A umisz to pływać?

Wiycie, mōm kamrata Jōłzla, ftory przebakŏł chnet ze trzidziyści lŏt we chorzowskim werku a niyskorzi lajstnōł sie maluśkŏ chałpka nad morzym we Stegnie i poradziōł cŏłke lato przetrŏwić tam, nad tym morzym. Rōłzczasu wykludziōłech sie na pŏrã dni do tyj Stegny, wlŏzech ci do takigo maluśkigo, gryfnego szynku i łorŏz ujzdrzŏłech ci tego mojigo kamrata Jōłzla, ftory uśmiychniynty łod ucha do ucha, choby mu fto nowy fligerek sprawiōł, siedziŏł przi tiszu pod łoknym ze zajdlym piwa we gracy. – Jezderkusie! Jōłzel, a ty co sie tak sōm do sia chichrŏsz, cōżeś je taki festelnie rŏd, chobyś we totka wygrŏł? – Anō, wiysz Ojgyn, wczorej żech ci ta moja łōdka wiksowŏł, nō... coby blyskała jak nowŏ... i łorŏz podlazła ci ku mie dziołcha, ryżŏ... gryfnŏ jak Claudia Schiffer abo naszŏ Anna Mucha... gŏdōm ci chopie... a cycki ci miała take, iżech do siela takich niy widziŏł... – Nō, i co Jōłzel? – pytōm sie go wrazicko dalszij. – Nō, wiysz, stanōła ci tak łōna wele mie i spytała sie eźli moge symnōm popływać na tyj łōdce. Nō, tōż wziōnech jōm na ta moja kana i łodpłynyli my dosik sporze łod brzygu... – Nō, dobra, Jōłzel, i co dalszij? – Anō, Ojgyn, wyszaltrowŏłech motor i gŏdōm ku nij, iże terŏzki abo do sie szczelić, znaczy sie, abo zeks abo... bydzie musiała do kraja płynōńć sama... – Jezderkusie, aleś ty je łoszkliwiec... – I wiysz co Ojgyn! Łōna blank niy poradziōła... pływać... Za jake pŏrã dni juzaś wlŏzech bez cufal do tego samego szynku, i juzaś ujzdrzołech uśmiychniyntego, i jece barzij radego Jōłzla... – Widza Jōłzel, co dobrŏ launa cie blank niy łopuszczŏ, prŏwda? – He, he Ojgyn... musza ci chopie pedzieć, iżech wczorej juzaś cosik bajstlowŏł przi mojim bōłcie i podlazła ci ku mie jedna sztramsko, szykownistŏ blōndina... a cycki ci miała jece srogsze jak ta ryżŏ łōński tydziyń... – Niy gŏdej Jōłzel, ty to mŏsz ale mazel... nō i pewnikiym tyż sie zarŏzki spytała eźli moge ze cia popływać po tym morzu, prŏwda? – A cobyś wiedziŏł, tela iże popłynōłech jece dalij, tyż wyszaltrowŏłech motor na tyj mojij kanie... – Miarkuja! I juzaś kciołeś sie dupnōńć, znacy sie dołeś ji do wybōru zeks abo pływanie nazŏd samyj... – Ja, ja Ojgyn , i łōna tyż niy poradziōła pływać, beztōż jŏ je dzisiŏj taki rŏd ... Nō, i możno niy bōłoby lo czym sam gŏdać kejby niy to, iże blank przed mojim wyjazdym ze Stegny do dōm wlozech juzaś do tego szykownistego szynku, i juzaś trefiōłech na Jōłzla ale festelnie stropiōnego, ftory szlukŏł po lekuśku piwo ale płaczki mu sie we łocach zwyrtajōm... – Sergust Jōłzel! A cōżeś to dzisiŏj taki zasympiōny i jankorny? Stało sie co, umar ci ftosik, abo jece co gorszyjszego? – E, dej pokōj Ojgyn. Jŏ juzaś wczorej bajstlowŏł cosik wele mojij łōdki i łorŏz juzaś podlazła ci ku mie szykownistŏ dziŏłcha, cŏrno jak cygōnka, a cycki to ci miała... Ojgyn, blank sie niy poradzisz wystawić jake ci łōna miała cycki... Ojgyn, to sie niy do forsztelować... take cycki, pŏłne szōstki i to jece szpryngujōnce... – Nō, i co? I ty juzaś w morze, daleko, daleko, wyszaltrowŏłeś motor... – Ja, Ojgyn, wyszaltrowŏłech motor, kuknōłech tak na te jeji cycki i gŏdōm zwykowo: – Dziołcha abo dosz mi sie dupnōńć, znacy sie abo zeks abo płyniesz sie sama do brzygu... – Nō, i co Jōłzel? – pytōm sie już fest ciykŏw ... –– Ojgyn! Łōn seblykła batki... Ojgyn, łōna seblykła batki i miała ci takigo ciulika, takigo srogigo, iżech jece do siela takigo niy widziŏł... – Jezderkusie, toś wlŏz na mina... – Ojgyn, Ojgyn... miarkujez? Jō... niy poradza pływać !!!!

Dziyń Mamulki ...

We môju snadno sie u nôs festelnie fajruje, chocia je ino jedyn taki dziyń, bez kerego te côłkie nasze życie bōłoby blank bez cweku. Niy idzie mi sam ło 1-go lebo 3-cigo Môja. Rozłajzi sie ło nôjszykowniyjszy môjowy dziyń, ło ... „Dziyń Matki”, kiej na isto kôżdy snôs musi ło swojij modszyj abo i deczko starszyjszyj Mamulce boczyć, kiej kôżdy, bali i taki stary pryk jak jô, musiôłby chnet ci po klynczōncku te mamulkowe, zbakane rynce, te gorście łod praniô ształchniōne i bez rojmatyka powykrōncane – kusikować. Przeca fto jak niy naszô Mamulka sklapnyli nōm grace i naumieli do porzōndku rzykać „Aniyle Boży, strōżu mōj” i „Łojcy nôsz”? Fto tyrôł tyż we nocy po dochtora, kiej chyciōła nôs laksyra po habniyntych ze kamratami we zegrōdkach sztachlokach? Fto tyż ło szaroku, we połednie i na łodwieczerz rychtowôł jôdło, choby ino zupa ze papioka abo i ze pokrziwy? Chocia, i tam Mamulka niyrōłz chlastła bez rzić kopyściōm abo jakōm lapōm, mokrōm chadrōm, to przeca ino skuli tego, iże nōm fest przoła i kciała coby my na ludzi wylejźli. I niy bōło żôdnego jesce „Rzecznika praw dziecka”, ftory niy do zwōli, coby cowiek (łojciec abo mamulka) na swojigo bajtla krziwo kuknōł, bo to ci je „przemoc w rodzinie”. Jô ze mojim bracikiym bylichmy na isto dioseckimi gizdami, i jak my już tak do łostatka dopolyli naszym wyrobianiym Mamulce, to niyrōłz sie zapōmniała i praskła bez rzić tym, co tyż tam pod rynkōm miała. I do dzisiôj mōmy to we srogij zocy, łostôł nōm mores i reszpekt dlô Nij, a to wszyjsko dozwolōło nōm wyjść na ludzi i tyż dlô inkszych mieć mocka reszpektu. Nō ja, ale gôdô sie: Chocia ino rôz we roku Świynto Matki – jij kôżdydziyń dać trza kwiôtki! I terôzki we strzoda 26 môja wszyjskie dziecka, i te blank maluśke, i te srogsze, nō i te wszyjske stare chopiska i baby bydōm (co tam bydōm?) muszōm skłôdać swojim Mamulkōm kwiôtki i dôwać jakiesik tam gyszynki. Wiycie, mało fto dzisiôj boczy, iże piyrszy rōłz we Polsce fajrowali te świynto we 1926 roku we Krakowie. Chocia, historyjô Świynta Matki siōngô jesce czasōw starożytnich. Fajrowali te świynto, mianowane wiesiynnym świyntym Matki-Nôtury, tam we starożytnij Grecji kiej to skłôdali hōłd Rei, babeczce boga Kronosa, ftorô bōła mamulkōm wszychświata i wszyjskich bogōw. We Rzymie juzaś ci fajrowali świynto bōginki Cybele (tyż miyniyli jōm mamulkōm bogōw) a bōło to bezmać kajś miyndzy 15 a 18 môja. Kajsik kole 1600 roku, we Angli pojawiōła sie tradycjô fajrowaniô Maminyj Niydzieli. We tyn dziyń – a bōło to we szczwôrto niydziela Srogigo Postu – łoddôwali ludzie czyść swojim mamulkōm, skłôdali winszowani i tyż dôwali roztomajte maluśke gyszynki. Gôdało sie wtynczôs, co to bōła Niydziela u Mamulki (Mothering Sunday) i bōł ci to frajny łod roboty dziyń we kerym majoryntne, i robiōnce już dziecka wrôcali do dōmōw swojich łojcōw i ze sia przinosiyli gyszynki dlô mamulek. Bōło ci to skuplowane z tym, iże mocka chudobnych ynglickich chopcōw i dziołchōw, bedinowało kajś we dōmach zabranych Ynglynderōw. I skuli tego, co za robotōm trza bōło wteda wandrować niyrōłz fōrt daleko (zaobycz bōła to robota kôżdydniōwô do kupy ze sobotami i niydzielōma), słōżba żōła we chałupach swojich chlybodawcōw. Beztōż tyż niy mōgła dać se zwōlo na to, coby czynsto nawiydzać swojich łojcōw. Ino we ta Mamulkowô Niydziela dostôwali te istne jedyn frajny dziyń, coby poradziyli łodwiydzić łojcowy dōm i strôwić pôrã godzin ze familijōm. Takim zimbolym tego fajeru bōło ciôstô mianowane mamulcynym kołocym, ftore we zocy dlô swojich mamulek piykli i prziwojziyli do dōm cery. Trza sam spōmnieć jesce, iże we Hameryce we 1858 roku jedna rechtorka Anna Reeves Jarvis łoznojmiōła Dni Mamulkowyj Roboty (Mother’s Work Days) a juzaś łod 1872 roka Julia Ward Howe reklamiyrōwała Dziyń Matek dlô Pokoju (Mother’s Day for Peace). We 1905 inkszô Anna Javris (cera tyj piyrszyj Anny) wyringowała ustanowiyni już richticznego Dnia Matki (Mother’s Day), ftory łod 1914 roka bōł już frajnym dnioszkiym (świyntym narōdowym, ja!) we USA, kery trefiô we drugo niydziela môja. Roztomajcie to ci je na côłkim świycie ale cheba niy ma takij dziydziny kajby sie tego świynta niy fajrowało. We Miymcach tyż to je ta drugô niydziela môja. We dôwniyjszyj Jugosławii (terôzki we tych wszyjskich krajach na jake sie ta Jugosławiô rozpyrskła, krōm Słowynii) fajrujōm tyn dziyń 8 marca a we Szpanielsku i u Madziarōw je ci to piyrszô niydziela môja, u Żabojadōw – piyrszô niydziela czerwiynia. Nôjskorzij fajrujōm Dziyń Mamulki, bo we drogô niydziela lutego, we Ygipcie – 21 marca. Nôjniyskorzij juzaś fajrujōm Ruske, bo dziepiyro we łostatniô niydziela listopada. Nō ale, je ci sam u nôs zawdy we môju te jedzine świynto, ło kerym niy idzie przepōmnieć. Je ci to tyn „Dziyń Matki”, Mamulki, Mamuśki, Mamecki, i jak tam jesce fto bydzie to inakszij mianowôł. We tyn dziyń na isto, prôwdōm trza chocia rōłz wybrymzować, haltnōńć, lajstnōńć Jim, tym dlô nôs nôjdrogszym ludziōm, chocia jaki bukytek blumōw, tytka kōnfektōw i pokwanckać sie yntlich tam, kaj na nôs na isto niy poradzōm sie doczkać, kaj zawdy je plac przi stole, kaj zawdy nōm, choby my byli nôjsrogsze gizdy – przajōm. Tam trza tyn kusik na te posmôrszczane łod roboty rynce dać, piyknie, szykownie podziynkować za ta utropa, za te staranie bez côłki żywot. I niy godejcie mi sam gupielokowato, co przi tym waszym côłkim tyraniu za złociokōma, moge być knap ze czasym, iże możno zaboczyć ło Tyj, kierô nôs na tyn świat wykludziyła i – tak blank po prôwdzie – na ludzi wyrychtowała. Choby i Łōna miała już swōj spokojny plac na smyntôrzu. Deczkoch sie ino latoś tropiōł, coby juzaś te dioseckie angyjbery tego gryfnego świynta nie zwekslowali, bo Amerikōny fajrujōm tyn dziyń dwa tydnie skorzij nôs. Niy rzykna, coby niy bōło na mie, iże bez te łostatnie lata pozōrnie kukoł żech, gawcōłech, zaziyrôł na tych pōnabushowych cy – terôzki obamowych – kowbojōw i naszych samtyjszych utrzidupskich politykerōw, coby my tyż niy bōło nikiej ze Walyntynkōma, Halołinym, jakimsik świyntym Patrikiym i inkszymi tam jesce gupotami. Nō, tōż podwiyl co, wszyjskie terôzki we strzoda dwadziestego szōstego môja trefiōmy sie u naszych MAMULEK! I niy ma Pōnbōczku smiyłuj sie!

Dziyń Mamulki...i gizd...

We môju snadno sie u nôs festelnie fajruje, chocia je ino jedyn taki dziyń, bez kierego te côłkie nasze życie bōłoby blank bez cweku. Niy idzie ło 1-go Môja lebo 3-cigo Môja. Rozłajzi sie ło „Dziyń Matki”, kej kôżdy na isto musi ło swojij modszyj abo starszyjszyj Mamulce boczyć, kej kôżdy bali i stary pryk musiôłby po klynczōncku te mamulkowe, zbakane rynce, te gorście łod praniô bez rojmatyka ształchniōne, powykrōncane – kusikować. Bo przeca fto jak niy Mamulka sklapnyli nōm grace i naumieli do porzōndku rzykać „aniyle Boży, strōżu mōj”? Fto tyroł we nocy do dochtora, kej chyciōła laksyra po habniyntych ze kamratami we zegrōdkach sztachlokach? Fto z rańca, połednia i na łodwieczerz rychtowôł jôdło, choby ino zupa ze papioka abo i ze pokrziwy? I chocia i tam Mamulka niyrōłz chlastła bez rzić kopyściōm abo jakōm lapōm, mokrōm chadrōm, to przeca ino skuli tego, iże nōm przoła i kciała coby my na ludzi wylejźli. I niy bōło żôdnego jece „Rzycznika praw dziecka”, ftory niy do zwōli, coby na swojigo bajtla krziwo kuknōńć, bo to je „przemoc w rodzinie”. A i tyż naszô Mamulka poradziyli sie nôjbarzij chichrać, kej sie łō Nij wice łozprawiało. I tu ci mi sie spōmnieli take dwa, a śnich jedyn łoszkliwy łod drugigo: – Mamulko, mamulko, kuknijcie ino wartko bez łokno – wrzescy taki jedyn łochyntol na côłki plac. – A cōżeś to kciôł, najduchu jedyn – łodwrzeskła ze łokna mamulka. – Anō, nic, ino Bercik niy kciôł wierzić, iżeście sōm mamulko świdratô!!! A tuplowany, to możno jece taki blank ze inkszyj zorty: – Prôwda to Mamulko, iże jôdło je łod Pōnbōczka? – pytô synek. – Prôwda, na isto prôwda synecku. – A prôwda to je, iże gyszynki wrażuje pod chojna Dzieciōntko? – A dyć tyż prôwda synek. – A pedzōm mi jece Mamulko, eźli to je prôwda, iże dziecka przipyrcy do dōm zawdy boczōń? – Ja, to tyż ci je prôwda. – Nō, to pedzōm mi Mamulko, po jakiego dioska trzimōmy i chowōmy we chałpie naszygo tatulka ??? Nō ale, kwiôtek i srogi kusik tak by tak sie we tym dniu kôżdyj Mamulce przinoleżi! Ojgyn z Pnioków

Serdeczne podziękowanie!

Ostatnie ponad dwadzieścia lat zajmowałem się twórczością literacką w naszej pięknej „ślónskij gôdce”. Prócz tego od ponad dwudziestu lat składałem z wielkim uporem Słownik Śląsko-Polski (i Polsko-Śląski). Nazbierało się tego naprawdę dużo w postaci tekstowej, nagrań dźwiękowych i nagrań video. Jestem już mocno starszawym człowiekiem i nie chciałbym, by to zaginęło, by poszło w niepamięć. Przez ostatnie dwa lata usilnie zabiegałem w wielu instytucjach i u wielu osób, by móc tę moją spuściznę przekazać do powszechnego użytku ludzi, którym na sercu leży dobro śląskiego języka. Po wielu staraniach wreszcie udało się. Wszystko to przyjęła w całości Biblioteka Śląska w Katowicach, co mnie niezmiernie ucieszyło. Chciałem więc tą drogą szczególnie podziękować Dyrektorowi Biblioteki Śląskiej panu prof. Zbigniewowi Kadłubkowi za to, że osobiście zainteresował się tematem i sprawił, iż ta moja spuścizna znalazła swoje miejsce w Dziale Zbiorów Śląskich i Dziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki. Ponadto będzie to też dostępne w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. Serdecznie dziękuję Panie Dyrektorze! Eugeniusz Kosmała vel Ojgyn z Pnioków

Musza sie poasić!!!

Muszę się pochwalić! Wszystko, co przez ostatnie 24 lata napisałem, nagrałem, sfilmowałem jest od jakiegoś czasu dostępne w Bibliotece Śląskiej w: Dział Zbiorów Śląskich, Dział Zbiorów Specjalnych i w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. Jest to dla mnie bardzo ważne, bo jestem już nieco zwiekowany i cieszy mnie, iż moja spuścizna nie zaniknie.

Zimne zegrodniki...

We dôwnych czasach, kej na świycie włôdała szykownisto pogoda i lecy kedy ino padôł dyszcz, miyszkało we biydnyj chałpie trzech bracikōw. Mianowali sie: Pankracy (nôjstarszyjszy), Serwacy (strzydni ze braciô) i nôjmodszy Bonifacy. Łōnych Mamulka bōła tak chudobnô, iże niy miała bali porzōmnygo garca, coby swojim synkōm uwarzić cosik do jôdła. Wejzdrzôł na to wszyjsko Pankracy i gôdô ku mamulce: ̶ Pōjńda we świat, możno znojda jakosik robota. Łōnego braciki tyż kcieli spōmōc mamulce, tōż tyż wypuściyli sie wszyjske do kupy we świat. Jak pedziôł Pankracy tak tyż ci zrobiōłó. Znod na łostatku robota we bogatym palaście, kaj nałobkoło niygo rośli fruchtbaumy, gryfniste kwiôtki a we pojstrzodku łogrodu bōł łogrōmniasty rybniok we kerym pływali sroge, moc farbiste fisze. A skuli tego, iże bōło mocka roboty we tak łogrōmnucnym łogrodzie, a łōnego braciki byli chyntliwe, tōż tyż wypokopiyli ze ksiōnżōm, iże we trzech bydōm dbać, stôć ło tyn ksiōnżyncy łogrōd. A na łostatku ksiōnża wynadgrōdzi łōnych za ta robota. Śleciôł rok. Trzi braciki dbali ło łogrōd tak, iże bōł jesce gryfniyjszy nikej skorzij. Ksiōnża bōł festelnie zadziwany i spytôł nôjstarszyjeszego bracika jakô łōni tajymnica skrywajōm. Serwacy niy gôdôł nic nale Bonifacy letko zacharlôł. Kej prziszło zabulić bracikōm za flyjgowanie łogrodu, ksiōnża wypłaciōł łōnym po jednym, jedzinym miydziannym dudku. Braciki spojzdrzeli na ksiōnża richtik łozyźlōne, łozpajedzōne, bo przecamć tela roboty wrajziyli we szykownōńś tyj posiadłōści a erbli ino jedyn miydzianny dudek. Nō, i Pankracy pokôzôł swoja złōś. Serwôł sie festelnie srogi wiater, kery wszyjsko łobalōł. Serwacy tyż smôrszczōł brwje ze złōści, a wtynczôs napłynōł srogi ziōmb. A Bonifacy ze złōści tōmpnōł szłapōm aże zadyrgotała ziymiô i śleciôł śniyg. Wszyjsko, co to terôzka kwitło, leba miało łowoce na stromie zamarzło. Rybniôk zamiyniōł sie we zamarzniyntô kaźlōwka a ksiōnża ze strachu kajsik sie po gibku skukôł. Łod tamtego czasu twô ta powiarka ło tych trzech pokrziwdowanych zimnych zegrodnikach.