôzki idzie bele kaj ujzdrzić, łoboczyć roztomajtych soróni, kierzy we copkach, we tych dioseckich modernych „bejsbolówkach” poradzóm siednóńć do stoła. A dôwniyjsze Ślónzôki nikaj, i nikandy niy siedli do jôdła we mycce, bo na stole jes chlyb, tyn świynty chlyb, kiery sie kusikuje, kierego sie do hasioka niy wyciepuje, kiery sie we zocy ino do łognia wciepnie, spoli, kiej go jes za tela, kiej pôra sznitków ze wieczerzy łostało.
Eee tam, stary dziamdziała wynokwiô przi latowyj hicy. Moga ino dociepnóńć reszt sztrofek tego Boy’a Żeleńskiego skuplowanych symnóm:
„... I wdecha zwiędłe zapachy
Nad swych marzeń trumną nachylony,
I w letnią noc, w smutku szale
Łzami skrapia własne kalesony...”

Świnia....

Łozprawiajóm dwie klafty, dwie sómsiôdki.
– Wiedzóm łóni, sómsiôdko, tóż to stopieróński szkandal i breweryjô! We gyrichcie łorzykli, iże jô móm zabulić 1000 łocioków sztrofy
– A cóż tyż to?
– Anó, za beler, za bebloło... za to, iże mianowała starô Nowocka... świnióm.
– Nó, blank niy miarkuja tego wyroku! Jô za te same łóńskigo roka zabulółach ino 500 złocioków.
– Nó, tóż widzóm łóni, sómsiôdko, jak latoś wiyprzowina podrożała!

Łostatnie słówecka przed śmiyrcióm...

Bezmać wszyjske ludzie, skorzij swojij włóśnyj śmiyrci poradzóm rzyknóńć cosik takigo, co ne duge lata inksze bydóm pamiyntać. Zawdy cosik pedzóm, a niyskorzij we roztomajtych ksiónżkach, cajtóngach i... bele kaj, bydzie sie te słówecka powtôrzać. Napoczna łodymie, i to niy beztóż, cobych miarkowôł, iże łó mie bydóm tyż po mojim umrziciu mocka gôdać, ale skuli tego, iże i mie sie przitrefiół hercszlag i moje kamraty wrółz ze mojóm babeczkóm myśleli, iże już poszoł pod sosiynki. A bóło to tak:
Procnie jakosi te ślypia łozewrzić... ale blynduje... kaj żech jes? I czamu ta po biôłu tak ci na mie zaziyrô... Jezderkusie! Sztreknóńć sie... po jakiymu jô leża? Jôch miôł być już we robocie... A Elza co sam robi?
– Mómy go nazôd – kajsiś ze daleka słysza chopski, znôjómy głós...
Przeca jô leża na prykolu, na blank biôłym łobleczyniu... Kaj sóm moje szczewiki? Binder, hymda... co sie sam wyrôbiô?
A te szlauchy, rułecki i... zgôście te fóncle... niy to klara bez łokno blynduje... ale już forhang zacióngli, lepij...
– Kuknijcie panie Ojgyn na mie – wystrachany głós... dziółszynny... zaziyrô na mie... kaj jô jes?
– Nó, już przitómny, już jes nazôd ze tyj drugij zajty...
Nó, jescech niy do łostatka prziszôł do sia. Niy sztimowało mi, iże leża na prykolu, niy łoblecóny, jakeś cudze fresy na mie zaziyrajóm... jes i Elza...
– Co sie stało... kaj jô jes? Mogesz mi Elza pedzieć? Jezderkusie, a wiela to jes godzin, czamuch jesce niy we robocie, niy we werku? Kaj sóm moje szczewiki?
Miarkujecie? Kaj sóm moje szczewiki? To bóło wteda dló mie nôjważniyjsze.
To wszyjsko, coch skorzij napisôł, spómniało mi sie, kiejech przeczytôł fajny artikel Mathiasa Schulza (napisôł to do miymieckigo cajtónga Der Spiegel) i na isto skuplowało mi sie to i ze mojim hercszlagym, i tym, co ludzie majóm rade gôdać, kiej już majóm pójńść, kaj wszyjske pójńść kiejsik muszóm... drógóm wszyjskich ludzi...
Dugo, dugo jesce przed śmiyrcióm, kiej sztachniyńcie sie cigaróm sprôwiało mu mocka uciychy, Groucho Marx, majster côrnego szpasu, zawinszowôł sie, coby na jejigo dynkmalu bóło napisane: „Wyboczóm mi wszyjske, iże niy stowóm.” Mocka lôt niyskorzij, kiej już richtik dolazowôł do łostatka swojich dnioszków, tyn hamerikóński wicman i kocynder nie straciół blank pogody ducha i ruły. Kiej leżôł we lazarycie we Los Angeles ze zapôlyniym puc, wyszeptłôł zachrapociałym ale szczysnym głósym do ucha modszyj ło 50 lôt babeczki:
„Umiyrać, moja roztomiyło? To łostatniô zacha, jakô... zrobia!”
Eźli to jes prôwda? Eźli wiyrzić powiarkóm, wszyjske sroge tego świata żegnali sie ze życiym na szprymny i pómysłówy sztrich. Do historyji przeszôł na tyn przikłôd srogi zyjman sir Walter Raleigh, ftory 29 paździyrnika 1619 roka łoznôjmiół: „Eźli cowiek mô serce we włôściwym miyjscu, to blank niy mô znaczyniô, kaj jes gowa.” I we tyn sóm dziyń ta gowa mu łodkraglowali.
Cornelius Hartz, móndrok i wizynszaftler ze Hamburga pozbiyrôł do kupy kieladziesiónt takich wywołanych „łostatnich słówecek” i wylôł nóm – ludzióm ftorzi chyntnie czytajóm i suchajóm takich farbistych gyszichtów – kibel zimnyj wody na palice. Pokôzało sie, iże mocka takich wywołanych pożegnaniów ze życiym, to dziyło ajnbildóngu i fantazyji kolyjnych pokolyniów. Tak tyż sóm Archimedes, na łoka mrzik przed śmiyrcióm ze graców rzymskigo lygiónisty na ist niy wrzesknół: „Niy psowej, chopie, mojich kółek!” Juzaś łosławióne słówecka: „Więcej światła”, kiere miôł wypedzieć Goethe wandlowali sie ło jejigo dochtora, kiery ale bół daleko łod miyjsca, kaj umiyrôł poyta. Barzij sztimuje to, co pedziała jego niywiôstka, ftorô siedziała przi łóżku wiyszcza, iże Gothe przed samóm śmiyrcióm rzyknół ku swojij babeczce: „Podej mi swoja szłapka, kotecku.”
We naszyj historyji niy brak wziyntych łosobistóści, kiere łozstôwali sie ze tym ziymskim padółym we mało paradny sztrich. Larma wele siebie niy robiyli ani Marlena Dietrich („Ida samstónd”), ani Bertold Brecht („Łostôwcie mie we pokoju”). Hermann Göring, kiery 15 paździyrnika 1946 r we hereszcie społyknół cyjanek, poszôł z tego świata i wiszowôł wszyjskim: „Dobranoc”. Moc żôl, iże niy wlazło mu to do filipa skorzij.
Przikłôdów ale nôgłygo łolśniyniô i jakisik wyjóntkowyj głôdkóści mółwy jes zglyndnie niywiela. Do srogich majstrów mółwy przinoleżi zarachować cysôrza Józefa II Habsburga, kiery kiej już chnet blank leżôł na tym łóżu śmiyrci szafnół do kupy ze abzolutnóm szczyróścióm swoje lichucne łosióngniyńcia: Na mojim dynkmalu mô być napisane: „Sam leży cysôrz, kierymu niy powiydli sie żôdne przedsiawziyńcia.”
U inkszych juzaś zaślypiynie włóśnóm perzółnóm utrzimuje sie do łostatka. Taki ci hamerikóński pisôrz Theodore Dreiser, nó, autór niy nôjlepszyjszych powiyści, miôł bezmać wrzesknóńć na côłki karpyntel: „Szekspirze, tóż ja, jô przilazuja, przikludzóm sie ku cia!” Juzaś ło za tela srogim miyniyniu ło sia świadczy jamer cysôrza Nerona: „Jakiż ci to srogi artysta ginie!”
Ale, idzie tyż pedzieć, co starożytnie historikery poradziyli pośmiyrtnie łoszeredzić niyftorych swojich wrogów i wrażowali jim w gymby niydorzyczne ausdruki. I tak, na tyn bajszpil srogi cysôrz Tyberiusz miôł bezmać zyjńść z tego świata ze słóweckóma: „Biada! Zdowo mi sie, iżech sie... zesrôł!”
Ale do łostatka richticzne, sto procyntów richticzne sóm jednakowóż przekazy, ftore gôdajóm ło pogodzie ducha Antoniygo Czechowa, kiery na łoka mrzik przed kipniyńciym dopóminôł sie i nastôwôł: „Szampana!” Śmiało tyż idzie dać wiara szkowroźności i szwóngu Tomasza Manna, kiery łod swojich kamratów żóndôł: „Dejcie mi ... bryle!” a łoka mrzik niyskorzi zawar na zawdy swoji łoczy. Juzaś na krótko skorzij śmiyrci Karol May (tyn łod tych naszych dzieckowych ksiónżek ło Winnetou i Old Shatterhanda), ftory bezmać miôł głósić: „Zwiyciynstwo, sroge zwyciynstwo! Widza wszyjsko na różowo!”
Nó ale, blank tragicznie brzmiyli łostatnie słówecka Jamesa Deana , szauszpilera i naszyj modziokowyj legyndy, kiery zatrzas sie za lynkiyróm swojigo porsche we 1955 roku. Ciyngiym gôdali, iże tyn hollywoodzki szauszpiler sóm jes winowaty za tyn niyszczysny cufal ale tyn Hartz, ftorego spóminôł skorzij, wykôzôł, iże łón jechôł przepisowo, 55 milów na godzina. Łorôz ze bocznyj drógi wyjechôł autok. Mechaniker Deana, Miymiec Rolf Wütherich, kiery siedziôł wele Deana, łostrzygôł go, coby dôwôł pozór na tyn autok. James Dean wrzesknół jednakowóż ku niymu: „Tyn fric musi zahaltować. Przecamć ci nôs widzi!”

Gyburstak

Pizło mi już rubo bez szejśćdziesiónt lôt ale takigo gyburstaku jak latoś, toch jesce niy miôł. Bez te lata roztomajcie mi tyn dziyń ślatywôł, rôz bóło szpasownie, inkszóm razóm barzij jankornie (łosobliwie, kiejech napocznół medikować wiela lôt już tyróm na tym świycie, a wiela mi jesce łostało) abo tyż ze srogóm paradóm, jak przi Abrahamie. Nó, ale latoś to bóło blank inakszij.
Jak zawdy poszołech wczas z rańca do Pyjtra na piwo. Trefiółech tam poruch sznapskamratów a jedyn z przocieli, szynkiyrz ze tyj kaczmy, dôł mi gyszynk, zaklajstrowano kuwerta i kôzôł mi jóm dziepiyro dóma łotworzić.
Jakech ino wytrzyźbioł, spamiyntôł sie, spómiôł mi sie tyn gyszynk, ta kuwerta łod gospodzkigo nó, tóżech jóm wyjmnół ze kabzy (bóła deczko popuczóno, poskurcano) łobejzdrzołech ci jóm ze wszyjskich zajtów ... możno jake pijóndze bydóm driny, boch przeca niyjedyn geltak (a terôzki i pynzyjô) we tyj kaczmie przetyrmaniół i do łostatka rozfiónkôł. Ale niy, pijyndzy driny niy bóło ino bilet do SPA na trzi godziny. Dlô tych, ftorzi niy do łostatka miarkujóm, co tak na isto jes rzykna ino, iże skrót SPA tuplikuje sie jako „zdrowo woda” łod takigo łacińskigo ausdruka „Sanus per aquam”. Ludzie, przeca kaj by mie tam diosi zakludziyli do jakigosik SPA, przeca to jes ino dlô tych wszyjskich paniczków, ftore majóm zabranych chopów (szaców, absztyfikantów, galantów, nabijacy abo jak to jesce inakszij mianować) abo tych przeskoczków, ftorzi niy blank do łostatka miarkujóm eźli sóm chopami abo babami a niy do takigo porzómnego Ślónzôka nikej jô. Ale, niy dało ci mi to pokój. Wylozech po lekuśku ze chałpy, zakulwitołech sie do biyrsztuby na prociw tego SPA, luchnółech trzi piwa za rajóm, ku tymu jesce możno jakô seta i ... srôł to pies ... deptóm do tego SPA.
Wlazuja rajn a sam marmóry, sztramski parkyt miast dylinów, mesingowe krónlojchtry, zdrzadła na ścianach naobkoło a za takóm toflóm styrcy gryfno dziołcha (ludzie! dykolet, aussznit aże do pympka, pôłno pióntka, i to jesce fedrujóncô, kieculka ledwa do półrzitków) i prziliźnie sie mie pytô, co tyż sam mie prziwiydło.
Pokôzôłech bilet, łóna dała mi dwa take szykowniste paksliki i kôzała mi pójńść do gardyróby sie przeblyc i wlyjźć do drugij izby. We jednym tym paketliku bół badymantel (szarłatny ze biôłóm krauzkóm) i ... stringi ... Próbowôłech praja, taby tak ... wróciółech sie nazôd i pytóm sie eli niy majóm srogszych nómerów. – Tyn badymantel to już bół nôjsrogszy – łodpedziała mi ta gryfnô dziołcha.
Przeca jô niy gôdôł ło badymantlu .... Poszołech do tyj drugij izby. Szôłech tak jakosik sztajfno, wiycie, tyn sznórek mi sie wrzinôł ... nó, tam we tyn szajtlik ... palcyskiym‘ech go tam próbowôł zwekslować ... Wlozech sztram rajn a sam juzaś na ścianach jakesik landszafty, ćmawe fóncle, muzyka choby we lazarycie na porodówce, szislóng ze świytliczkowóm łoblyczóm i driny ci dwie frele we różowych laweryndach, knefle łozepniynte aże do pympka, cycki chnet blank na wiyrchu, a szłapy ci łóne mieli, jezderkusie ... duge aże ... do samyj ziymi ... na fresulkach fajnisty lipynsztift, licka czyrstwe, parfiny tyż ci pewnikiym ze nôjlepszyjszych zortów ... wóniali, iże ... nó, jak we dôwniyjszyj parfineryji łod Krysztafkiewicza na naszyj Krojcce.
Kôzali mi sie legnóńć na ta zofa basiskiym do spodku. I te dwie szwarniste dziołchy napoczli ci mie masjyrować ... gynik, plyca, krziże ... Ludzie! Przeca richticzny chop moge przijńść ło gowa a ku tymu jesce te parfiny ....
Te stringi napoczli mie jesce barzij rznóńć driny we tych półrzitkach ... ze przodku mi sie fest nacióngli ... a łóne kôżóm mi sie łobyrtnóńć na plecy ....
– Niy, niy ... terôzki niy moga – gôdóm po cichuśku ...
– A czamu niy? Musicie! – nôlygajóm i pilóm te frele ...
– Niy ... bo móm taki ... wiedzóm łóni ... krymf (skurcz) ...
– A kaj panoczku? To my to tyż wymasjyrujymy ...
– Jezderkusie! Za minutka! Za minutka łobyrtna sie na plecy. – godóm łostrzymnie.
– Doczkómy! – łodpedziały ze letkim chichraniym łobie wrółz.
Zawarech sztram ślypia i napocznółech sie forsztelować jedna spaśno handlyra ze mojigo warzywniôka, gymizyhandlu na Krojcce. Ujzdrzołech ci jóm (forsztelowołech ci sie jóm) blank sago we blumkółlach i ółberibach. Nó, udało sie, miołech mazel ... łobyrtnółech sie na drugo zajta alech ślypiów niy łozewrził i sztyjc sie wystawióm forszteluja ta spaśno, fetowno i blank sago handlyra we tych blumkółlach i ółberibach ....
Niyskorzij poszołech do jesce inkszyj izby, tyż szykownyj i tam wrajziyli ci mie do takigo srogigo szaflika, zapli mi taki srogachny kragel, ftory mi zadekowôł wszyjsko a rajn wpuściyli maras, flaps ... bali i fajnie mi bóło, tyn flaps bulkoł, klechtoł i gurglowôł, ciepły bół tyn maras, corôzki barzij gorki ... zakciało mi sie słepać, miôłech we gymbie choby we starym tryjtku łod Cieślika.
Napocznółech wrzesceć, coby mi cosik do piciô prziniyśli, bo niy szczimia ... Ale żôdyn sie niy łodzywôł. Zawrzesknółech jesce barzij i... po jakisik kwilce prziszło ci takich dwiuch. Wrajziyli mi trichter do gymby i wlôli ze dwa litry ciepłyj wody ...
I wteda łodezwali sie te trzi piwa, coch skorzij we szynku wysłepôł. Ludzie! Ale ci mi na blaza cisło. Myślôłech, co mi łóna puknie. Przecamć to ino flaps ... tak sie medikuja ... Ulżółech se deczko ... Ale wtynczôs ta skazówka manómyjtra napoczła dźwigać sie aże do czerwiónyj piski i alarm we sómsiydnij izbie ... Strzimołech sie ... wajzerek śleciôł na dół ... Łoroz drzist, prask ... wycyckało tyn côłki maras ze tego szaflika i napoczło sie szpluchtanie, a zatym i suszynie. Nó, i nôjgorzij bóło po tym suszyniu. Te stringi ci mi sie pierónym stómpiyli. To bóła bolónczka! Jużech napocznół wrzesceć choby nôjyntu ale łozewrzili sie dźwiyrze do trzecij izby ... wlozech rajn a tam ci już bóła jesce jedna tako ci fest wizgyrnô frela. Zrobióło mi sie gańba i ustołech ryceć, chocia te stringi corôzki barzij mie rzli ... i ze zadku i ... ze przodku ... tyż. Ta istno we tyj trzecij izbie nôjprzodzij łopytowała mie jakich jô kryjmów używóm na moja gymba. Przeleciôłech we pamiyńci wszyjskie i ... gôdóm, iże żôdnego ...
– To razinku miarkuja – pedziała to frela fałesznie. – Mitesry i pinkle fetowne, pory ścióngnióne ... wypyrsk szmerflusów ...
Łóna miała jedyn taki srogi łogórek, pokroła go i łobciepała mi tymi talarkóma côłko fresa i bez cufal jedna kostka, jónczko ze tego łogórka wlazło ci mi do kichola. Kciołech to jakosik wysmarkać ale sie cheba to tam we tym kicholu łoparło (palcyskami niy mógech wydubać, bo mie ci juzaś dwie inksze dziołchy dziyrżyli za grace i robiyli mi mi tyn côłki „manikir”). Dmuchołech, forskołech ażech wyfukôł tyn kónszczek ale ku tymu łozwôł sie alarm ... jedna dziołcha wtłókła mi nożycki we palcysko ...
Łod tego czasu blank niy móm rôd „mizeryji” ... wyjôdóm ino ze teriny zana.
Za pôra dni deptóm sie tak po tych mojich Pniokach i trefiółech tego mojigo kamrata, ftory dôł mi tyn bilyt do tego stopieróńskigo SPA.
– Witej Ojgyn! I jak sie czujesz po tym byzuchu we tym zalónie SPA ?
– Chopie! Jak nowonarodzóny, i to kwilka po seblecyniu tych ... STRINGÓW !

Cigareta holko łobyczaje ...

Tak po prôwdzie, to jesce we starożytnióści, we IV wiyku przed Pónbóczkym, tuplikowôł jedyn ze trzech nôjsrogszych greckich filozofów – sóm Arystoteles (Ἀριστοτέλης, Aristotelēs), iże to muzyka łagódzi łobyczaje, a juzaś mocka lôt tymu nazôd gôwyndziół tyż na tyn szimel Jerzy Waldorff, kieregoch miôł zawdy w srogij zocy. Ale dzisiôj naskwol, możno na łostuda, byda terôzki eklerowôł, co cigarety holkajóm nasze zwyki i łobyczaje. Ino trza sie spomiarkować jedyn fal, co nikaj niy kurzi sie tela, co na lazarytowyj siyni. Tóż to przeca jes „oaza wolności”, kaj we łoparach śmyndu dochtory i pacijynty cuzamyn do kupy, do grómady, flyjgujóm tyn diosecki nałóg.
Lazaryt jak lazaryt. Żyć idzie. Lazaryt, ajuści, zaobycz kuriyruje, lyczy. Ku ci jes przeca jes. Nó i stoji ło zdrowie pacijynta. Tela ino, iże robi to diosecko jednóstajnie i smyntnie. Ganc ajnfach, idzie wykopyrtnóńć z nudów; czas ci tam sie cióngnie jak cuch po galotach.
Jedzinym placym, kaj te wszyjske pacijynty, ftore jesce same poradzóm deptać, bali niykóniycznie kurzónce, ale kurzoki łosobliwie, mogóm znojść jakisik erzac światówygo żywobyciô, jes rauchcimer na halbsztoku, we kôżdyj siyni lazarytu. Pewnikiym znôcie te miyjsce – tóż to tam, kaj we winklu styrcy przepołnióny aszynkibel, a wymiarkowanie niytwôłości naszych marzyniów zmógô pukniyntô fynsterszajba kalnego łokna. We lazarycie kurzi sie moc wiyncyj niźli kaj indzij. Sprzycznóść? Ino dlô tych, ftorzi nigdy niy przekroczyli proga tyj na isto zocnyj insztytucji, kierzi nigdy niy kurjyrowali sie we lazarycie.
We tym rauchcimrze łozprawiómy zowzito ło pogodzie, dzieckach i fusbalu, ło wieczornym programie telewizyjnym. Nôjczyńści jednakowóż tymatym naszych klytów sóm diagnółzy i zabiygi, analizy i ryntgyny. Chnet ci we niyskóńczóność cióngnymy, szpulujymy take łopowiyści: U jednyj mojij kamratki mieli ci we podejzdrzałóści zapôlynie dudów, ale kurjyrowali jóm na leberki, a niyskorzij wykôzało sie, iże mô świyrzb i wandrujóncô nyra. Cowiekowi pieślawymu, fest niyłodpórnymu, ftory zarôzki widzi sie we róli „jednyj mojij znajómyj”, blank niy lza tego wszyjskigo suchać. Ale przeca my niy sómy blank guche, do sto pierónów! Nó, akuratnie, niy jeżechmy przecamć guche. Beztóż dôwómy pozór, wysuchujymy ciyrpliwie, a bali i ze istóm dółzóm jakisik interesy i dociyrności tych wszyjskich czyście łozpoznanych gyszichtów niymócy, wszyjskich tych ci znôjómych świata.
Niy sómy tyż ślepokóma. I skuli tego tyż upokornie wpatrujymy sie we fresy naszych kamratów niydoli. Oto razinku kole mie stanół mody karlus. Tak ci augymas zdrówy i mónter jak rydzka. Na unterarmie mô ci tak jakosik gryfnie intrigujóncô wydziyrgane: „Wybôcz mi Pónbóczku, mamulcyne płacki”.
Na jakigosik heresztanta niy bół jednakowóż podany. Skóndsi, eźli niy ze heresztu, mô zatym tyn bogobojny apyl, manifyst na gracy? A, już miarkuja, pewnikiym dostôł wółani na stowka. Jes sam snami pôruch rykrutów, ftorzi wykróncajóm sie łod armiji. Musza sam dopedzieć, co to bóło jesce podwiyl nasz minister Klich niy łoznôjmiół szlus ze przimusowym asystyrónkym. Nôjciykawsze bóło to, iże te karlusy wandlujóm ci sie ze roztomajtych strzodowisków, rozeznowajóncych sie łod sia niy ino pod zglyndym kultóry abo poziómu życiô. Wetnółbych sie, co we cywilu, znacy sie na „wolności” – jak gôdómy sam we tym naszym lazarycie ło świycie skukanym po drugij zajcie kalnygo, ufifranego łokna – te mode chopcy na beztydziyń pieróm sie miyndzy sobóm na śmiyrć i życie. Jedyn śnich jes „raperym”, inkszy juzaś kimsik ze zorty „skina”, trzeci juzaś to intylyktualista, taki brylok, „okularnik” – jak to śpiywali poduk Agnys Osieckij – dôłbych gowa, interesjyruje ci go ... botanika. Ale tukej wszyjske sóm pogodzóne. Lazaryt niy ciyrpi wzajymnyj wrógości, na isto glajchuje wszyjske idyjologicne inkszóści. Karlusy trefiajóm ci sie we tym rauchcimrze „na dymku”, na sztachu, zatym szkacóm, kółblujóm, łozprawiajóm wice i fabulóm ło żywobyciu. Kupluje jich jesce jedne; bar’zo, ale to festelnie bar’zo niy majóm rade pójńść do wojska.
A ze drugij zajty styrcy i kurzi mody karlus ze ... Kaukazu, ftory gôdô ze takim inkszym, cudzym akcyntym. Zwóni do kogosik mobilniokym. Niy poradza tego spokopić, bo rzóndzi we jejigo rodnym jynzykym z kierego niy poradza ci blank spokopić ani słówecka. Ale, ale, zarôzki, niy, niy, cheba jednakowóż cosik ci wymiarkowołech. W swoji łozprowki, wyznania rôz za kedy wplôtô swojsko brzmiónce słówecka.
– Всё зубы целые – chytóm polekuśku. Ciykawe, ło czym moge ci łón tak ciyngiym łozprawiać, róncz nôgle we pojstrzodku zdania gôdo po rusku, i to tak szpasownie, jednym ciyngiym, iże wszyjske zymby mô jesce côłke. I po jakiymu niy moge tego wszyjskigo ło tych zymbolach pedzieć we rodnym lynzyku? A eźli możno blank niy gôdô ło sia, ino łopisuje swojimu łozmówcy, gyjgnerowi forcugi jakisik szykownyj dziołchy? Abo kónia? Wszyjsko jes ci mójglich. Życie przeca pôłne jes zagôdków.
Dochtory tyż kurzóm. Znaczy sie, zaobycz kurzóm we swojim szprechcimrze, ale roz za kej bywô, iże przilazujóm ku nóm. Styrcóm do grómady kole tego ci nafolowanego aszynkibla i bez gańby łozprawiajóm sie bery ze życiô łoddziału.
– Bóła u nôs niydôwno na praktice jedna szwestera. We historyji choroby łoziymdziesiyńcioletnigo, przikowanygo do prykola pacijynta zapisała po nocnyj szychcie: „We prykolu aktiwny” – łozprawiô dochtórka we zielónym kitlu.
– A jô kiejsik widziołech – podchytuje jeji kamrat we szafirówym kitlu – wpis jednego ci kuśpika, kiery pojechôł ku niyszczysnymu falowi: „Pacijynt ci bół użarty bez niyświadómo gadzina w rzić”. A we nôwiasie jesce: „We haźlu!”
Styrcysz, suchôsz, kurzisz, a czas poleku płynie sie i płynie. Szczwortyj cigarety już ci jednakowóż wybakać niy dajóm. Na nasz halbsztok wpolóła łoddziałowô ze jakimis papiorami pod parzóm i wrzescy ci na côłki karpyntel, choby my blank guche byli:
– Kiery swôs to Ojgyn z Pnioków? Po cółkim łoddziyle wôs szukóm panocku. Kajście sie straciyli? A cióngnóć mi sam wartko na klistyra!
Nó cóż, klistyra we lazarycie – świyntô rzec! – jak rzóndziół kiejsik Józek Szwejk. Ale, niyskorzij juzaś sie zakurza i tela!

Fajrant .

Wiycie, siedziôłech se ze kamratami przi stole modernyj italijóńskij kaczmie. Bóło mocka wina, talyrz ze roztomajtymi przistôwkami, przidôwkami, artiszoki we łolyju, „carpaccio” i take tam jesce. Klara już cióngła ku zachodowi. Lato! Fajrant! Szlus ze robotóm. Moje bióro bóło już zawarte, redakcjô „Gońca Górnoślaskiego”, wszyjskie banki, nasz magistrat i urzyndy tyż. Uff, yntlich.
We jakimsik mómyncie jedyn ze kamratów – bół tak możno kole śtyrdziyści lôt stary – przeprosiół na kwilka. Jednakowóż niy skuli tego, co kciôł pójńść na stróna, do haźlika ino beztóż, iże kciôł na gwôłt wartko wysłać nôgłygo ymilka. To bół dziepiyro poczóntek. Kôżdy snôs ciepôł niyspokojne wejzdrzynia, kukôł na swój mobilniok, na swoja kómórka i zatym pisôł wartko „esemesa”. Tyż lecy kedy łoroz napoczli glingać telefółny a nasze słówa: Przeprôszom, ale musza ... nadziywali sie same na sia we lufcie.
Na przecam, łodbiyrajónc telefółn przinoleżi wzniyś ślypia ku niybu i rzyknóńć: Nó, tyż ci cufal! Muszóm zwónić razinku terôzki. Eźli grónt jes richtik nôgły, przinôleżi sztreknóńć sie łod stoła i kielanôście myjtrów dalszij łozprawiać – lecy kedy przelazować pôrã kroków to we jedna, to we drugo zajta. To take tańcowanie, taki „kontredans” kôżdego modernego miyszkańca srogigo miasta.
I Wiycie co? Zawdyć ci to lepszyjsze niźli na isto frajny wieczór ze dôwnych lôt, ze hańdôwniyjszych czasów kiej po wieczerzy bóły ino szeslóng i dziynnik we telewizorze. A kiej już ftosik zwóniół, to wtynczôs wstôwała Mamulka łod stoła i podnosiyła topórnô côrno abo myszato suchôwka. Zaobycz wykôzało sie tyż, co glingo ciotka abo naszô Starka. Juzaś telefółn po dziesióntyj na wieczór skazywôł, iże ftosik umrził, ftosik poszoł pod sosiynki. I terôzki te łokreślynie „fajrant” brzmi tak archaicznie, staromódnie nikiej „wieczerza”. Wymiyrajónce słówecko, kiere łokryślô blank już przepómniano cyrymónijô.
Ze tyj wieczerzy wróciółech do dóm króciutko przed północkóm. Ze letkim szumym we palicy usiodech do szrajbtisza, coby wartko przeczytać, sprôwdzić internecowe brify, korespóndyncyjô i zarôzki pójńść nynać do prykola. Móm dwa adresy ymilkowe – fachmóński i priwatny. Eźli mie niy ma we robocie (nó, terôzki to mie zawdy niy ma, bo już niy robiã), kamraty miarkujóm, co mie chycóm na włósnym ymilku. A juzaś na moja zawodowô adresa szkryflajóm przociele, kierzy tak by tak wiedzóm, iże côłkimi dniami przesiaduja nad mojóm robotóm. Sprôwdzóm zawdy łobadwa (terôzki to móm aże śtyry). I już ino skuli tego uzdołech, co na isto srogóm gupotóm i szalyństwym bółoby posiôdanie aże dwiuch nómerów telefółnu.
Jedna kamratka napisała mi, iże kciałaby na isto poczytać jedna tako szykownô gyszichta łod jednego internecowego kamrata ale niy poradzi we jeji kómputrze tego znojść. Nó, tóżech posznupôł we mojim, i tyżech go niy znod. Zarôzki tyż żech naszkryfloł do tego internecowego kamrata, coby mi go wciep na ta moja adresa. Wyswoł mi go bez dwie minuty. Bóła to jakosik łozprowka ło latowym rajzowaniu po świycie, festelnie interesantno. Zarôzki tyż wciepech ci ta łozprowka bez internec tyj mojij kamratce, ale coby być pewnym, wysłôłech jesce esemesa bez telefółn. Tak na wszeli wydarzyni. Niy bez słószności, bo to wszyjsko udało mi sie wyrychtować jak przinôleżi bez pôrã minutek. Kamratka łodpedziała mi za łoka mrzik: „Dziynki!” i zarôzki jesce ku tymu dodała: ”Jes już 23,55! Eźli to my niy łogupli, eźli sómy postrzelóne abo co?”
Jesce bez côłko noc szukołech danych ło urwie frajnego czasu. Jedyn kamrat mi pedziół, co frajny czas majóm łosobliwie arbajtery. Piekôrz, taki na tyn przikłôd Antek Kupny ze Maciyjkowic, jużcić niy bydzie glingôł we jakisik rzecy ze chałupy do piekarni. Do pucerki, przóntacki tyż radszy niy bydzie tyrlikać jeji szef, jeji prowajder. Czas frajny to terôzki – tak jak i nadwôga, niyherskô skóra na fresie i kurzynie cygaretów – dómyna klasy niższyjszyj.
Dôwnij tyn, fto miôł mocka frajnego czasu móg robić, co ino kciôł, co mu sie rzywnie uzdało w łodróżniyniu łod miyszczanów, arbajterów, niywólników – tych wszyjskich, kierzy stôwiali ygipskie piramidy abo katyjdra we Kolonii. Łod starożytnóści włôdało uważowanie, iże bakanie, procny chlyb i mordyrka jes na isto przeklyństwym.
Akuratnie istnym jes, iże my sómy przistympne dlô naszych prôcodôwców bez côłki dziyń i côłko noc. Jedyn mój kamrat, ze kierym zawdy my do kupy łajziyli na piwo „Pod Flota” łozprawiôł mi ło jejigo łojcu, kiery bakoł bez śtyrdziyści lôt we fyrmie budówlannyj i ino jedyn, jedziny rółz bół łobsztalowany bez swojigo lajtera po szychcie, kiej pierón rypnół we dach tamesznego kościoła i trza bóło zabezpiyczyć tyn plac przed zbulyniym do łostatka. Jak take coś suchómy, to ci kryncymy łebym z niydowiyrzaniym – podanie jak przi suchaniu łozprôwek ło ludożyrcach ze Kongo, Fidżi abo kaj tam jesce.
Mie sie juzaś spómniało jakech to jo niy poradziół spatrzeć sie bez chnet dwadzieścia lôt telefółnu do dóm. Niy pómógła moja Elza ani mój dyrechtor we werku ... niy szło i już. Ale beztóż tyż miołech ci świynty pokój po szychcie, bo jak sie cosik we tyj mojij Hucie „Kościuszko” stanyło, to przodzij wołali do hawaryji tego inżyniyra, kiery telefół w dóma miôł. A pó mie kusieli posywać werkowy autok.
Terôzki już niy sómy panami naszygo czasu. Niy mogymy stracić sie, zniknóńć. Żôdyn snôs niy moge stôć sie niydostympny, stracić sie we cudzym miyście, wandrować ganc ajnfach po spadach, przesiedzieć pôrã godzin nad ksiónżkóm, bez wlazowaniô do interneca i bez wpolyniô do internecowyj kafyji, eźli już muszymy łostawić w dóma nasz kómputer. Jużcić pokôzali sie jakiesik pytania ło to, co łostatnio piszymy, co my już napisali, co my już zrobiyli i niyważne, iże sprawa już zawarto, już jes fertich.
Stôwómy czasym zaskoczóne próznościóm, jakô nôs łobjimô, kiej żôdyn niy szkyrto ani niy prziklechtajóm sie żôdne ymilki bez internec. Wartko chytómy za mobolniok i jesce gibcij posywómy kajsik esemesa – choby ino ze przipómniyniym ło trefie, kiery mô być za kielanôście dni. Na isto, niy mogymy sie nikaj stracić, coby niy łoszydzić przociyli, kamratów i familiji. Ani ci tak bez dziyń, ani na łodwieczerz, a jużcić pewnikiym nie na urlaubie. I blank tego niy kcymy, bo czym bółby tyn świat bez nôs, bez tych TYTANÓW roboty???
Prôwda gôdóm, ja?

Tagebuch ze naszych Bieszczadów...

Wiycie! Tak jakosik do półowy stycznia wszyjske wajali, wszyjske naobkoło jamrowali, iże samtukej u nôs blank zimy niy ma. Kiejsik, to ci byli zimy – gôdali niyftore – terôzki to ani podzim, ani zima i ani to wiesna. Za starego piyrwyj to byli zimy, niy to, co terôzki za tego prymiyra Dónalda Tuska. Terôzki skuli niygo wszyjsko ci sie sam u nôs do łostatka popśnióło. I kiejech tak suchôł tego karwiynczyniô i nôrzyczki wysznupołech ci we internecu wicny kónsek ło jednym istnym, kiery wykludziół sie we Biyszczady i napocznół ci tam pisać swój pamiyntnik, swój szpasowny tagebuch. Dejcie pozór, bo niy byda tego tuplowanie łozprawiôł.

12 siyrpnia...

Przekludziylichmy sie ze mojóm staróm do blank nowyj chałupy kajś we Biyszczadach. Jezderkusie, jak ci sam jes gryfnie! Wszyjske stromy naobkoło wyglóndajóm na isto hyrnie i wynióśle. Prómp, ganc ajnfach niy poradza sie doczkać kiej deknóm sie śniygym...

15 paździynika...

Ja, na zicher! Biyszczady sóm nôjpiykniyjszym, nôjszykowniyjszym miyjscym na côłkij ziymi! Wszyjske listka zwekslowali farby na takô tónacjô apluzinowô i szarłatniô. Pojechali my na taki róndfart po łokolicy i uwidziôłech pozdaleku pôra modych lelyni, sorników. Jake ci łóne szykowne i paradne! Jeżech isty, iże to nôjszykowniyjsze zwiyrzyńcia na świycie. Samtukej jes jak we biblijkowym raju. Pónbóczku! Jak mie sie sam podobô!

13 listopada...

Chnetki napoczynô sie syjzón na góny. Blank niy poradza sie wystawić jak tyż to ftosik moge kcieć zakatrupić cosik tak gryfnego, jak sornik. Móm nôdziyjô, iże chnet tyż śleci piyrszy śniyg...

4 grudnia (Barbórka)...

Łóńskij nocy śleciôł yntlich śniyg! Łocuciółech sie i wszyjsko naobkoło dekniynte bóło biôłóm sztepdekóm. Łobrôz jak ze jakij bożonaródzyniówyj anzichtkarty. Wylejźli my na zewnótrz, łodszauflowalichmy śniyg ze słodów i zatym jeszcze łodszauflowalichmy côłkô dróga dojazdowô, tyn nasz auffart. Napoczli my sie łobciepować śniyżkóma, sznyjbalami (jô wygrôł ta chaja), a zatym przijechôł sznyjflug, taki ci bager do śniygu i blank zasuł wszyjsko to, co my łodszauflowali. Musieli my juzaś to wszyjsko łodszauflować. Jezderkusie! Jak jô móm pierónym rôd te Biyszczady!

11 grudnia...

Łóńskij nocy juzaś śleciôł śniyg; fujało bez côłkô noc. Jes ci szykowniście! Tyn côłki sznyjflug zrobiół juzaś ta samô lajera, tyn sóm szpas ze naszóm drógóm dojazdowóm. Zasuł jóm! Ganc ajnfach... przaja tym Biyszczadóm.

19 grudnia...

Juzaś fujało, suło śniygiym łóńskij nocy. Skiż tego, iże bez tyn nasz auffart, ta dróga dojazdowô niy szło blank przejechać, niy dojechôłech do roboty. Jeżech do łostatka już usiotany, wypultany tym szauflowaniym śniega. Tyn giździorski bager, stopieróński sznyjrojmer!

22 grudnia...

Dzisiej we nocy nasuło, nafujało jesce wincyj tego biôłego gówna. Côłke grace móm we waserblazach łod tyj mojij hercówy. Jeżech przekónany, iże tyn côłki sznyjrojmer, tyn śniyżny bager ino czekô za winklym, kiej jô ino łodszaufluja ta moja dróga dojazdowô. Skurwysyn!

25 grudnia, Gody....

Wesołych pierdolónych Świónt! Jesce mocka wiyncyj tego biôłego gówna. Jak mi kiejsik wlejzie w grace tyn skurwysyn łod tego śniyżnygo bagra... forgot... jô go na isto zatrzasna, zatuca go na śmiyrć! Blank tyż niy poradza spokopić, po jakiymu niy posujóm drógi solóm, coby łozpuścióła te biôłe gówno.

27 grudnia...

Juzaś tego biôłego kurestwo śleciało bez noc mocka. Côłke trzi dni niy wyściubiółech kichola z chałpy, króm łodszauflowywaniô mojigo auffartu za kôżdóm razóm, kiej ino przejechôł tyn sznyjflug. Nikaj niy poradza dojechać. Mój autok jes ci pogrzybany pod hółdóm śniygu. Telewizyjny „meteorolog” juzaś zapedziôł, iże śleci 25 cyntimyjtrów śniygu bez ta noc. Moje roztomiyłe! Mogecie sie forsztelować wiela to łoznaczô szaufli pôłnych śniyga.

28 grudnia...

Tyn diosecki „meteorolog” blank sie łochybiół, szajsnół sie do łostatka! Bez noc śleciało 85 cyntimyjtrów tego biôłego kurestwa. Przecamć to ci niy łoztaje, niy łodmarznie bali i do półowy lata! Tyn stopieróński sznyjrojmer ugrzynznół, uwiónzgnół we cumiyńcie, a tyn skurwiel-szoferok prziszôł borgnóńć łodymie szaufla! Pedziôłech mu, coch już szejść razy połómoł te moje szipy, kiejech ci łodszauflowywôł te biôłe gówno ze mojigo auffartu, a zatym łostatnio szaufla rozpierdolółech ło jego zakutô palica.

4 stycznia...

Nó, yntlich wygramulółech sie, wychachrôłech sie ze mojij chałpy. Pojechôłech do składu lajstnóńć sie cosik do jôdła i kiejech wrôcôł, pod mój autok bechnół, wkarowôł pierdolóny lelyń i blank ci mi go łozpierdolół. Napochoł urwy kajś na śtyry tysiónce złocioków. Przecamć na isto przinoleżi sie, coby te wszyjske skurwysyńske lelynie powystrzylać. Że tóż tyż niy łozwalyli jich wszyjskich we myśliwiyckim, jegerskim syjzónie, kiej bół czôs na to!

3 môja...

Zawiózech mój autok do werksztatu we miyście. Niy uwiyrzicie, jak tyż to tyn autok zarościôł łod tyj skurwiałyj soli, kieróm posuwajóm nasze sztreki.

18 môja...

Przikludziółech sie ze mojóm staróm nazôd do miasta. Niy moga sie blank wystawić, jak ftosik, fto mô chocia przigorść, ździebko zdrowygo baczyniô, słósznygo rozumu, moge miyszkać we jakimsik zadupiu, we Biyszczadach!

Seta i....

Wlazuje jedyn istny do szynku i łod proga sztaluje laga:
– Setka, i cosik na zagrycha!
Ółber przinosi łobsztalowanô laga, chop to szluknół, zajôd i dôdô do ółbra:
– Kciôłbych za tyn łobsztalónek zapłacić.
A kelner ze rułóm na to:
– Nic panoczku niy musicie bulić, to wszyjsko na kost fyrmy.
Na drugi dziyń tyn istny przilôz juzaś do tego szynku, łobsztalowôł dwie sety gorzôły i ku tymu zagrycha. I juzaś kciôł zapłacić ale ółber juzaś mu łodpedziôł, iże to wszyjsko na kost fyrmy. Tóż tyż tyn istny wybrôł sie do kupy ze côłkóm familijóm we niydziela do tego restourantu. Wećkali galantny łobiôd, zarôzki po łobiedzie dziecka wećkali wety, znacy nachtisz, baba tego istnego wysłepała flaszka wina, a łón se łobsztalowôł jesce pół litra. Kiej prziszło do placyniô, ółber łodmówiół przijmniyncia pijyndzy, i rzyknół, co to juzaś wszyjsko jes na kost fyrmy. Tyn istny niy szczimôł i pytô sie gospodzkigo:
– Panie ółber, jym, słepia sam już trzeci dziyń i jescech za nic ani fynika niy zabulół. Mogecie mi to wyeklerować po jakiymu?
– To jes panoczku ganc ajnfach – łodpedziôł kelner. – Widzicie panoczku, pod tamtym srogim kwiôtkym tego chopa i ta baba?
– Anó, widza, panie ółber.
– Nó tóż wóm rzykna, panie gryfny, iże to jes moja baba, tyn chop, to mój szef, łod pierdoli moja baba, a jô... jego gyszeft!

Śmiychu wôrte...

Wiycie! Fto niy poradzi sie śmiôć, niy poradzi sie chichrać, tyn na isto sie traci. Bo launa, humór jes moc przidajny ku tymu, coby richtik myśleć. Bo mózg cowieka jes choby jake ferrari ze motorym „garbusa”, abo możno choby stary kómp we ftorym zainsztalowali nôjbarzij moderne łoprógramowani. I coby sam za tela niy wynokwiać, rzykna, co humór, szpas i wicne cufale sóm na isto we naszym życiu nôjważniyjsze. Nôjbarzij gróntnóm zortóm ludzkij szpasowności i pośmiywnóści to humór piyrszołosobowy. Idzie ło zituacyjô we ftoryj same sie capnymy na fyjlerze – na tyn bajszpil sznupiymy za brylami, kiere mómy na kicholu jak tyn Hilary ze tych dzieckowych sztrofków. Wiycie! Tyn humór pokazuje sie we wszyjskich aszpektach naszego żywobyciô. Dejcie pozór!
Chop i cudzo baba, kierzy nigdy skorzij sie niy trefiyli, znodli sie łorôz we jednym szlafwagynie nocnego cugu. Sóm łóne mocka gańbliwe, tóż tyż wartko idóm spać na łoddziylnych miyjscach, ale we pojstrzodku nocy ta cudzô babeczka nakłóniô sie nad prykolym tego cudzego chopa i po cichuśku gôdô:
– Wybôczóm mi łóni, ale mie deczko ziómbi, i eźli byli by łóni take miyłe i prziniyśli mi jakisik nadbytniô deka?
– Móm paniczko lepszyjszy pómys – rzykô ze blikym w ślypiach tyn chop. – Mogymy przecamć bez ta jedna jedzinô noc markiyrować, iże sómy możno môłżyństwym.
– Dobra, panoczku! Czamu niy – chichrô sie po cichuśku ta cudzô baba.
– Fajniście, aże fajniście – gôdô chop. – Tóż weź se sama, mokwo jedna, ta diosecko deka!
Wymiarkowanie humóru i frojńda ze zrobiynia kómuś na błozny sprôwiajóm, iże sómy pozórne na wszyjske łozbiyżnóści miyndzy uważówaniym a prôwdóm, rzeczywistóścióm. Szajsniyńcia sie sóm niy do uwachowaniô, tóż tyż bez takij zowcityj markwi, ftorô szlynkruje sie na horizóńcie poznôwczym, ta historyjô naszyj cywilizacyji uwiónzgłaby we jakimsik môrtwym pónkcie. My, ludzie, na isto kcymy wysznupywać fyjlery u inkszych, bo to jes przijymne, szpasowne i ku tymu moc wicne. Roztomajte terapeuty łod wiyków już zalycali wszyjskim naobkoło śmiych, chichranie sie, tak jak dôwne dochtory płużyli roztomajte pulmantyje, jake ziyliny i zabiygi lycznicze. Fachy szpilmanów, szyndziołów, muzykantów, kónditórzów, lecy jakich „pornografów” i wszelijakich szamanów, to jedzine profesyje, we ftorych łodkryli, jak idzie wykorzystać wrodzóne zamiyłówani naszego zizdymu nerwowygo ku szafniyńciu pożóndanych bez nôs efektów, bez nôs- kóntmanów. Dzisiej tak festelnie widzi sie nóm, tak fest tego pragnymy – jak gôdajóm terôzki modzioki –„kopa”, kiery ci nóm dowo dobrô kómedyjô, iże blank niy ma przegniyńciô we spomiarkowaniu, iże côłkô już ludzkość uzalyżnióła sie łod humóru i dobryj launy. I mógbych sam terôzki prziwołôwać roztomajtych filozofów, móndroków i wizynszaftlerów, ale rzykna ino tela, co humór blank niy ma produktym ubocznym naszyj darwinowskij ewolucyji. Bo eźli tedyć inksze inteligyntne istoty – na tyn przikłôd szimpanse, nasze bliske krywne – tyż ci wyksztôłciyli u sia wymiarkowani humóru? Eźli mogymy sie pośmiôć do kupy ze małupicami ze szykownistego szpasu? A tak prôwdóm, fto mi rzyknie, po jakiymu we côłkości reakcjóm na wic jes śmiych, a niy lecy jake inksze zachówani – na tyn przikłôd kichani? Poczóntków ludzkigo śmiychu przinôleżi szukać u naszych przodków. A jużci, co małupice śmiejóm sie sporze i moc czynsto. Już Karol Darwin merknół, co tyn nasz, ludzki śmiych jes podany do dźwiynków wydôwanych bez inksze „naczylne”. Podszukowaczka Marina Ross ze Uniwerzityjtu Portsmouth kilała maluśke afy bonobo, szimpanse i gorile pod parzóm, po gyniku, dłóni i po szpanie szłapy, i wiynkszóścióm łóne chichrali sie i ryagówali głóśnym rechótym. Wszyjske sie śmiejymy, tóż tyż spólny przodek ludzi i inkszych „naczylnych” tyż pewnikiym sie śmiôł. Tela, co na isto do kupy ze afami, sie niy pochichrómy, bo wszyjske afy niy poradzóm łozprawiać, ani tyż niy poradzóm spokopić naszych wiców i szpasownych ausdruków. I ino pojstrzód ludzi sóm take, ftorym letko przilazuje łozprawiać wice, szpasować. I jes to na isto kómszt (ło ftorym ‘ech już sam tela gôwyńdziół) a miyndzy tymi, ftorzi rade majóm łozprawianie wiców, miyndzy wicmanami i kocyndrami sóm ci śtyry zorty łozprôwiaczy wiców:
Za piyrsze, łozprawiôcz mô przi łozprawianiu zawdy fresa zmiyrnô i statycznô, juzaś te, kiere go suchajóm, trzimióm sie łod śmiychu za basiska ...
Za druge, iże chichrô sie tyn, co łozprawiô, i te, ftore go suchajóm ...
Trzeciô zorta to takô, kiej łozprawiôcz rżi choby sagi we pokrziwach, juzaś ci te, ftore go suchajóm, zwiyszajóm kichole na fusiska i ani jednym słóweckiym sie niy łozwióm ...
Nó, i łostanio, nôjbarzij łoszkliwô zorta jes wtynczôs, kiej suchôcze chytajóm wartko za stołki, flaszki, szklónki abo co tam jim do gracy wlejzie i pieróm tym wszyjskim we łozprawiôcza ...
Boć ło wiela dobry wicman raduje sie zasużónym, sztabilnym uważowaniym i kwôlbóm, i kôżdy go rôd widzi, to na łopach, lichucny, usmolóny i doskwiyrny gôwyndziôrz, ftorymu sie ino zdô, co niy ma lepszyjszego łod niygo, sprôwiô kole siebie łobrzidzynie i kôżdy by go nôjradszij wytrzas na pychol.
Nó i na łostatek. Fónguje ci u nôs przipowiarka, iże „Tyn sie richtik śmieje, fto sie śmieje łostatni.” Ale to tak niy do łostatka prôwda, bo już za starego piyrwyj mój starzik, pierónowy wigyjc i szpasownik tuplikowôł zawdy, fto tak na isto śmieje sie łostatni. Anó, ino tyn, kierymu potrza bóło tyn wic wyeklerować, coby go spokopiół.

Frajerka, kóchanka....

Chop ze swojóm babóm łobiadujóm we paradnym, szumnym restourancie, kiej znôgła do jejich tisza podlazła łobamóntniajóncô szykownistô, modô dziołcha. Dowo rajcownego kusika tymu chopowi, zatym rzóńdzi, iże łoboczóm sie na zicher niyskorzij. Wylazuje ze szynku.
Jego baba zaziyrô na swojigo chopa ze ściykłóścióm i łozkokocyniym:
– Fto to bół?
– Anó, moja frajerka, moja kochanka – łodrzykô ze rułóm chop.
– Styknie łochyntolu! Kca szajdóngu!
– Dobra, moge być – łodrzykô chop – ale kuknij ino, iże po tym szajdóngu niy bydzie już ausflugów do Paryża, feryji na Karaibach, niy bydzie mercedesa we garaży, i ku tymu żôdnych szlustydni, zapióntków na jachcie.
– ....
– Ale, snadnóm rzeczóm, jakóżby inakszij, mogesz zrobić, co ino kcesz!
W tym łoka mrziku wyświdrzóła jejich spólnygo znôjómego, ftory wlazowôł do tego restourantu ze modóm gryfnistóm frelóm.
– Te, a kim jes ta dziołcha wele naszego Jorga? – pyto sie baba swojigo chopecka.
– Anó, to ci jes jego frajerka, kochanka – łodpedziôł chop.
– Nó, wiysz, mój ty roztomiyły, ta naszô jes mocka gryfniyjszô!

Pozór! Pozór... na baby!

Połozprawióm dzisiej na stopieróńskô starô tyma... ło babach. Nó, bo tak prôwdóm, wszyjske my chopy (mode i stare) pierónym radzi mómy wszyjsko, a łosobliwie gryfne i wizgyrne baby. Ale tyż możno prawie majóm te, kiere miynióm, iże ze babami jes zawdy łostuda... dobra możno niy zawdy... chocia pewnikiym chopy gorzôły by niy słepali, kiejby niy baby; Yjwa, kierô piyrsze jabko dała Jadamowi... i łod cego wzión sie samtyjszy, terôźni jabol. Nale, coby bóło wicnij, to Wóm sam rzykna jak to dôwnij samtukej ze tymi babami bóło:
Żôdne słówecko we polskim, a i we naszyj ślónskij gôdce, niy jes ci take fest łozewrzite jak słówecko: baba, babka, babecka. Baba, to jest samtukej kôżdô wydanô, jesce do tego deczko starô; baba lebo babka to mamulka lebo świekra; baba, babiorka, babka – to juzaś blank dôwniyjszô hyjbama, znacy kobiyta babiónco; babóm tyż mianujóm pierdołowatego chopa lebo klachoca i stroszka; krupnô baba, to juzaś skómpidusza, sknyra. Moge tyż być baba-jaga lebo baba-jyndza, znacy carownica, strziga, heksa, zymstliwô, wargatô i fest ci ku tymu zwadliwô. Jes i baba we szachach, ło kieryj gryfnie szkryflôł Jan Kochanowski:
„W szachach babie próżno się nawijać w oczy;
I w zad uderzy, w stronę także skoczy.”
Bóła tyż i takô (we XVI i XVII wiyku) „babińskô rzeczypospolitô”, ale ło tym możno kiejsik indzij byda rzóndziół, bo mi to terôzki sam niy klapuje, i możno by mi i zawôdzało. Rzykna, kiejsik indzij! Na zicher!
Terôzki mómy inakszij. Bezmać sóm ludzie (i to niy ino chopy), kiere sóm „uzależnióne”, znacy majóm taki nałóg. Jedne sóm „uzalażnióne” łod gorzôły, inksze łod cygaretów, jesce inksze łod... babów (ja, ja, sóm take! Chocia dugo niy szczimióm!), a jesce blank inksze łod chlywików, znacy łod „kómórek”, takich ci terôzki modernych mobilnioków. Tak, jak mój jedyn kamrat sam ze Chorzowa. Dejcie pozór!
Glingo tyn mój kamrat Mietek ze Chorzowa „Radia Piekary” (cheba go tyż znôcie i do łostatka miarkujecie):
– Halooo, jô znod na placu, sam u nôs briftasza, a driny bóło côłkie trzi tysiónce złocioków. Do kupy byli jesce papióry, dowód osobisty na Antka Pikulika ze Maciyjkowic ze ulicy głównyj 177. I móm skuli tego srogo utropa, a tak na isto winszowanie: wciepnijcie tam we tym waszym radijoku dlô póna Antka jakisik gryfny szlagier, jakosik gryfnô śpiywka! Przinôleżi mu sie!
A kiej ło babach, babeczkach gôdka, to rzyknijcie mi eźli świekra, to tyż kobiyta? Nó, pewnikiym niyjedna sie sam łozjargô ale poniykedy cosik chopowi wyfuknie ze gymby, kiej sie spómni swoja świekra (jô miôł takô, iże kiejby wszyske byli take, to niy bóło by łó nich żôdnych wiców), to cosik cowiekowi wypyrsknie i rzyknie jak mój kamrat Jorg:
Prziszoł ci tyn Jorg do tyraca, znacy weteryniôrza ze jego daklym, jamnikiym coby mu tyn tyrac łoberznół łogón łod tego psioka.
– Nale, panie gryfny, daklok musi mieć łogón, tako to ci jego „uroda” – ekleruje weteryniôrz.
– Panoczku! Jô kca coby mu tyn łogón, tyn pimpel, tyn szwanc łoderznóńć, łodchlastnóńć i szlus!
– Ale, tak to niy moge być, fto to widziôł, coby klapiok, jamnik bół bez tego szwanca, bez łogóna? – dziwuje sie weteryniôrz.
– Môcie mu to panie weteryniôrzu uchlastnóńć i tela! – rycy Jorg, blank znerwowany.
– Nó, tóż jô nic niy miarkuja – pado tyrac, tyn weteryniôrz.
– Niy miarkujecie, co? – prawi Jorg. – We sobota przikludzi sie ku mie moja świekra i sam, we mojij chałupie niy mô być żôdnyj uciychy... żôdnyj radości, choby i myrdaniô łogónym.
I coby mi sam żôdyn łoszkliwiec niy przeciepowoł, iże jô babów niy ciyrpia... jô je móm festelnie rôd (kiej sóm jesce ku tymu mode), tela co drugda trza cosik tyż pedzieć takigo, iże te mode corôzki barzij niy majóm rade... takich knakrów jak jô sóm.
Nó, tóż tyż dzisiôj – jakech to już skorzij gôdôł – bydzie ździebko, ale ino blank ździebko ło frelach, samotnych, wydanych, zowitkach, klôsztornych pannach i wszyjskich inkszych kobiytach. Pónbóczek tak ci tyn świat wyłónaczół, iże łod zawdy byli chopy i kobiyty. Pokiel ino cowiek ślôz ze stroma, sfuknół ze tych astów na ziymia, i już niy szło ci go mianować afóm, musiôł sie chop tropić ze kobiytóm, a bóło ci za pierónym starego piyrwyj tyż, iże niy ino ze jednóm. I choby niy wiym fto co wynokwiôł, te dwie zorty blank inkszych ludzi na tym świycie byli, sóm i bydóm chocia, łostatnio idzie ujzdrzić roztomajte krojcóngi, dziwowiska i przeskoczki, choby ino tyn (lebo ta?), co to kiejsik ze Marylóm Rodowickóm śpiywôł i tańcowoł, abo tyn karlusik, ftory tańcowôł we tym kónsztiku: „Taniec z gwiôzdami”. Do łostatka niy poradziółech spokopić u tyj Rodowicki: chop to, eźli ci to jes szykownô kobiyta ze szłapami, kiere niy jedna kalymba, ftorô sam po Pniokach sie przetwiyro, kciała by mieć. Nale, tyż łod Adama i Ewy bóła ze babami zawdy łostuda i zgorszynie. Bo to przecamć, kiejby niy mamulka Yjwa, to by my chopy do dzisiôj we raju siedzieli, zimne piwo słepali, dobrego jôdła po tel by my mieli, a tak to ino trza bakać, tropić sie i dôwać pozór, coby my niy wyglóndali choby lelynie. Już nasze Polôki za blank starego piyrwyj gôdali takô powiadaczka:
„Do niyba żywcym bydzie wziynty,
Fto spokopi wszyjskie babskie wykrynty!”
i coby już wszyjsko bóło klar:
„Dziepiyro kiej chop kobiyta przewlece przez siedym progów,
łóna bydzie blank dobro!!!”
Beztóż tyż niy kôżdymu do sie starô uwachować. Żôdnymu chopowi sie to jesce niy wydarziło, chocia niyftorym sie tak zdô... ha, ha, ha ...
Zarozki łod poczóntku trza tyż wyeklerować jak to sie sam u nôs na kobiyty gôdô, bo wszyjsko mô swoji miano, kiere wiyncyj gôdô ło cowieku, niźli jakô knipsniyntô świekra w rómie na ścianie we antryju.
Niy poradza ino wysztudiyrować po jakiymu wiyncyj jes słówek łoszkliwych dlô kobiyt a mynij tych gryfnych?
Moge być: flałma, flyjta, gizdula, szlóndra, mamzela, ramón baba, sieka, stwora, szcziga, yma, wsiora, fidryna, graca, haszpel, heksa, hyrpa, kalymba, krapyka, ojla, małpica, masara, mokwa, motyka, murchla, pult, raszpla, rzitula, nó ... i jesce pôra.
Nale tyż: gryfnô, szykownô, herskô, szlangówa, babeczka, dziubecek, mamulka, nó ... i możno (?) jesce pôra.
Nale, dzisiôj, chnet dwa tydnie po tym baskim fajerze, po „dniu kobiyt” wiyncyj niy byda wynokwiôł. Kiej my sam jednakowóż już sóm przi babach, przi tym jamrowaniu i wajaniu, to mi sie spómnioł wic, kiery kiejsik Bogdan Łazuka łozprawiôł:
Dwie take stare baby, gôdajóm na targu ze sia, a łobie ci sóm blank guche i sztyjc i jednym ciyngiym jamrujóm.
– A miarkujecie sómsiôdko? Latoś to wszyjsko take maluśkie, niywydarzóne; tómaty take, teluśke nikiej radiski, nikiej cześnie... a łogórki take, teluchne, tycie malusinke, choby nôjmyńszy palec przi gracy, choby sznitbółna, malusinkie, króciuśkie...
– A niech sie łóni niy tropióm, niy starajóm ... ważne, co to jes... dobry cowiek!

Nôjlepszyjszy przôciel chopa...

Bóła côrnô noc. Razinku pizło mi szejśćdziesiónt... i pôra jesce lôt, zicnółech sie we kuchyni, pomaluśku szlukôłech se łónaki biyr i łozprawiôłech tymu mojimu kilkszrankowi, kiery sie „Минск-10” mianuje ( a możno to i „Bosch” już bół?) – mojimu starymu, dziwucnymu przocielowi, przocielowi tak łod serca – iżech kajsik przeczytôł, iże kôżdy richticzny chop – kajsik kole 50-60 lôt stary – mô rółzczasu sroge stropiyni. Tela, co ino żôdyn śnich niy kce do tego sie uznać.
– A jô ja, jô sie prziznowóm – gôdóm do tego „Boscha”, abo fto go tam wiy? – Móm krizis. I to jesce ci jaki srogi!
– Ty môsz zawdy, łod kedyż cie ino znóm – łodpedziôł mi łoszkliwie tyn mój kilszrank, tyn côłki Bosch.
– To jużcić nic takigo łosobliwygo. Leckandy bółoby, kiejbyś razinku niy miôł żôdnyj mankuliji, żôdnygo stropiyniô ze sia, ze tym chopym, kiery przicupnół sie do cia.
– Gynał po jednych pijóndzach, mógła by mi to rzyknóńć moja babeczka Elza – pedziołech miersko a miarkowołech sam ło mojij babie.
– Jedzine, co sie rozeznowo, to jes to, iże ciebie to znóm mocka dugszij niźli ta twoja starô – łodgôdnół mój kilszrank, mój Bosch.
I wiycie, blank niy dôwôłech po sia poznać, iże miarkuja jejigo markiyrowanie bóńdźwóli. Wisiało mi to jak kilo kitu na zicherce i rzóndziółech dalij. Gôdôłech mu jesce, coch przeczytôł, iże żadne jes dlô kna, dlô wszyjskich mamulków take dojôdanie jôdła, podnostków po dzieckach.
– A jô przecamć gynał te same robia – wykłôdôłech to tymu mojimu Boschowi – ćkóm wszyjsko, co inksze łostawiyli, cego dziecka niy smógli. Kiej dziołcha łostawi na talyrzu z rańca kónsek klapsznity – ćkóm jô. Kiej synek niy poradzi już wećkać swojigo kotleta – jô piera we sia. A jô przeca nie ma żôdnô ci tam mamulka, cobych to dziôłôł, prôwda? A to, iże miarkuja, co jes symnóm corôzki gorszij, to mie jesce barzij we ta mankulijô pyrto.
– Eźli ty dojôdôsz po dzieckach, bo môsz ta kriza, abo możno môsz stropiynie, bo po dzieckach i staryj dojôdôsz? – niy dôł pokój tyn Bosch abo inkszy Минск.
– Możno to i te druge – łodpedziołech po kwilce szpekulowaniô. – Nó, jô przeca poradza sie do tego gośno uznać, poradza dać prawie.
A łostatnio przeczytôłech jesce, co ludzie na staróść, take stare pryki choby jô, prawucko mynij jedzóm. I niy jes to skrymplowane z takim wicym, kiery kajsik niyftore łochyntole we internecu łozprawiajóm:
Fyrniok przilazuje do swojij chałpy niyskoro na łodwieczerz, filuje do prykola, niy mô sie czymsik zajimać nó, tóż tómpie polekuśku do kuchyni, do kilszranku.
Żyniaty juzaś, jakisik stary purt, knaker przikwanckôł sie yntlich ze szkata do dom ździebko chycóny, gugluje, zaziyrô do prykola kaj ino nynô jejigo starô i – niy mô sie czymsik zajimać – depce tyż polekuśku do kuchyni, do kilszranku.
Spómniało mie sie sam tyż terôzki, iże tyż i moja Starka, i moja Mamulka po cichuśku i po kryjóncku wyjôdali wszyjsko ze talyrzy i terinów, kiej my już śpikole wylazowali ze kuchyni i łóne (kôżdô przed sia) łostôwali tam same.
A dyciech sie ani niy spómniôł, eli jô już gôdôł, co móm ta moja kriza? Kiej sie mô tela lôt co jô, narôzki idzie poboczyć, iże włôśnô prziszłość z niynazdaniô sie stómpiyła. Na łostatni driker napoczynô sie łóna skłôdać barzij ze tego, co już kiejsik bóło i terôźniyjszóści, niźli ze prziszłóści. Niyftore chopy napoczynajóm wtynczôs przoć roztomajtym mamzelóm, napoczynajóm, blank choby piźnióne miechym, lôtać bele kaj, i za bele jakóm lampuceróm lebo szlóndróm (jak na tyn przikłód nasz Kaziu Marcinkiewicz abo szauszpilerski majster Andrzej Łapicki), fimlujóm choby niy mieli wszyjskich dóma, bereźdżóm, gzukajóm i metlajóm sie choby nôjynte we tych jejich cygaństwach. Abo, jesce inksze, napoczynajóm ci już na łostatku grzôć sie piwo ze korzyniami abo i żebiczkóma. Nó, ale te niy majóm ci takigo Boscha lebo „Минскa”, kiere zarôzki poradzóm zawrzesknóńć:
– A, tu cie móm ty łochyntolu! Niy môsz rôd już zimnygo biyru ze szuminami? Jużcić kcesz mie chnetki kajsik na hasiok wyciepnońć, niyprôwda?
A tak przi tyj przileżitości, „en passant” – jak gôdajóm żabojady – cosik mi sie zdowo, iże życie po tym jak nôs już wyprości, kiej już pójńdymy pod sosiynki kajsik tam jakieś jes, choby ino we takich patrónach jak choby te, do kierych sie już cowiek przibadôł – jak dôjôdanie, ło kierym jô sam skorzij spóminôł. Jes to tyż ci we roztomajtych gestach abo knifach przi gôdaniu. Jô już sóm u sia poradza ujzdrzić jak – podanie do mojigo niyboszczyka Tatulka – podôwóm inkszym graca (ale babóm niy, bo tak tyż to mieli we zwyku Tatulek). Robia tyż to, co robiyli moja Mamulka abo Starka po kryjóncku, a czegoch tak prôwdóm niy poradziół ściyrpieć. I wtedy łowda sóm sia posuchom, i blank nôgle poradza usłyszeć rzecy, kiere mi gôdali kiejsik Łojce:
– Doczkej ty giździe, aże zwiekujesz do naszych lôt, a sôm łobejzdrzisz, jak procnie jes zarôbiać na swoj geltak!
Na isto jes to hruza i sumeryjô. Jak jô żech ci tego wszyjskigo niy ciyrpiôł!
– Jes ino jedyn dinks gorszyjszy łod tego, iże ci chopie pizło szejśćdziesiónt lôt – niy dotrzimać, niy dodziyrżić do tyj szejśćdziesióntki! – napocznół ci mi po cichuśku mrónczeć, mamrać mój kilszrank, mój Bosch.
– Ty diosku niy bieresz mie taka na isto blank prawucko – richtich łopuczóny łodpedziôłech Boschowi.
– A jak jô tyż bych cie móg uważować po tyluch latach we jednyj kuchyni? – rzyknół mi Bosch (abo tyn mój „Минск” – niy bocza już), kiery na isto niy przinoleżôł do miłosiyrnych.
No, i rzyknijcie mi, jak cowiek mô niy mieć krizy, mankuliji, kiej nasz włôśny kilszrank niy biere tego na isto? Kiej włôśny Bosch abo „Минск” cie łosmoli i blank sie cie chopie niy wôży?
I Wiycie, cosik mi sie zdô, i pewnikiym sie sam za tela niy łomyla, za fest niy chibna, kiej rzykna, co nôjlepszejszym przocielym chopa, kôżdego chopa już po Abrahamie – jes jego kilszrank.

Metropolijô ślónskô...

Po nowotkach, po tych blank nowych parlamyntarzystach, po reprezyntantach Ślónskach niy pozdowóm sie, niy spodziywóm sie nicego. Przecamć niy po to łóni kandidowali, coby sużyli Ślónskowi i Ślónzôkóm, ino beztóż, coby swojim włôśnym partyjóm bedinować – pedziôł ci (niy bocza gynał, co do słówecka) zarôzki po łostatnim welónku nasz synatorz Kazimiyrz Kutz. A mie sie to gynał spómniało terôzki, kiejech sie dowiedziôł, iże ta côłko ustawa ło ślónskij metropoliji wyciepli, abo majóm wyciepnóńć do aszynkibla.
A bóło to tak. Michôł Boni, tyn minister łod administracyji i cifrizacyji, dôł do wymiarkowaniô, łoznôjmiół ci bół na takim trefie Związku Miast Polskich we Karpaczu, iże niy bydzie szpecijalnyj ustawy „metropolitalnyj” dlô Ślónska.
– Niy bydymi deptali drógóm ekszperimyntu ustawy, zakónu we jednym ino miyjscu we naszym kraju – gôdôł Boni. – Niy bydzie żôdnego projyktu, kiery bółby ci adrysówany ku jednymu gyjograficznymu łobszarowi, we tyj przileżitóści ku Ślónskowi. To wszyjsko łoznôczô, iże niy bydzie snochwiónyj bez PO zakónu ło krysie (powiycie) „metropolitalnym”.
Zarôzki tyż tyn minister dociep, iże to niy jes ino jego miyniynie, ale decyzyjô samygo prymiyra Donalda Tuska.
A jesce niy tak blank dôwno, poseł Tomasz Tomczykiewicz (terôzki już jakisik wicyminister) zapedziôł przed łóńskorocznym welónkiym uchwôlynie przed sia „ustawy metropolitalnyj” dlô Ślónska i Zôgłymbiô. Metropolia miała być fertik bez sto dni. I terôzki wyglóndô na to, iże ta ustawa blank łosmolyli, wciepli jóm ganc ajnfach do fuzekli.
Tak prôwdóm, to i te wszyjske nasze prezidynty ze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego tyż sie miyndzy sobóm fest wadziyli (prezidynt Sosnowca kciôł bali, coby bóło nowe wojywództwo w plac metropoliji). A miało ci być tak sztramsko i gryfnie, a wylazło jak zawdy samtukej we Polsce – łoszkliwie. Bydzie z tego na isto psinco, aże sroge psinco. A jô jesce bocza jak niyftore kandidaty głósiyli ło sia, iże sóm „ślónskim głósym we parlamyncie” (choby ino Marika Nowôcka).
Samtyjsze, ślónske posły PO, poznali, spomiarkowali we pióntek (9 marca) załóżyni dôwno prziłobiycówanyj „ustawy metropolitalnej”. Gówne załóżynie, to zbajstlowanie krisu (pówiatu) metropolitalnygo. Autory prójyktu tego zakónu (prof. Czesław Martysz, prof. Bogdan Dolnicki i prof. Jadwiga Glumińska-Pawlic) łoznôjmiyli, iże Gónośląski Związek Metropolitalny blank niy zdôł ygzaminu i beztóż tyż ta idyjô, coby stwórzić tyn kris, tyn pówiat metroplitalny, do ftorego wlazłyby wszyjske miasta GZK. Ino, tak na isto, po jakiego pieróna potrza nóm jakigosik nowygo krisu? Bezmać ino skuli tego, coby prziszli ku sztamie wszyjske prezidynty, ftore sie sztyjc i jednym ciyngiym wadziyli. A tak prôwdóm, to te wszyjske warszawske angyjbery, niy kcieli, coby sie na nich pogorszyli i te ze Gdańska, Gdyni i Sopotu, te ze Krakowa, i te ze Wrocławiô. Tym tuplym wszyjsko pójndzie po starymu i niy bydzie jakosik tam Metropolia Silesia zawôdzać klugszajsróm, szterować wszyjskich we côłkij Polsce, prôwda?
I wiycie! Sam mi sztimuje gynał jedyn stary wic.
Nasze ludzie corôz to barzij rajzujóm po świycie, bo już ałsflug we tym Ygipcie jes przeca ło niybo tóńszy niźli podano rajza bez zima do Zakopanego. Tak ci tyż kiejsik trefiyli sie we Ygipcie na pustyni Sakkara łoszydliwy Warszawiôk, łoklany Kaszeb i nasz Ślónzôk. Płynyli se łódkóm, takóm ichnióm „felukóm” po tym Nilu, i wrółz ci uwidzieli glinianny zbónek ze dziwokim sztymplym. Wyłówiyli tyn szkorupiok, złómali tyn lakowy sztympel i łorôz z tego bóncloka wyfurgnół – jak to we araberskich bôjkach – srogi Dżinn.
– Kiejście mie uwólniyli, spôłnia wasze trzi winszbildy. Po jednym dlô kôżdego swôs – pedziôł ze rułóm tyn wypuszczóny dżinn.
Nôjprzodzij rzyknół Kaszeb:
– Jô ci tak przaja mojim Kaszebóm... Niych ci zawdy woda we tych naszych jeziórach bydzie snożno, rybów bydzie aże za tela, a rajzyndry, turisty niych tyż ci bydóm porzómne i zabrane.
Na to tyn Dżinn ze rułóm:
– Blank niy wymyślaty, ajnfachowy tyn winsz, ale kiej tak kcesz, to już môsz! Na to zarôzki ryje sie Warszawiôk:
– A mie to môsz wybudować naobkoło Warszawy łogrómnucny mur, coby niym łodgródzić moje sztramske miasto łod reszty tego iptowatego, zacófanygo kraju, i coby mi sam żôdne wsioki abo Ślónzôki sie niy przikludzali!
– Kcesz, to môsz. Fertik, zrobióne! – pedziôł Dżinn a do Ślónzôka gôdô:
– A ty co byś sie zawinszowôł?
– Rzyknij mi chopie cosik wiyncyj ło tym murze naobkoło Warszawy.
– Nó, łobjimô łón blank gynał côłke miasto, jes srogi na kilomyjter, jes tyż we cołkości betónianny i ruby na jakiesik na piyńćdziesiónt myjtrów. Żôdnô mysz sie bali niy prześliźgnie tam, ani nazôd.
– Nó, dobra. To terôzki nalyj ty, mój roztomiyły Dżinnie, rajn wody do pôłna!

Moderny... golf...

Śtyruch żyniatych kamratów we niydzielne przedpołednie ugodało sie, coby pograć we tego modernego terôzki golfa. Przi trzecij ducce jedyn śnich gôdô”
– Chopy, niy môcie anóngu, coch jô musiôł dzisiôj ściyrpieć, coby swami pograć. Musiôłech snochwić mojij babie, iże we drugi szlustydziyń posztrajchuja côłkô naszô chałpa.
Na to łozwôł sie drugi kamrat:
– To jesce jes pinkel. Jôch musiôł łobiycać, iże bez tydziyń wykopia we tym naszym zegródku basing....
Trzeci na to rzykô:
– I tak chopy môcie jesce dobrze. Jô byda musiôł sprawić côłkowity rymónt, sprawónek naszyj kuchyni...
Śzczwôrty chop niy gôdôł nic, ale kamraty niy dali mu pokój.
– Czamy chopie nic niy gôdôsz? Niy musiôłeś swojij babie nic łobiycać, coby cie puścióła na tyn nasz szpil?
– Niy – łodrzyknół tyn szczwôrty fric – jô ganc ajnfach nasztalowôłech weker na pół szóstyj z rańca, i kiej zaglingôł, sztuchnółech ta moja starô i spytôłech sie jóm opaternie: nó tóż zeks ło szaroku, abo szpil golfa ze kamratami? Usłyszôłech ino tela:
– Odpierdol sie... kije do golfa sóm we szrancku we antryju!

Mecyje ze familijóm...

Nó ale... Cosik mi sie zdo, iże to już możno tyż łozprawiôł a możno i niy. Gynał niy bocza, boch już deczko zwiykowany i ta diosecko ci sklerółza tyż mie już na isto zdrapióła.
Miołech ci kiejsik jedzinego takigo kamrata, kiery ci sie tak szpasownie, a możno ino fest dziwocznie mianowôł : Eustachy, Józefat Drzistoń. Ja, ja Eustachy i ku tymu Józefat. Poradzicie sie to wystawić, jak ci sie śniego już łod bajtla chichrali i narzinali? A ku tymu jesce te miano po łojcach – Drzistoń. Skuli tego tyż miôł tak na isto côłkie żywobycie przedrzistane, i co tyż łón zawdy musiôł zdziyrżyć, smóc pokiel śniego niy łostoł srogachny i gryfny karlus. Kiej nóm łobióm pizło ci już kielanôście lôt, kajsik mi sie łón zapodziôł, kajsik mi ze ślypiów sie straciół. Jô już ci blank łó niym zaboczół, kiej łoroz trefiółech ci go, spichli my sie sam u nôs na Krojcce. Łón ci mie poznôł, uradowôł sie, choby mu fto zista na swaczyna łobiecôł a gymba mu sie takô zrobiyła, choby szusblech ze koła, ze mojigo starego gepla.
– Jezderkusie! Józefiocku diosecki (tak my mu tyż za bajtla gôdali) a dyć żyjesz to jesce? – gôdóm ci dó niygo blank wyproszczóny, zadziwany. – Kajś to sie bez te côłkie lata podziywôł, kajś sie tak na fest zapochóniół ?
– E tam, niy ma ło cym gôdać. Jak pewnikiym miarkujesz, miôłech ci côłkie moje życie zadrzistane już łod bajtla, i tak ci to do dzisiôj łostało.
– Niy gôdej ? A co tyż to sie ze cia bez wszyjskie lata dziôło? Co ty sam terôzki we Chorzowie robisz ? – pytóm sie go i niy poradza sie nadziwać, iże my sie tak bez cufal sam u mie na Pniokach szczaśli.
– Anó, przijechôłech sam do gyrichtu skuli erbów, skuli srogigo bezmać „spadku” po starce mojij baby – rzóndzi mi tyn kamrat Eustachy.
– A to tyś sie już łobabiół yntlich, ja?
– Ja, ale to jes dugszô gôdka i muszymy sie kajsik zicnóńć na dugszij, i byda ci to wszyjsko direkt łozprawiôł.
– Mie sie tam nikaj niy uwijô, to mogymy wlyjźć do Pyjtra na jakisik zajdel piwa i mogesz mi to połozprawiać, bo miarkuja, iże cie cosik tropi, pra?
Nó, i wlejźli my to tego szynku, kamrat łobsztalowôł laga, jô gospodzkimu kôzôł jesce po sznapsie i tyn mój kamrat Jozefat napocznół fabulić te côłkie jejigo blank pometlane życie.
– Wiysz, kiej sie ino mojij Mamulce zemrziło łojciec spakowôł wszyjskie nasze lónty i inksze bambetle do dwiuch kofrów i wykludziyli my sie do kupy kajsik na wiyś. Niy byda gôdôł kaj, bo nôs, bo mie tam wszyjskie wiedzóm, mie i mojigo faterka znajóm. – szluknoł piwa i beroł dalszij. – Tam my sie naimali do roboty u jednyj modyj gdowy ze ceróm, a tak richtik, to niy ze ceróm, ino ze pasiyrbicóm. I tak ci jakosik po dwiuch latach łożyniółech sie...
– Tyś sie łobabiół ? A jô myślôł, co ty ze twojim mianym już na zawdy łostaniesz fyrniokym ! A bóła chocia gryfnô ta cera łod tyj pampóńki ?
– ... łożyniółech sie Ojgyn, ale niy ze tóm pasiyrbicóm ino ze tóm gdowóm; ja, ta gdowa tyż bóła blank szykownô i szwarnô kobiyta. – szluknół tego sznapsa coch jô jesce łobsztalowôł, popiół biyrym i bysztelowôł jesce po zajdlu piwa i jesce jedna laga gorzołecki.
– Łojciec sie wnerwiół na mie, dopolóło ci go to, co jô mioł rôd, i przołech tyj mamulce-pampóńce, iże sóm sie pôrã tydni niyskorzij ze tóm jeji pasiyrbicóm łożyniół. I terôzki dej sie pozór Ojgyn: bez ta jejigo żyniaczka moja babeczka, moja żóna łostała sie niywiastkóm (synowóm) i do kupy jesce – świgermutróm mojigo łojca. Jeji juzaś pasiyrbica, jes mojóm drugóm mamulkóm, takóm mojóm macochóm, a jô jeżech łojczymym, drugim łojcym mojij macochy i świgerfatrym mojigo tatulka. Mojij drugij mamulce, mojij macosze, kierô bóła już łod terôzki mojóm pasiyrbicóm, uplóncnół sie gryfny synek. Terôzki łón ci jes już mojim przirôdnim bracikiym – jako synek mojigo łojca i mojij macochy. Nale, jako synek pasiyrbicy mojij babeczki, jes tyż jeji wnukiym, a łóna jejigo starkóm. Jô ci juzaś jeżech starzikiym mojigo przirodnigo bracika.
– Jeckusie! I jak ty to wszyjsko poradzisz jesce do kupy poskłôdać ?
– To jesce niy wszyjsko. Dej sie terôzki pozór! – bero dalszij kamrat. – Hnedki i mie sie uplóncnół synecek. Beztóż tyż moja macocha łostała sie łod terôzki przirodnióm szwestróm (siostróm) mojigo synka a jesce ku tymu jes ci łóna jejigo starkóm, bo przeca łón, tyn mój synecek jes synkiym jeji pasiyrba, a mój faterek jes juzaś dziywiyrzym (szwagrym) mojigo maluśkigo synecka. A to skuli tego, iże mój tatulek mô jejigo przirodniô szwestrã za babeczkã, za żonã. Jô juzaś jes terôzki pasiyrbym przirodnij szwestery mojigo synka, nó toć mój synek jes mojim ujkiym, a jô jes jejigo bracikiym, skuli tego, iże łón jes synkiym mojij macôchy. Moja starô juzaś jes tantóm mojigo synka, tyn mój synek jes mojim starzikiym, mój łojciec jes mojim świgerzółnym, mojim ziyńciôszkiym a jô jes – dej terózki pozór Ojgyn – a łón jes mojim razinku WNUKIYM !!!
– Ło sto pierónów, naleś ty to terôzki nametloł !!!
– A co, Ojgyn ? Niy klapuje ci sam cosik? Nó, tóż gynał to jesce rółz musisz rugować !
Ja, jô ci wiyrzã, na isto nic niy godóm, chocia jes to tak festnie pometlane, iże tego i sto amerikóńskich stolorzy niy poskłodô, prôwdã gôdóm ?
Drzistóń łobsztalowoł jesce jedna raja u Pyjtra we gospodzie, stropiół sie i chnet napocznół by ślimtać. A jô, coby go jakosik skludzić na inksze grónta, na inksze myśli spytołech sie go jesce, co tyż to bóło we tym gyrichcie kaj miôł sprawa ło erb po starce jejigo staryj.
– Chopie! I tu ci sie dziepiyro napoczło – pedziôł tyn Jozefat. – Jakech to wszyjsko kciôł wytuplikować tyj syndzinyj, coby gynał łozstrzigła, co mi sie ze tego erbu, tego „spadku” przinoleżi, to łóna po jakisik półtrzecia godziny kciała bez łokno wyfuknóńć a mie kôzała zarôzki zawrzić we hereszcie abo na takij – we Starym Chorzowie – wytrzyźbiółce. Ida terôzki nazôd, bo kca jak nôjgibcij ze Chorzowa sie wykludzić i... takech sie znod sam u cia na tych twojich Pniokach, Ojgyn.

Prima Aprilis...

Nó i napocznół sie nóm kwiyciyń. Tyż gryfny miesiónc, bo to i wiesna już sie przikulwitała, mómy mortwychstani naszygo Pónboczka, i tyn kwiyciyń napocznie nóm sie, jak zawdy, łod „prima aprilisa”. Gôdajóm, iże tyn zwyk takigo cyganiyniô, kminiyniô i bajstlowaniô kôżdymu cosik na błozny, dlô chichraniô, to sie wzión jesce łod starego piyrwyj, jesce ci łod tych starożytnich Rzymianów. Łóni ci fajrowali napoczniyńcie jejich roku gynał we piyrszygo kwiytnia, i to beztóż wteda byli nôjwiynksze uciechy i rómraje sprôwiane dlô tego ichniygo bóżka śmiychu i uciychy.
A u mie to rozczasu bóło tak. Wlazuja kiejsik ździebko chycóny do chałpy, piera sie do mojij izby. I wiycie? Mało mie pierón niy prasknół. Wystôwcie sie ino taki sztelóng, tako laga:
Na stole zbónek ze richticznym bónkafyjym, kole tego lampus ze kóniakiym, na terinie pôra zortów kołocza i zisty, pokróno szinka i deczko inkszego wusztu, jajca we kielónkach (tak jak mom rôd – blank na miyntko), kiszczóne łogórki i jesce zaprawióne zajynczôki, lisówki i szampinioki. A wszyjsko to rychtujóm dwie gryfne dziołchy. Jezderkusie! Jakie gryfne, szykowne i wizgyrne. I blank ci na sia nic niy majóm króm takich szlajfków na tych połnych szóstkach i jednyj cieniuśkij szlajfetce tam kaj moja Świekra nosióła barchany. I take blank szokuladowe, côrne wosy aże do łogibów, nó chnet do rzici. Ludzie, przeca to ło rozum idzie przijńś. Wyparfinowane, frisznie wóniónce choby dziepiyro co ze badywanny wyleźli.
– Panie Ojgyn – pado ci ku mie jedna, ta wiynkszyjszô – a cobyście sie tak sam nôjprzodzij winszowali, kafyj eźli tyj?
– A może być tyj, dziołcha – gôdóm blank poleku, ze rułóm, opaternie boch przeca niy jes taki szust i wrziciwrzôł, cobych wszyjsko kciôł łoroz – móm barzij rôd tyj, bo po bónkawie mi sie druk dźwigo.
Łobie ci sie ku tymu tak szykownie gibióm choby te, co to bez lato sztartujóm we kónkursie „miss” potoplanyj ółberhymdy. Nó, cułech ci sie choby jakisik Beduin we tym jego „seraju” abo „harymie”. I łorôz suchóm, a sam ze drugij izby wrzescy moja Elza:
– A dyć ustóń sie durch gawcyć we ta gipsdeka, ino bier waszkorb i podwiyl niy narychtuja śniôdaniô, targej ze praniym na góra.
I zarôzki łodezwała sie tyż jesce moja świekra, coby ji przi szczewikach szplatki zasznórować i sknółtlować.
A jô ci medikowôł, iże fajniście mi sie tyn dziyń napocznół, tak jakosik inakszij, gryfnij a sam môsz, łod rana zmierzłô baba i jesce ku tymu jakosik robota, kiej ci jô zawdy miôł rôd jak grace i szłapy mieli pokój a gowa blank myśleć niy musiała.
– Gryfny dziyń, a dyć jes gryfny dziyń ty giździe diosecki – wyrcy ze antryja moja Elza – przecamć dzisiôj môsz szykowny „prima aprilis” ty mamlasie. Cóżeś ty sie miarkowôł, Pónbóczka żeś pod kolana łobłapiół i ino ci mode baby we gowie, stary purcie!
A gôdajóm stare ludzie, iże „prima aprilis” to zawdy bół gryfny, szpasowny i wicny dziyń tela, co możno ino niy dlô takich zwiekowanych jak jô!
Nó a terôzki musza jesce dopedzieć, iże bezmać tyn côłki „prima aprilis” to ci Ślónzôki wysztudiyrowali. A bóło to tak: bez côłkie śtyrdziyści dni po zapustach bół srogi post. Ludzie wteda jesce mieli go we zocy i tak na isto jedzinym treściwym jôdłym byli ryby. Chytali ci te fisze bele kaj jak już ci blank woda łodmarzła. Jedyn poradziół, inkszy niy i tak ci rółz trefiyło sie dwiuch kamratów i jedyn gôdô:
– Te Ymil, a cóż ci to tak we basisku wyrcy? Niy pojôdeś dzisiôj, abo co?
– A pojôdech dzisiôj, pojôd. Chyciółech ci na Kosmalowym sublu szczuka – pado Ymil. – Cheba ze dwa metry miała i ku tymu kapera, kiery miôł côłkie piytnôście kilo.
– Nó, toś miôł richtik szczysny fal – pado tyn drugi. – Bo jô zaciep wyndka i wytargôłech na wiyrch „Zündappa 750” (fto niy wiy, to gôdóm, iże to bół miymiecki motorcykel). A tyn motorad miôł ci jesce łoświycónô fóncla na lynkiyrze!!!
– Jerónie! Aleś ty sam festelnie scyganiół – pado na to Ymil – „Zündapp 750” ze blikujóncóm blyndóm. Przeca to blank ci niy jes myjglich.
– Nó, dobra, ździebkoch scyganiół – pado tyn drugi.
– Wiysz, jô tyż, nale ... niy wiela! – gôdô tyn piyrszy kamrat.
– To wiysz co, ty ściepnij ze tego kapera ze dziesiyńć kilo i półtora metra tyj szczuki, a jô na isto zgasza chocia te fóncle!!!
I łod tego postnygo cygaństwa napoczło sie te cyganiynie naobkoło. Kôżdy kminiół, kôżdy cyganiół. A nôjbarzij, to jak wiycie ... rybiorze.

Śmiyrgust...

Nó, tóż mómy, doczkalichmy sie yntlich tego szpasownego śmiyrgustu. Mocka żech bez łostatnie łoziym lôt już sam łozprawiôł, gôwyńdziół ło wszyjskim, co jes skuplowane ze Wielkanocóm ale – przeca mie rozumicie – nigdy beraniô ło wielaknocnych zwykach niy bydzie za tela. Łostawia na boku, możno inkszym ta Pasyjô a zajimóm sie ino tóm szykowniyjszóm zajtóm wiesiynnych świónt – śmiyrgustym. Jużech kiejsik sam tuplikowôł, skany sie to wziyno, ale dzisiôj możno cosik do tego dociepna. Poczóntek tego szykownistego zwyku moge być jesce kajsik we starożytnióści. Idzie go przeca ujzdrzić zarówno we Azji kajś u kolybki ludów aryjskich, jak i sam u nôs we Słówiańszczyźnie.
Wiycie! Bół taki Ynglynder, major Symes, ftory we 1796r jako poseł pojechôł do Bengalu i Birmy (terôzki Związek Myanmar), do miastów Awa i Pegu, i niyskorzij łopisôł ichni gryfny zwyk. Tameszne wyznôwcy buddyzmu łod 10 kwiytnia fajrujóm bez trzi dni fajrant ichniygo starego roku. We tym łostatnim dniu dlô łoszpluchtaniô sie ze niysnożności kóńczóncygo sie roku prziwykli baby lôć kôżdego chopa wodóm (łóne ale majóm prawo jim pómścić). Jes ci to deczko inakszij niźli zwykowo u nôs. I niy bóło smiyłuj sie. Bali i tameszny król musiôł dôwać pozór, bo baby ta zimno woda lôli ze łokiyn i dachów na palice piechciôrzy. We pałacu birmańskigo króla, po blank poważnyj cyrymóniji i wyjńściu króla, byzuchanty łostôwali na pastwie trzidziystuch freli, ftore po wparzyniu na zol ze kónewkóma i polywaczkóma, lôli wszyjskich stopieróńsko.
„Łoddôwalichmy jim za swoje, aże wody niy nastykło tela, co wszyjske byli utoplane, uszlóndrane do suchyj nitki” – pisôł tyn Symes.
U krześcijanów zwyk tyn musiôł sie festelnie przełónaczyć. Wiymy, iże kiejsik i u Słówianów przi wieśnie bół poczóntek nowego roku, i to wtynczôs tónkali ta côłkô Marzanna, znacy sie śmiyrtka-zima. W Polsce zwykowi naciepli miano ze miymiecka i skuplowali tyn zwyk ze wiesiynnym świyntym Wielkijnocy. Już Karol Libelt spomiarkowôł, iże dyngus moge być spolszczyniym miymieckigo słówecka Dünnguss, co po ichniymu geldowało jako wódnistô polywka abo chlustniyńcie wodóm. Inksze juzaś (Aleksander Brückner i Mieczysław Karłowicz) miyniyli, co słówcko dyngować wandluje sie łod miymieckigo słowecka dingen, ftore znacóło: wykupować sie, ugôdać sie, naimać sie. Blank dôwno jesce Dingnus (abo Dingnis) geldowało wykupiynie sie bez wojna łod raubrowaniô. Zocóm takóm, znacy sie „dingnusym” wykupowali sie zawdy modziokóm, dôwajónc jim jajca i take „małdrzyki”, coby ino wtynczôs niy szpluchtali wodóm.
Juzaś polski śmigus przełónaczyli ze miymieckigo Schmeckostern, kiej to prali palymkóm abo wiyrbnym próntkiym. Werci sie sam jesce spómnieć, iże synod biskupi dijecezyji poznańskij za króla Władysława Jagiełły przikazôwôł prociw zabobónnym zwykóm we artiklu „Dingus prohibeatur”:
„Zakôzujcie, coby we druge i trzecie świynto wielkanocne chopy babów, a baby chopów niy łopowożyli sie napasztować ło jajca i inksze gyszynki, co blank ajnfach mianuje sie dyngówać, ani tyż do wody wcióngać.”
Szłoby sam i ło Ukrainie, i ło Litwie prawić ale styknie, co spómna Jędrzeja Kitowicza, ftory za czasów saskich pisôł tak:
„Była swawola powszechna w całym kraju, tak między pospólstwem, jako też między dystyngowanymi; w poniedziałek wielkanocny mężczyźni oblewali wodą kobiety a we wtorek i w dni następne kobiety mężczyzn.”
Szpluchtało sie roztomajtym szimlym. Absztyfikanty, kcónc ta ci cyrymónijô łodprawić bez ukustu, i blank niy na łostuda, skrôpiali frele ino letko pôróma kropkami różannyj, abo inkszyj wónióncyj wody, nó możno jesce maluśkóm sikôwkóm abo flaszeckóm. Te juzaś łochyntole, ftore woleli pulyrować i fest bizygónić, łoblywali ajnfachowóm wodóm, chlistali, gichali gôrkami, szklónkami abo srogimi sikôwkóma direkt we gymba, abo łod szłapów do samyj gowy. Kiej już sie wszyjske łozkóndowali, panoczki i dwórzanie, baby i frelki, lôli jedne drugich ze wszyjskigo, co jim ino do gracy wlazło a słóżba donosiyła kiblami, srogimi zberami ta woda. Nôjsrogszô uciecha bóła kiej sie przicapło dziołcha, babeczka, baba we prykolu a przitrzimanô sztram bez karlusów, musiała pływać we powódzi. Nó, chopy we prykolach niy podlygali tymu, bo przecamć wtynczôs „skromność” dziołchów niy dozwôlała jim ci tego robić. Gryfnô powiarka jes z tym tyż skuplowano:
„Od Wielkiej nocy do Zielónych Świóntek,
Idzie dôwać śmiyrgust bali i we pióntek.”
Nôjwicnij to możno bóła na Kujawach. Tam jakisik gabczok wylazôwôł na dach kaczmy we wsi ze waszbekym abo garcym w gracy i ze festelnym larmym łobwołówôł te dziołchy, ftore mieli być łoblóne, łoszpluchtane i zapedziôł, wiela ftoryj potrza dlô wyszojrowaniô fór piôsku, pyrzu na wiychcie, gracków do szkrobaniô, wiela kibli wody i zajfy. Zdô sie, jakby śmigus bół pamióntkóm szpluchtaniô sie na Wielkanoc po pokucie srogopostnyj.
Na Mazowszu juzaś łod zawdy łozeznowô sie dyngus łod śmigusa. Chopcy ze wsi na Gody chodzóm (tak jak i u nôs) po kolyńdzie ale przi Wielkanocy – po dyngusie, śpiywajónc śpiywki przinôleżne tym świyntóm i sztaplujóm do kobieli, co jim tyż tam ludzie dajóm. Śmigusym juzaś mianujóm Mazury łoblywanie, szpluchtanie wodóm dziołchów bez chopców we drugi dziyń Wielkanocy (a nałopach – szpluchtanie chopców bez dziołchy we trzeci dziyń). Tela, co już terôzki trzecigo dnioszka wielkanocnygo sie sam u nôs niy fajruje; łostało to ino we prawosławiu, kiej to sie we tyn trzeci dziyń nawiydzô ze kroszónkóma kiyrhowy.
Miana dyngus i śmigus, spolszczóne ze miymieckigo, niy przemôwiajóm kanyż tam, coby i sóm tyn zwyk przikludzóny bół ze Miymiec. Eźliby przecamć i te, za starego piyrwyj, szpluchtanie wodóm „przodownicy”, ftoro niysła koróna przi żniwówce tyż miymieckim prziwykiym? Na prociw, miana te tuplikujóm ino, iże Miymce, ftore łosiydlali sie we polskich miastach za Piastów, łokupowali sie tamesznym ludzióm, kiej te swój starożytni prziwyk płużyli k’tymu chyntliwie. „Dingen” przeca znaczy zaobycz zgôdzać sie, zgódzić sie a blank po starymu – torżyć sie lebo wykupować sie szpyndóm. Poniykedy idzie jesce trefić na take miano naszygo śmiyrgusu: dnioszkiym świyntygo Trichtra, łoblywankóm abo polywankóm.