Andrzyjki...

Nale, mielichmy te côłke Andrzyjki łod kerych bezmać napoczynô sie tyn cołki jankorny jagwynd, po łacińsku: adventus, znaczy „przijńscie” lebo Narodzynie Krystusa. Kejsik, za starego piyrwyj mianowali to „śtyrdziystnica” skuli tego, co srogi post zetrwôł aże śtyrdziyści dni a napoczynôł sie zarôzki po świyntym Morcinie (jedynôstego listopada). Łod tego tyż Morcina bōł ci gryfny zwyk parszczyniô gańsi we łostatnim dniu przodzij tyj śtyrdziestnicy, bo na isto: „we Morcina, nôjlepszejszo je gynsina”. Tela, co ło świyntym Morcinie jô już sam rzōndziō i niy byda tego tuplowanie powtôrzôł. Sōmy dzisioj po świyntym Andrzyju, po naszym Aciku i beztōż trza by sam terôzki pedzieć ło poruch gryfnych zwykach, ło wrōżyniu. Tyż zech już to niyrôzki ło tym sam berôł, ale zawdy werci sie jece przijńść na to. Ło lōnyj świycce lebo ło gorkim blaju niy byda sam wiela eklerowoł, bo to przeca kôżdy jece boczy. Ale, mode dziołchy, frele abo na szpas, abo naskwol stôwiali swoji szczewiki rajōm ku dźwiyrzōm ze zadku, do przodku, ze zadku do przodku. I ta dziołcha, keryj szczewik piyrszy dōjńdzie do tych dźwiyrzy, nôjprzodzij ze wszyjskich sie wydo. A u samygo Oskara Kolberga możno nôjńść taki zwyk, iże frele, samotne ciepiōm do zadku jejich szczewiki a keryj majdyczny charboł śleci samōm szpicōm ku dźwiyrzōm, ta na bezrok sie wydo. Juzaś kej śleci abzacym, krōmflekiym ku dźwiyrzōm łostanie starōm pannōm, a możno i zowitkōm. Tyż ciepanie za sia łostrużynami ze jabek i ze jejich zawijasōw możno wypokopić piyrszô literka miana karlusa, kery bydzie na bezrok śniōm zolyciōł. Juzaś u mojij Starki Any, we Logiewnikach to sie do waszbeku ze wodōm opaternie wrajżowało jegły, sztopnadle łokrzczōne mianami wszyjskich dziołchōw i karlusōw we izbie, i te sztopnadle, kere sie spichły do kupy znaczyli, co tyn synek, i ta dziołcha bydōm ze sia gôdać, bydōm zolycić. Je jece jedyn zwyk, kej pod trzi szolki wtykô sie pora drobnych, chlyb i berga ziymi. Ta, kerô znôjdzie klepoki – bydzie bogato, ta, kerô nôjńdzie chlyb – nigdy niy bydzie miała głōd, a juzaś ta, kerô ziymia – bydzie przi śmiyrci. Grała tyż jece zawdy jakosik muzyka, a na stole byli teriny ze roztomajtymi hanyskowymi i kokosflokowymi kyjksami, makrōnami, i roztomajtymi, bele jakimi kołoczkami, piernikōma. Dlô dziołchōw bōł do picio „szeker” (po naszymu piwo rzniynte) i jakiesik zofty, nō a chopcy – to przeca wiycie – jakosik miodōwka lebo inkszy, dobry sznaps. I fto mi rzyknie, iże to niy byli gryfne zwyki? A możno mie sie ino spōminajōm stare czasy, i jak to gôdôł tyn poeta Boy-Żeleński: „Jednania święcą się gody: Grajcie mej duszy fanfary! Umiera błazen młody, Rodzi się dureń stary...”

Chōp sie skapnół....

Jedyn żyniōl skapnół sie, prziszôł na tō, iże jegō babeczka ciyngiym gō ze inkszymi chōpami zdrôdzô. Rôz tyż tak jakōsik na łōdwieczerz dōczkôł, aże łóna sie szykōwnie łōdziôła i wylazła ze chałpy. Zarôzki łón tyż wyfuknół z dóma, wlôz dō taksy i kôzôł tymu taksiôrzōwi jechać wartkō za ałtōkiym we kerym bóła jegō starô. Niy zetwałō kieladziesiónt minutek i pōkôzałō sie, cō ta jegō babeczka rōbi we takij „agyncji tōwarziskij”, znacy we takim mōdernym burdelu. Małō ci gō szlak niy trefiół, dych ci mu sztōpłō, tak ci sie festelnie znerwōwôł. I dziepiyrō pō kwilce gôdô dō tegō taksiôrza: – Kcesz chōpie przidubnóńć jakōsik stówa? – A czamu by niy? – łōdmawiô na tō szōferôk. – Inō mi rzyknijcie, cō jô móm zrōbić, cōby ta stówa erbnóńć ? – Wlejziesz chōpie dō tyj agyncji, zebieresz ze sia ta mōja szantrapa, ta mōja baba, wstyrczysz jóm tu, dō tegō twōjigō ałta i zakludzisz nôs łōbiuch dō kupy dō chałpy. Nō, i taksiôrz wlôz rajn dō tyj agyncji, tak jak sie ugôdali. Za jakiesik pôrã minutków dźwiyrze sie ze srōgim gruchym rōztwiyrajóm i wypôlół śnich tyn taksiôrz, kery dziyrżôł za kudły baba, ftōrô sie stōpieróńskō szprajcōwała, bańtōwała. Łōdewrził dō krzóna dźwiyrka ze tegō jejigō ałtōka, wciep ta baba rajn i wrzesknół : – Trzimejcie jóm panōczku, fest jóm trzimejcie ! Tyn chōp tak kukô, gawcy na ta baba i łōrōzki zawrzesknół ku tymu taksiôrzōwi: – Aleć przeca tō niy ma mōja starô, tō niy ma mōja baba!!! – Wiym, wiym kurwa, tō je mōja! Terôzki dziepiyrō ida rajn pō waszô!!!

Beaujolais Nouveau est arrivé...

Wiycie, tak sie miarkuja, co Polôki (a terôzki tyż hneda hned i nasze Ślōnzôki) przijimajōm roztomajte cudze, ałslynderske zwyki nikej swoji. Bali zawdy tak bōło i chichrôł sie ci już ze tego sōm biszof Ignacy Krasicki. Jak miarkujecie mōmy sam u nôs, fajrujymy jak sto dioskōw (jô niy! jô i moje przôciele niy!) jakiesik ichnie „walyntynki” abo tyn côłki „Halloween” skorzij Wszyjskich Świyntych. Terôzki pomaluśku napoczynô sie u nôs juzaś jakisik nowy zwyk. Ale podle raje: Zawdy, kôżdyrok we trzeci szczwortek listopada we Francji u żabojadōw fajrujōm taki „Beaujolais Nouveau est arrivé”, co idzie przetłōmaczyć na nasze jako „nowe (mode) bożole akuratnie przibōło”. Je ci to nôjsrogszy fajer na podzim, kej wszyjskie napoczynajōm słepać blank mode, jece niy za tela zagerowane wino. Tyn ichni jabol, te cołkie „bożole” to je take gryfne szarłatne wino, kerego sie możno nôjwiyncyj na świycie słepie. Gôdô sie, iże już tak wiela, co chnet moge ci go na świycie niy styknōńć dlô tych wszyjskich, kere majōm rade je słepać. I beztōż tyż terôzki już łod kielanostuch lôt napoczynô sie je ze srogim fajerym, ze szipc paradōm duldać, iże niyftore wōntpiōm eli bydzie łōne dalszij take dobre, eźli niy bydzie łōne skrōny tego gorszyjsze. Ze tym „bożole” to je gynał tak, choby ze modōm dziołchōm, ze świyrgołuszkōm, dlô keryj jeji ristik, jeji szkowroźność je nôjistniyjszōm szykownościōm. Je to po jednych pijōndzach ze dziywczycōm i modym winym, bo ci i jedne, i druge pierōnym wartko dojzdrzywajōm a nôjlepszij podłajżōm kej sōm richtik mode i friszne. To je nojbarzij wywołane wino we krisie Beaujolais (Bożole), kery przinoleżi do Burgundii (Bourgogne) i wszyjskie, ftore chałzyrujōm, wandrujōm po tyj dziydzinie mogōm we tyn razinku dziyń coch skorzij gôdôł nasłepać sie tego wina we Dijon, Nevers, Auxerre, Le Creusot, Chalon-sur-Saône abo Montceau-Les-Mines. Nôjwiyncyj atoli tego wina idzie nojść we Lyonie kaj podowane je we takich dymiōnkach podanie nikej inksze wino, wino łod tych cyzarokōw, ałstrijacki Heuriger, ftore jô sie miôł przileżitość natutać we Wiydniu na Grinzigu. Niy trza tyż za dugo doczkać aże bydzie te wino fertig do słepanio. Już za jakiesik kielanoście miesiyncy je łōne do słepanio. Skuli tego tyż je te wino tōńsze łod inkszych zortōw, kere muszōm lygować gryfnych pora lôt. Wiycie, tam u tych Żabojadōw na łostatek listopada to te burgundzke wino leje sie faskami. Te, ftore sie na winach rozumiōm, ftore miarkujōm, kere je śnich nôjlepszyjsze, to gôdajōm, iże te „bożole” listopadowe je ciynke, ciyrpke i gorzkowate. Niy mô we sia nic, coby szło wymowiać, kej jim leberki bydōm sztinkrować. A u nôs ... a u nôs gynał dwa lata tymu nazôd na drugi dziyń po tym francuskim fajerze ... Tusk i jejigo kamraty zaprzisiynżōne byli u prezidynta. Côłki wteda nowy rzōnd zmachlowali a tyn stary i łoszkliwy łodżynyli łod grotka. To niy moge być przeca cufal, prôwda? Przeca, jakech już sam rzōndziōł, my wszyjskie Poloki i niy-Poloki rade przijimōmy ałslynderske, cudze zwyki, i zawdy tak przecamć bōło. To je ta naszô dziedzina, kaj przijmli sie take duperszwance jak Halloween, kej to dziecka polōm świycki we wydubanych, prōznych baniach, swańdajōm sie po chałpach, stroszajōm sōmsiadōw, chichrajōm sie, larmujōm i zgobiōm wiela sie ino do. Ło tych dioseckich „walyntynkach” już sam ani niy spōmna. Cosik ino mi sie zdo, co – jak wiym mojich landsmanōw – chycōm nasze wszyjsko co ino capi cudzym, ałslynderskim cuchym; chycymy na isto kôżdy belakwaster. I tak cosik mi sie sam zdowo, iże mieli my już sam we Polsce regiyrōngi, rzōndy pod roztomajtymi patrōnatōma, ale jece nigdy niy mieli my po tela tego, coby Rada Ministrōw Nôjjaśniyjszyj RP patrōnowało jabolowi. Nō, cheba iże mesznymu. Ale, trza sam jece nōm boczyć, co tyn côłki Tusk do kupy ze naszym Prezidyntym Lechym Aleksandrym poradziyli ci ze sia do kupy wysłepać styry flaszki wina za rajōm. Tōż tyż moga ci sie forsztelować, iże pewnikiym pōjndzie zbajstlować jakiesik nowe świynto państwowe, nowy fajer, bo eźli idzie we takij dwanôścieprocyntowyj launie fyjlernie, fałesznie reskiyrować, to już je grōnt do fajrowaniô. Tela, co bydzie ino potrza jece dociepnōńć jedyn frajny dziyń do tych dwanostuch, coby te reskiyrujōnce wyflyjgowali sie ze kacynjamra, coby niy wyglōndali niyskorzij jak wypluty kanold, i coby jim we palicach już tak fest niy szuściyło. A cōż sie to bydymy zowiścić ! Prôwda ?

Ajnfachowe pytani...

Łocuciōłech sie rōncz ino napocznōł sie szarok, kej ino widniało... znacy sie, ło drugij po połedniu. Ze stopierōńskim kacynjamrym... ze mojigo organizmusu fōngowŏł ino... mōj zygarek... Weżgołech wezrok we zol achtlika, ftory stŏł łod wczorej na nachtiszu... Moja starŏ zwyrtŏ sie po chałpie, przetwiyrŏ sie po cŏłkim pomiyszkaniu i już miarkuja, co zarŏzki przijńdzie ku mie i cosik mi wypokopi do roboty. Jakech miyniōł po pŏruch minutkach posywŏ mie do sklepu po żymły, cobych blank głōdny niy łamziōł... nō poswała mie we takim „szczytnym” cylu ganc ajnfach. Nō, tōż wartk pod brałza, łobleczōnko i pyndaluja do delikatysōw. Drōgōm mijōm zadichtowanŏ do łostatka ludźmi kwieciarnia i we mojij, jesce niy blank trzyźbyj palicy, grōntuje sie dziobelski kōncypt łominiyńciŏ raji. Sztaluja plac we raji, bo razinku stŏł w nij sōmsiŏd i gzuja do sklepu, do tych delikatysōw. Bocza ło tym, iże na łodwieczerz mŏ wparzić ku mie kamrat i ugōścić go przeca bydzie trza, toć tyż, nŏjprzodzij na sztand monopolowy... Kupuja gorzŏłecka (nō, tak ze śtyry halbecki), miōdzik, pŏra szejściopakōw roztomajtych zortōw biyru, jakesik łorzyszki, chipsy, łogōrki, łoliwki. krōno kyjza i inksze tam jesce duperele nadŏwajōnce sie na... zapitka. Bula za wszyjsko zgodliwie, wylazuja ze delikatysōw, razinku tyn mōj sōmsiŏd przi tofli we kwieciarni, tōżech festnie sztramsko... Śmigōm ze pŏłnym rukzakym i kwiŏtkami do dōm – myśla se, iże moja dzisiyjszŏ organizacyjŏ, to niy w kij pierdziŏł. Wkarowŏłech do dōm, kłada przed mojōm starōm sprawōnki... zadowolniōny ze sia jak sto dioskōw i po jakimsik łoka mrziku na ziym sprowŏdzŏ mie jedne, jedzine ajnfachowe blank pytani: – A kaj... żymły?

Niy ło takô Polska...

Moje Wy roztomiyłe! Muszã na isto Wôs łostrzyc! Nō dyć pôrã dni tymu nazôd sprawiōłech se koło (łod Jorgusia za śtyry stōwy). Dzisiôj, kejech siedziôł ze Bercikym pod sklepym, wyszpekulowalichmy, wypokopiylichmy, iże jô te koło ubezpiycza nikej inksi autoki, a niyskorzij zgłōsza kradziyż, koło przesztrajchuja i skala Bercikowi, a kasiora ze ubezpiyczynia... bydzie. Glingōm do jakigosik Libertidajrekt, abo jakosik tam... - Witōm gryfnie, kciôłbych ubezpiyczyć mōj forcojg, mōj pojazd. - Nō przecamć , jakô to je marka autoka? - To je koło, rower po polskimu! - Land rover eźli rower? Nō i sam żech piyrszy rōłz zgupiôł, bo ło kołach, rowerach marki Land jescech niy słyszôł. - Ino koło, rower! - A jaki je łōnego rok produkcyji? Tu mie juzaś sztopło, zaziyrōmy ze Bercikym na sia , pijōndze mi ze kōnta we mobilnioku śmigajōm (a mōm ino 10 złociokōw) a ta baba sie ło pierdoły pytô. Bercik mi podpowiadô, tōż rzykōm: - 2010. - Eźli mô przeglōnd? - Niy miarkuja ło cie sie wm rozłajzi? - To prosza to sprôwdzić! Nō, tōż przeglōndlylichmy ze Bercikym cołke koło... - Już mô! - A czy bydzie użytkōwany poza granicōma naszygo kraju? Nō i sam ci mie łozwalōła... niy nō... po nudle sie do Italiji byda jejździōł, możno tyn diosecki Al Dente erbna... - Niy, tela co ino ze chałupy do sklepu i nazôd. Takô dziwokô cichōść, tōłtynsztila nastała, a iże razinku uwidzielichmy Karlika, kery wrôcôł ze Zilwestra (ździebko mu sie tyn bums przeciōngnōł bo słepali bimber, ftory pyndziyli we zilōsie łobiylōwym), tōż niy usłyszôłech co gôdô dalszij. Tōż tyz pytōm: - To co, ubezpiyczycie? - Jesce augynblik... a jaki przebiyg? Nō, aże mi sznōrbyndle we gumiôkach dymba ze zadziwiyniô stanyli. -Paniczko roztomiyło, łōn jejździ, ani razu niy przebiyg , niy przegzuł, jedzinie jô rōłz za niym leciôł jak ze gōrki sōm pojechôł. - A wiela kilomyjtrōw mô przejechane? Nō, skany jô mōm kurwa wiedzieć wiela Jorguś na niym jechôł. Kasa mi sie we mobilniokukōńczy tōż strzylōm: - Sto piyńćdziesiōnt! I posuchejcie teraz ta idijōłtka: - Sto piyńćdziesiōnt tysiyncy miarkuja... Cheba by Jorguś musiôł do Japōniji po te łoszkliwe sake śmigać rōłz do tydnia. Nō, gôdej ze iptōm to ci i zajfa zjy... a łōna dalszij: - A jakô mô pojymnōść? - Paniczko roztomiyło... kej powiysza dwa nece na lynkiyrze, ze jednyj i drugij zajty to wlyjzie dwanoście jabcokōw, wiyncyj niy bo nylōnbojtel abo puknie abo sie o lynkiyra szczaskô, nale na gypeku mōm jesce korb przikuplowany do kerego wlejzie kolyjne dwanoście flaszek. - Ło czym wy panoczku gôdôcie? Joch ło pojymnōść autoka pytała. - Przecamć jô niy mōm autoka ino... koło, rower. I we tym łoka mrzikuta zametlanô baba sie łodbindowała! Cołke moje 10 złociokōw poszło w pizdu! Dziepiyro wtynczôs dō mie dotrziło, iże łōni ino naciōngajm, wykminiajōm na łozprowki telefōniczne. Zadowajōm gupie pytania, bele ino przedużić czôs łozprawianiô i nôs wyszczypłać ze karty za 10 złociokōw, kerô mi zawdy nastykła na trzi miesiōnce!!! Jô tego tak niy łostawia! Niy dôwejcie sie wykminić, wyzwyrtać tym machlyrzōm i szwindlerōm!!! Tak być niy moge... ło niy!!! Jô niy ło takô Polska żech walczōł!

Ślōnzŏk Karol Godula...

We pyndziałek 8 listopada miołby chop gyburstak... Wiycie, durch i jednym ciyngiym roztomajte mōndroki eklerujōm mi, iże na isto wszyjsko, co sam na naszym Gōrnym Ślōnsku (niy Wiyrchnim, ino niy Wiyrchnim! na Gōrnym Ślōnsku!) je dobrego, to na zicher musi być miymiecke. Ja, jŏ miarkuja, iże rubo bez dwiesta lŏt tymu nazŏd napoczła sie sam u nŏs łozwijać industrijŏ, napoczli stŏwiać gruby, werki i co tam jece, a wiynkszōciōm robiyli to cudze, blank niy nasze ludzie. Tela, co mieli my tyż i naszych, rodnych Ślōnzŏkōw, kerzi do tego swoje dociepli. Procno by bōło mi wyrachować wszyjskich, ale ło jednym kciŏłbych sam terŏzki ździebko połozprawiać. Idzie mi ło tego – jak go wtynczŏs mianowali – „krōla cingu, wōnglŏ i żelazła”, Karola Godule (Karl Godulla, Carolus Godulla), ftorego mianowali tyż jece łoszkliwce: „Dziobłym ze Rudy”, a kerego terŏzki dziepiyro mocka ludzi, i to na isto dobrze, spōminŏ. Urodziōł sie Karol Godula we Makoszowach ze łojca Jōzefa Goduli i mamulki Franciszki, cery Antka Hanika ze Wieszowy – 8 listopada 1781 r. (śleciało ci już 232 lata łod tego czasu). Bōł ci łōn gniozdurkym (miŏł ci trzi szwestry). Kejsik łozprawiali ci ło niym powiarki, bojczyli ło mrōcznych i lichych, usmolōnych warōnkach, we jakich miŏł ci łōn dorŏstać, ło biydzie we jejigo familiji. A niy bōła to tak do łostatka prŏwda, bo przecamć jego łojciec bōł ważnych fesztrym we makoszowskich lasach barōna Jana Ziemięckigo, a ku tymu jece zabranym haryndziŏrzym srogachnych włōści riterskich, i poradziōł sie dorobić blank niy maluśkij iścizny; poradziōł łōn zagarantjyrōwać cŏłkij familiji słōszne warōnki egzystyncyji, żywobyciŏ. Zatym, kej już ukōńczōł ksztŏłcyni, mody Karlik napocznōł robota za myśliwca, za jyjgra we grofskich lasach. Sprawowŏł ku tymu piycza nad włōściōma grofa Karla Franca Ballestrema we Pławniowicach. Bōł na isto łostry dlŏ wszyjskich. Bezmać nōnkŏł, sekiyrowŏł tamesznych bambrōw, kerzi porzōnd prōbowali habić drywno ze lasa, a i tyż rapsōw, kerzi tyż jece bezprŏwnie gōniyli dzike zwiyrzyńcia. I kej już te pampōnie mieli go pŏłnŏ rzić, uzdali ci łōne, coby sie na niym łodpŏlić i rōłzczasu na łodwieczerz napadli go we lesie. Porwali sie na niygo, nadrzistali mu i festelnie poharatanego hangli na strōmie. Bōłby łōn na zicher kipnōł, kejby niy ludzie, co szli na drugi dziyń ku kościołowi, a ftorzi go uwidzieli, syjmli ze strōma i zakludziyli do miasta. Tam ci go retli, ale już do łostatka życiŏ łostŏł niyporadōm, kalykōm – niy miŏł swojigo chopskigo insztrumyntu, szkuldykŏł na jedna szłapa, lewŏ rynka miŏł już terŏzki na zawdy zabindowanŏ i uniyruchōmiōnŏ. Zwekslowała ci mu sie tyż we cŏłkości nŏtura – stŏł ci sie łodludkym, chrōniōł sie łod ludzi i bōł bez łostatka zachmulōny. Jakech spōmniŏł, mocka ło tym czowieku berali roztomajtych powiarek, bŏjczyli i szło by sam bez pŏra godzin ło tym łozprawiać. Ale mie nŏjbarzij terŏzki sam sztimuje gyszichta, kerŏ łopisŏwŏł Peter Karl Sczepanek we swojij mōndryj ksiōnżce: „Gōrny Śląsk w barwach czasu”. Wiycie, to sie dziŏło we1831 roku. Już we paździyrniku śleciŏł piyrszy śniyg i napoczli sie piyrsze zimniska. Ludzie marzli stopierōńsko, bo bali i te, co bakali u tego „krōla cingu” dostŏwali za te swoji gnypiyni przi fedrowaniu rudy cingu i jeji szmelcowaniu blank maluśko pijyndzy, iże niy zawdy nastykło na wōngle. We chałupie tego wywołanego „dziobła ze Rudy”, chocia to już bōło niyskoro na łodwieczerz, pŏlōła sie ino jedna świycka (kupiōno za 2 grosze u takigo Żyda Posenera). Chocia bōł łōn takim „Oberamtmanym” i miŏł na isto łogrōmnucne bogajstwo ze zōmkym we Szōmbiyrkach, miyszkŏł ci łosamotniōny we wsiowyj chałupce ze słōmiannym dachym. Bōł pōnym tysiōnca arbajterōw i byamtrōw, kerzi gnypiyli we jejigo grubach i werkach, i wymŏgŏł, coby wszyjske jego ludzie byli take, jak łōn sōm, znaczy sie arbajtne, szporobliwe, gōrliwe, ućciwe, chyndoge i coby tyż blank, niy słepali gorzŏły. Za tela narŏz? Możno... Rōłzczasu we listopadzie 1831 roka na rynku we Katowicach pokŏzała ci sie srogszŏ niźli zawdy ilōść pruskich szandarōw we tych swoich pikelhaubach. Niy przikludziyli sie sam dyć żysz we wrōgich zamiarach ku ludziōm ze tego miasta. Łobstawiyli łōni ino dziwokŏ jak na Katowice hurma wele śtyrystuch ludzi, kerzi łōńskij nocy przekrōczyli niylygalnie Przemsza, ftorŏ bōła tōm granicōm miyndzy Prusōma a ruskim imperyjōm Mikołŏja I. We tulmie bōło tyż ci mocka babōw i dziecek. Nŏjwiyncyj ale bōło chopōw we mōndurach ze Ksiynstwa Warszawskigo. Te wafynroki skazywali na to, iże przeszli łōne wojynny szlacht, zmŏganie, proco, chudoba i mocka mordyrki. Chocia to już bōła festnŏ zima, na łoblyczu tych wojŏkōw szło ujzdrzić sage place, a łōnych gymbulki byli pŏłne niychaniŏ i ze łoczekowaniym zaziyrali na wyrośniōnygo chopa, kery we asiście grofa Donnersmarcka, inżiniyra Baildona, birgemajstra Katowic i ku tymu oficjyra szandarōw – żywo gestykuljyrowŏł. Bōł to Fryderyk Grundmann, ze polecyniŏ krōla Prus, inszpektor Katowic – bez wszyjskich mianowany Amtmannym. Tyn istny we ciypłych i przocielskich słōweckach łobiecŏł przybytnim, tym rajzyndrōm hilfa i łopiyka łod włŏdz miasta i krōla Prus. Wrōłz tyż łobiecŏł, iże żŏdyn śnich niy bydzie łoddany we carske grace, co te flichtingi przijyni ze wyraźniōm ulgōm i zadowolniyniym. Pŏra babōw cisło sie ku Grundmannowi, coby go po ryncach kusikować, ale łōn niy dŏł zwōli na to. Zatym zwrōciōł sie ku miyszkańcōm miasta, coby przijimali na jakisik czŏs łōnych przibycinōw do swojich chałupōw – łosobliwie baby i dziecka. Juzaś tych, kerym potrza bōło dochtora, skiyrowŏł do tamesznego lazarytu. Chnetki tyż cŏłki rynek łopustoszŏł. Po pŏruch dnioszkach, we rōmach łobrychtowaniŏ tyj zachy, zatrudniōł mocka tych przibytnich chopōw, powstańcōw listopadowych we Krōlewskij Hucie we Chorzowie, we Hucie Laura we Siymianowicach i we nowym werku inżiniyra Baildona we Katowicach. Łod zarŏzka tyż dali tym przibycinōm i jejich familijōm pomiyszkania i deczko pijyndzy na zagospodarzyni. Ze resztu Grundmann poskłodŏł dwie kolōny i do kupy ze papiōrami skiyrowŏł łōnych do Karola Goduli we Rudzie i do Franciszka Wincklera we Miechowicach. Kŏżdyj tyż ale kolōnie przidziylōł byamtra ze Urzyndu Gōrniczygo we Tarnowskich Gōrach jako lajtera. Franciszek Winckler przijōn przibycinōw ze wschodu ze łozewrzitymi ryncami. Festelnie mu bōło potrza arbajterōw we nowyj grubie rudy cingu we Miychowicach, a i tyż do roboty przi stawiyniu gruby wōnglŏ „Prusy” (terŏzki „Miechowice”). Napocznōł tyż stŏwiać zidlōng i lazaryt dlŏ arbajterōw we Bobrku. Tōż tyż jece tego samygo dnioszka Polŏki, powstańce listopadowe znŏdli ciepłŏ eka do miyszkaniŏ i dobrŏ robota. Deczko gorzij podarziło sie kolōnie przidziylōnyj do inszpektora Goduli we Rudzie. Niy bez twōgi gawcyli przibytnie na łowiōnŏ dziobelskōm tajymnicōm drzewniannŏ chałupa ze ftoryj lada mōmynt miŏł wylazować tyn jejich prziszły prŏcodŏwca Karol Godula, ło kerym bez drōga mōgli sie tyż nasuchać mocka roztomajtych dziwokich i łosobliwych gyszichtōw. Gŏdało sie wtynczŏs, iże to dziobły smycōm Goduli talary we miechach. A wziyno sie to możno ze tego, iże Godula miŏł we tyj swojij drzewniannyj chałupie take laboratoryjōm, we kerym bajstlowŏł roztomajte chymiczne doświadczyniŏ. Niyprocno je sie wystawić, co tyż ci medikowali ludzie we tamtych czasach, kerzy we łoknach poradziyli uwidzieć łosobliwe blyskanie i dziwny smōnd, ftory unosiōł sie ze kōmina. Byamter ze Urzyndu Gōrniczygo ze Tarnowskich Gōr, chocia już dobrze znŏł „krōla cingu”, niy bez strachu wlŏz do tyj „diosij chałpy” i bez słōwecka dŏł Goduli szrift łod Grundmanna. Wiedziŏł przeca gynał, iże Godula niy miŏł rŏd bali i słōwecek powitaniŏ, kere miyniōł jako nadbytnie, kerych potrza mu bōło jak stare wertiko. – Grundmann niy mŏ sam nic do gŏdaniŏ, ale jego laufrōw moga łobejzdrzić – pedziŏł do byamtra, kej ino przeczytŏł szrift łod Grundmanna. Tym, ftorzi niy poradziyli sie doczkać na niygo, ukŏzała sie pōstać rōsłygo chopa, starego wele 50 lŏt, łobleczōnego blank na czŏrno. Lewŏ zajta jejigo ciała wydŏwała sie być zesztajfniałŏ, kalukŏł sie i gestykuljyrōwŏł ino prawōm rynkōm. Na gowie miŏł czŏrny hut ze szyrokōm krympōm, ftorŏ chnet blank zakrywała lewŏ zajta fresy. Takim pozornym weźrokym prawego łoka zaziyrŏł Godula na przibycinōw, kerym miŏł dać robota i chlyb. Na widok starganych, łoztyrchanych polskich mōndurōw, pedziŏł Godula ku byamtrowi: – A cōż to takigo? To sōm jakiesik niydobitki ze Wojny Siydmiolytnij? – Niy! – łodrzyknōł byamter. – To „bojowniki o wolność przeciwko despotyzmowi carskiemu”! Krōm tego, panoczku Godula, pewnikiym słyszeliście ło walkach po tamtyj zajcie Przemszy, prŏwda? – Ino bez patōsu, bez lecy jakij wzniōsłōści, panoczki! – rzyknōł to Godula zachrapociałym głōsym. – Ze wolnōściōm bywŏ roztomajcie i niy mōm rŏd lecy jakich szlōndrŏkōw i szurziciyli uzdanygo, urzōndzōnygo gynał porzōndku państwowygo. Prziznać ale potrza, co pod żadnym, łobmierzłym wyglōndym biōło dobre i lutościwe, miyłōsiyrne serce. Do dziecek, chudobnych i bezbrōnnych, miŏł ci łōn łosobliwŏ słabōść. Tōż tyż rzyknōł ku zebranym: – Łobocza, co sōmeście we wercie. Tukej rachuje sie robota i ino robota. Tukej zgniyluchōw, śmierdzirobōtkōw, łożyrokōw i naprańcōw wyciepuja w te pyndy i po gibku. Ordnung muß sein! Biera wŏs dō mie do roboty! Łobyrtnōł sie i wydŏł swojim byamtrōm pasowne auftragi skuli zakwatyrōwaniŏ i roboty dlŏ tych polskich przibusiōw. Polske uczystniki Powstaniŏ Listopadowygo na zawdy już przijyni sie samtukej na Ślōnsku, a jejich potōmki do dzisiŏj żyjōm i robiōm we wsiach i we miastach tego naszygo Gōrnego Ślōnska; do dzisiŏj sōm już na zicher... Ślōnzŏkōma. Niy bōł ci Karol Godula nigdy żyniaty, niy miŏł tyż swojich dziecek ani lecy jakij familiji. Niyftore gŏdali, iże ksiynżoszki kcieli, coby kościołowi zapisŏł swoja iścizna, swoji bogajstwo. Ale Karol Godula, tyn „dzioboł ze Rudy”, niy zapisŏł nic kościołowi, ani tyż familiji Ballestrema. Małowiela dŏł swojim byamtrōm i sużbie, wiela tyż erbnōł zarzōndca Gemander. To ci ale bōła ino maluśkŏ tajla jejigo iścizny. Cŏłki reszt, wszyjske ziymie, werki i gruby zapisŏł Joannie Gryszczyk, cerze swojigo sużōncygo ze Rudy, ftorŏ wtynczŏs bōła ci kielanŏście lŏt starŏ. Już jako majoryntnŏ, łoziymnŏstolytniŏ frela przijyna se miano Joanna Gryszczyk von Schomberg Godula. Zatym wydała sie za byamtra krōlewskigo grofa Jana Ulricha von Schaffgotscha. Ło Karolu Goduli łozprawiali ludzie mocka roztomajtych gyszichtōw, mocka prŏwdy i cygaństwa. Rōłzczasu ludzie bŏjczyli, iże tyn „dzioboł ze Rudy”, już jako fest zabrany, pijynżny gywerber i fabrikant, czekŏł we Rudzie Ślōnskij na przijazd krōla pruskigo Fryderyka Wilhelma IV Hohenzollerna. Sprawca jednakowōż łosmolōł, miŏł za ajnfach jejigo gōścina i niy kŏzŏł zastawić, wyhaltować cuga we Chebziu. Łozkokocōny Godula pogzuł ku chałpie, łozsuł po cŏłkij izbie talary na kerych bōł wyrzezany łobrŏzek krōla, i deptŏł pō nich uwziyńcie. Po tych klepokach deptali tyż i jejigo byamtry, kere podlazowali ku jego szrajbtiszowi. No, ale... Karola Godule, jak sie pokŏzało, czekała podobnŏ śmiyrć, jak jejigo łojcōw i rodzyństwo. Kajsik we 1848 roku wypraskła ci na naszym Gōrnym Ślōnsku epidymjŏ, mōr łod cholyry. Karol Godula kciŏł ci sie łōd tyj cholyry uchować, i wykludziōł sie ze swojij chałpy we Rudzie do Wrocławiŏ. Pokŏzało sie ale, iże już ci go chyciōł tyn morowy luft, i te cŏłke śmiatanie na nic sie niy zdało. Umar ci 6 lipca (we wtorek) we Wrocławiu, we hotylu „Pod złotōm gańsiōm”. Pochowany bōł ale niyskorzij przi kościele we Szōmbiyrkach. I tak już blank na łostatek kciŏłech sam dopedzieć jedne: muszymy sie, moje Wy roztomiyłe, diosecko uwijać, coby jece wysuchać łozprŏwek, gŏdek i przipowiyści ludzi zwiykowanych podwiyl łōni je niy przepōmnōm, podwiyl bydōm sie te stare ludzie gańbić skuli nŏs, i podwiyl jece jejich dziywiczŏ poezyjŏ, zgańbowanŏ swojōm sagościōm, zakutŏ sie we forchangu, nikej Yjwa wyżyniyntŏ ze raju. I, coby niy gŏdali łō nŏs inksi, iże „... po puklatyj polskij drōdze rozum poszŏł w sinŏ dal!” Bo, tyż kejsik mi tuplikowali mōndre, samtyjsze ludzie, co mōmy sie z czego radować. Bo my Ślōnzŏki yntlich już ze klynczkōw wstanyli, stojymy sztram, ino cosik sie zdŏ, iże jece muszymy sie... wyprościć! Coby niy bōło nikej za staryj Polski: rzykej i arbajtuj, a... pukel ci sōm urośnie! Prŏwda?

Niy bōł pod sztrōmym...

Na styrdziystô rōcznica ślubu pôrka starzikōw wypōściōło sie do jejich umiyłōwanyj kafyjki. Zicli sie przi tiszu i napoczli łozprawiać: ̶ Pamiyntôsz mōj ty roztomiyły, to tukej zaprosiōłeś mie bez śtyrdziyści lôt tymu. Bōło ci tak gryfniście. ̶ A pamiyntôsz jak bōło spanialiście, kiechmy już wulejźli samstōnd i poszlichmy we strōna grinanlagi, we strōna plantōw? Kej łōmijalichmy łogrōdzyni, nôgle wziyna mie chańdź, takô chcica... tyż łoparła sie ło temte łogrōdzyni... a jô cie dupczōł bez łopamiyntaniô. ̶ Ja, ja bocza... a możno by my to powtōrzyli? Jô jesce moga, a ty? ̶ Jô tyż, tōż pōdźmy wartko, bo napoczynōm sie podniycać, mōm już stopierōński gyfil. Po tych słōwecka wypôlyli ze kafyjki. Côłkô ta łozprôwka słyszôł bez cufal karlus, kery siedziôł sōmsiydnim tiszu. Pomyślôł se, iże interesantne bydzie uwidzieć eźli jużcić tych dwiuch starzikōw łopowôży sie uprôwiać zeks we parku. Poszoł tōż tyz za niymi i co uwidziôł. Starecka zadziyrgnōła kiecka i ściōngła batki, starzik bali sie niy kłopociōł ze seblykaniym czegosik ino łozepnōł prziporek, łopar starka ło łogrōdzyni i łostro zabrôł sie za dupczynie. Na to co nastōmpiōło niyskorzij, karlus znôł ino jedzine łokreślyni: rżniyńcie stulyciô.Niy widziôł nigdy czegosik podanego jak we fylmire, żôdyn znôjōmy ło czymsik takim mu niy gôdôł, nō i niy zôł tego ze włōśnygo dōświadczyniô. Starzik dupczōł starka prōmp we fenōmynalnym, iscie łolimpijskim tympie, tympie, kerego żôdyn by cheba niy strzimôł. Bōłby to bez pochyby szprint, kejby niy fakt, iże starzik dupczōł chnet côłkô godzina i niy ustôwôł ani bez sekunda, i nani razinku niy zwôlniôł tympa. Dupa mu lotała niywiela wolnij niźli kolibrowi krzidła. Dziepiyro tak po godzinie usiotane kochanki łopadli na ziym i procnie dychali bez kolyjnô godzina. ̶ Jaki je jejigo sekryt; kejbych jô tak poradziōł, to niy miôłbych nŏjmyńszego problymu ze babami... musza poznać łōnego sekryt ̶ pomedikowôł karlus, zebrôł sie na łopwoga i podloz do zmochanyj pôry i rzyknōł: ̶ Wyboczōm mi łōni ̶ pedziôł tyn karlus ̶ nale musza poznać wasz ponoczku sekryt. Eźli poradzōm łōni tak lostro dupczyć we tym wiyku, to śtyrdziyści lôt tymu nazôd musiôłby pōn razinku niysamōłwity. ̶ Synek, śtyrdziyści lôt tymu nazôd te pierdolōne łogrodzyni niy bōło pod sztrōmym!

Harleyowiec...

Tak jakosik po dwadziestuch piyńciuch latach ranżyrowaniŏ harleym jedyn istny miŏł mniymani, iże uwidziŏł już kyns świata i uznŏł, co już czŏs coby łosiydlić sie kajsik na fiks. Lajstnōł sie kōnsek ziymi kajsik we Vermont, tak daleko łod inkszych ludzi, jak to ino bōło możebne. Ze briftryjgrym widziŏł sie ino rōłz na tydziyń, a po sprawōnki jejździōł rōłz do miesiōnca. Krōm tego naobkoło bōła ino nŏtura i... łōn sōm. Tak po jakimsik pōłtora roku takigo życiŏ usłyszŏł klupanie do dźwiyrzy. Idzie ku nim, łotwiyrŏ i widzi srogigo, brodziatego samtyjszego chopa. – Sergust chopie! – gŏdŏ tyn tuziymiec. – Jŏch je Enoch, twōj sōmsiŏd, a sōm miyszkōm jakesik śtyry mile we tamtym richtōngu. Za jakesik możno dwa dni, na łodwieczerz rychtuja maluśkŏ gōścina, take przijyńcie. Miŏłbyś możno lust, chańdź ku mie przijńść? – Nō ja, a dyć! Po pōłtora roku na tym łodludziu rŏd sie zabawiã... bydzie fajniście... Enoch pożygnŏł sie i już miŏł deptać ale łobyrtnōł sie i rzōńdzi jece: – Suchej ino! Jeżeś sam blank nowy, tōż tyż pewnikym musza cie łostrzyc, co bydymy tam na tyj gōścinie łostro słepać! – Niy ma problyma, Enoch! Bez 25 lŏt jejździōłech harleym, tōż tyż tak sie medikuja, iże dōm rada. I juzaś już miŏł łōn łodlazować, kej juzaś sie łobrōciōł i rzykŏ: – Musza cie tyż jece łostrzyc, co jece nigdy niy bōło u mie impryzy bez srogachnyj chaji, szarpaki i krachu. – Ze dwadziyściapiyńciolytnim doświadczyniym motorcyklisty myśla se, co... dŏm se radã. Nō, i tyn Enoch juzaś sie łodwrŏcŏ, coby łodyjńść, ale zahaltowŏl, jakby sie cosik spōmniŏł: – Nō, chopie, musza ci jece ku tymu pedzieć, co ta gōścina u mie, to takŏ ci orgijŏ zeksu! Widziŏłech tam zachy ło ftorych mi sie ani niy śniōło. – Chopie, dej pokōj, po 25 latach jejżdżyniŏ na harleyu i po pōłtora roku na tym łodludziu jeżech wiyncyj niż fertik, razinku na to. Aha, rzyknij mi jece Enoch jak jŏ sie mōm na te przijyńcie łoblyc? – Wiysz chopie, mogesz sie łoblyc jak ino kcesz.... zōłwizōł bydymy na tyj gōścinie ino my łoba!