Harynek, znaczy ślydź kejsik...

Wrōca sie jednakowōż do tego harynka, chocia tak ino deczko dlǒ szpasu. Boczycie jece tyn latośny faszing, latośny „karnawał”? Ja? Jô tyż! A możno i inksze faszinki Wōm sie jece belōncōm po palicy? Nō ale... Nō, tōż – jakech skorzij pedziǒł – mōmy ci już tyn cǒłki faszing forbaj. Tela ino, iże bōł ci tyn – jak to gorole gǒdajōm – „karnawał” latoś pierōnym knap... abo mie ino sie tak zdǒ? Ani sie czowiek niy pozdǒł ani sie niy kapnōł, rōncz sie po Zilwestrze deczko ino spamiyntǒł i leberka ździebko, ale to ino ździebko wyflyjgowoł, a sam ci już zapusty, ślydź i popiylcowǒ strzoda. Kejch bōł jece jakiesik dwacet kilo (dǒwǒcie pozōr? dwadzieścia kilo!) modszy, toch musiǒł bez faszing być na kǒżdyj balandze, na kǒżdym biglu lebo fajerze. Ino moja Elza durch mi tuplikowała, iże jǒ niy ma ferniok inoch żyniaty i niy moga tak ci ciyngiym tyrać bele kaj sōm. Nō, ja. Żyniaty toch na isto je, ale – jak to gǒdajōm – blank niy... fanatyk, pra? Terǒzki to jǒ tam barzij mōm rǒd szeslōng, dobro halbecka, kranc wusztu a we telewizyji „karnawał we Rijo” ze tymi gryfnymi, cǒrnymi frelami, kere ci tam ciyngiym tyrpiōm i dyrbiōm sagimi cyckami. Nale, tak jakosik skorzij Matki Boskij Grōmnicznyj (wele drugigo lutego) moja Haźbiytka pado ku mie: – Suchej Ojgyn, pǒra lǒt my nikaj niy byli i nǒjwyższyjszy czas, coby my kaj wylejźli, pofajrowali. Ciorōmy na jakǒ balanga, bo chnetki je już szlus ze tym faszingiym. Przecamć zawdy bōłeś wigyjc i kocynder, miǒłeś rǒd tańcować a terǒzki to sie ino pasiesz choby kormik. Wōl niy wōl wyciōng żech ze szranku łostatni ancug do kerego jece poradza wlyjźć, powyciskǒłech mitesry na fresie, wypucowołech lakszuły i doczkōm na moja starǒ. Łōna zasik polazła ze sōmsiǒdkōm do golaca, majtła sie dałerwele i szykowny bubikopf, posztrajchowała pazury. Niyskorzij łodbiglowała klajd, powtykała na grace roztomajte piestrzōnki, armbanty a we dakle oringle. I kej ci już bōła fertik – a zetrwało to małowiela – pokackali my sie na taki dupny „bal charytatywny” (bo przeca to ci ino je terǒzki we mōłdzie). Niy moga pedzieć, balanga fajnistǒ, ino do tyj gorzǒły, co to jōm kǒżdy miǒł we tasi lebo plaskōwce, to bōło ździebko za mało jǒdła. Joch ci sie szluknōł – nikej dǒwnij Starka przikazǒwali – gansinego fetu, ale i tak styknie, kej rzykna, iżech sie łocuciōł na sztrōłdeklu dziepiyro kej moja Świekra wylazowała do „Jōzefki” coby jeji gowa posuł nasz farorz hasiym. Padōm Wōm, łostudy skuli tego bōło i larma na cǒłki familok. Nō ale, i takech niy wylǒz nǒjgorzij, bo kej sie spōmna tako moja sōmsiǒdka Erna, to to ci dziepiyro bōł fal. Łōna pukała sie, znacy jōnkała jak stary trachtōr, jak takǒ wyrobiōnǒ już cugmaszina. I kejsik na takij faszingowyj balandze przipytǒł sie dō nij (zawalǒł do nij) jedyn szumny ferniok. Zakludziōł ci jōm niyskorzij do lałby i pokiel łōna mu piyrszy rōłz pedziała: niy... bōła ci już we szczwǒrtym miesiōncu, tak ci wartko nagōniōła. A tak na isto, to sie medykuja, iże to tyż ci je dobry knif, coby mieć bez pǒra lǒt pokōj łod tańcowanio. Prǒwda?

Tusty szczwôrtek....

https://www.youtube.com/watch?v=XiJAv89maAw Nō, tōż mōmy latośne zapusty chnet za sia, forbaj. Dzisiôj tyż ci mōmy gryfny, szykowny tusty szczwôrtek, na kery niyftore niy poradziyli sie już łod Zilwestra doczkać. A przed sia mōmy jece ino „miynsopust” – jak to nikej inksze gôdajōm – znacy sie łostatki, cyli „ślydź” a nasz harynek. Na isto idzie wartko ku nōm fajrant faszingu. Faszing, karnawal jak zwôł tak zwôł a jô wiym ino tela, co za dôwnego piyrwyj, a i jece za mojich czasōw szumne byli zabawy, fajery i gryfno, szykowno dlo wszyjskich muzyka. Jak ci to kejsik śpiywali nasze chorzowskie „ANTYKI”: „Karnawał, karnawał – co tydziyń zabawa, Zwyrtne frelki tańcujōm Z chopcami do rana. Karnawał, karnawał – sōmsiôd ściskô sōmsiôdka, Do wiwatu wypiyli, Brudeszaftym skōńcyli!” Trza by sam jednakowōż napocznōńć podle raje. Bo to je tak: już za starego piyrwyj łod Nowego Roku, Trzech Krōli aże do wielgigo postu byli zapusty. Łostatnie trzi dni to dôwnij mianowali „miynsopustami” a to skuli tego miynsa łopustu, znaczy pożegnaniô, bo łod tego czasu aże do Wielkanocy na isto sie żôdnego miynsa żôdnyj habaniny niy jadło. We mōłdzie juzaś bōło przeblykanie sie bez côłkie zapusty za roztomajte maszkary i roztoliczne tam dziady, cygōny, żydy, dziobły, bery i take tam inksze. Niy lza bōło ino tego metlać ze naszymi ślōnskimi pastuszkami, bo to bōł juzaś blank inkszy zwyk. Zasik te łostatnie dni, te côłkie „miynsopusty” to byli richtik pogupiałe dni łod tustego szczwôrtku do wtorku skorzij popiylcowyj strzody. We niyftorych dziedzinach samotne, jece niy wydane frele i fyrnioki, smycyli do nôjbliższyjszygo szynku take srogie bele drzewnianne i podwiyl sie gospodôrz niy wykupiōł jakōmsik gorzôłōm (mô sie rozumieć i zagrychōm), toplali tyn bolek wodōm. Niyskorzij to frele skôkali bez tyn baler na lyn, a karlusy na łowies i jak wysoko fto wyfuknōł, tak wysoko mu tyn lyn lebo łowies latoś wyrosnōł. Bez tyn z polska mianowany „karnawał” zabawy, roztomajte uciechy byli tak srogie, iże kejsik, dôwno, dôwno tymu jedyn Turek, kej ino przikludziōł sie ze Polski do dōm, to jejigo sultanowi gôdôł, co Polôki, krześcijany dostôwajōm bez tyn czôs, bez te zapusty, takij warijacji, takigo fimla, iże dziepiyro te hasie, kere jim kapelōnki we popielec sujōm na gowã, moge jich z tego wylyczyć. Krōm tych roztomajtych uciech, muzyki bawiyniô sie byli jece te dioseckie przebiyrańce. I wiycie, spōmniôł mi sie taki jedyn fal, kej jedyn hajer Bercik łozprawiôł jak to łōn synkowi rychtowoł przeblecynie. Jejigo synek miôł być za dziobła przeblecōny. – To niy ma utrôpy, styknie jakisik korzuch na nice zwyrtnōńć, na gowa jakosik cypelmyca ze prziknōłtlowanymi rogami wrajzić – rzōndziōł mōj Bercik łod Majzlinyj. – Nôjgorzij je ze łogōnym. Po wsiach to majōm lepszij bo weznōm sie biflowy, wołowy łogōn, naciōngnie sie go na szperhok i powtyko dosik tela szpyndlikōw i fertich. – Jerōnie, na co szpyndliki we łogōnie, po co? – pytōm sie go wrazicko. – Panie Ojgyn, zdôwało by sie starszy swod cowiek a życiô Łōni niy znajōm – tuplikuje mi Bercik. – Przeca dziecka, te roztomajte najduchy chnet by tymu dziobłowi tyn łogōn utargali, a tak kej sie nadziejōm na gôrść szpyndlikōw, zarôzki tyn łogōn puszczōm i tymu dziôbłowi aże do wieczora ta kita bydzie wisieć, pra? Bez tyn côłki czôs, bez te zapusty to bōł ci u nôs jedyn gryfny zwyk. Wszyjskie baby parszczyli, skwarszczyli roztomajte chrustki – „faworki”, roztomajte ci kyjksy ze szpyrkōw folowane marmeladōm, futermyjloki, kokoski, no i ku tymu te nôjważniyjsze: kreple. We wszyjskich ślōnskich dōmach warzōło sie je we fecie (zawdy to bōł szmalec ze łolejym, ino coby bōł fest gorki). Byli kreple ci „normalne” i „lepszejsze”. Do tych lepszejszych wlywało sie szpritu a do tych normalnych, ino ździebko łoctu. Do tych krepli filowało sie jakosik marmelada, a nôjlepszij kej fto miôł kōnfitura rōżannô. Tyn zwyk je do dzisiôj, ino pierōn mie szczylo skuli tych wszyjskich McDonaldōw we kerych wszyjsko smakuje na jedne kopyto. Mieli my przeca i łōńskigo roku, i załōńskigo roku te tuste szczwôrtki. I u niyftorych piekôrzy, kaj sie jece robi kreple do porzōndku, to byli zawdy raje łod samygo rańca. Nale niyftore gupieloki woleli kreple we tych dioseckich hamerikōńskich szynkach, gasthauzach i jak to tam jece fto mianuje. Ino, kej jô sie spōmna smak tych ci starcynnych (a niyskorzij i mamulkowych) zozworkōw, to jece terôzki poradza sie łoślimtać côłki pychol. Brało sie cuker i jajca, uciyrało sie to wszyjsko na tako puchowato masa, dodôwało sie do tego krupicy i ze dwie-trzi łeżki zozworu (dlô tych, kerzi niy spokopiyli, to to je „imbir”). Wszyjsko sie to dobrze wychechlało a niyskorzij gynał wywalkowało nikej nudle ino, iże grubsze, tak na ciynki palec. Kôżdô dobro gospodyni miała ci już roztomajte szablony, kerymi wykrôwała wizgyrne kyjksliki. Tak wykrōne kyjksy dôwało sie na dwie godziny do zimnego, kajsik do altanki, na balkōn abo na spodek kilszranku, coby dobrze tym zozworym przeszli i zrobiyli sie blank ci kruchuśkie. Niyskorzij kładło sie te kyjksy na poszmarowanô świyckōm blacha (musiała to być richtik „woskowo” świycka i blacha ciyniuśko poszmarowano), wrażowało sie ta blacha do bratruły, do piekarnioka. Kej sie już uskwarszczyli wciepowało sie te zozworki do blaszannyj biksy i dôwało na stōł dziepiyro po jakisik dwiuch-trzech dniach. Wteda byli nôjlepszejsze. A fto jece sie spōmni starkowo zista, lebo torta ze markwi we keryj musowo wlōny bōł rum, harak lebo szprit. A wszyjsko to sie popijało winnym grzońcym na korzyniach i cukrze. Nō, co jô Wōm byda gôdôł. Niyftorzi to znajōm, a te co niy znajom to niech pypcia dostanōm abo pōjńdōm po filip do gowy i podwiyl majōm jece jakosik Starka, Òłma to niech sie naumiōm.

Naszô gôdka...

A jô na isto mōm pierōnym rôd pisać po naszymu (mocka tyżech roztomajtych już gyszichtōw napisôł, i durch i jednym ciyngiym pisza), i idzie pedzieć, iże ze tym mojim pisaniym je jak... ze słepaniym. Bōł taki Julian Wieniawski, kery tyż blank ci mōndro napisôł bōł kejsik, iże: „Z gryzmoleniem tak jak z trunkiem; zakosztujez – wstrząśnie tobą albo i zemdli; pociągniesz drugi raz – miło... trzeci raz – błogo ... czwarty – bardzo miło ... piąty – jezcze milej! .... i aniś się spostrzegł, jak ni stąd, ni zowąd nałogowym zastałeś pijakiem.” I jak to stare ludzie gôdajōm: jedyn mô rôd grziby, inkszy łogōrki a nôjlepszy – łod łorganisty cery. A jô mōm rôd pisać, i rôd mōm naszô ślōnsko mōłwa, bo tak na isto je mojōm rodnōm gôdkōm, przi nij nauumiôłerch sie łod Starzikōw i Staroszkōw moresu i wyćwiki. Mōmy na isto szykownisto naszô, samtyjszô ślōnskô gôdka. Ludzie jōm piastujōm, tropiōm sie ło nia, eźli sie kajsik ta gôdka niy zapochōni, niy potraci. Ale tyż trza spomiarkować, iże ta naszô rodnô gôdka, to niy ino łozprawianie, gôwyndzynie naszych Starzikōw i Staroszkōw, ale tyż i to, iże modzioki, corôz terôzki mōndrzyjsze – idōm za mōłdōm, za postympym, za fōrtszritym, i blank jim jedno jako gôdajōm. Jim blank do palicy niy przilazuje, coby sie tyż tropić gôdkōm łojcōw i starzikōw. Terôzki jim niy styknie lecy jakô telewizyjô abo radijok. Łōnym niy nastyknōm cajtōngi, ksiōnżki i bele co. Modzioki muszōm mieć kōmputry, mobilnioki i telewizyjô (coby ło kinach niy gôdać) kaj wszyjsko poradzi wyfurgnōńć na wiyrch... take – jak to terôzki sie mianuje – 3D. Za bajtla toch bajstlowôł bryle ze jednym łokiym modrym a drugim szarłatnim i zeza forhangu łoświycało sie dwie fōncle takich samych farbōw jak szkła we brylach a podstawiony karlus, zdôwało sie, iże furgo we lufcie, ja we lufcie... I żôdyn niy miarkowôł, co to je jakesik 3D. Terôzki ale tyż bele kaj, prziszła takô mōłda na naszô fajnistô, ślōnskô gôdka. Wieluch je takich moc srogich angyjberōw, dōmorōsłych „jynzykoznawcōw”, kerym sie zdô, iże wszyjske filipy pozjôdali, i ino łōne poradzōm po naszymu gôdać. Znôcie taki klugszajsrōw? Anō, pewnikiym, iże znôcie, tela, co je jich corôzki wiyncyj i corôzki barzij sie bele kaj roztopiyrzajōm. Choby ino we tym internecu, kaj idzie bez miarkowaniô sie i bez szterōngu szkryflać wszyjsko, co ino do jejich – niy zawdy mōndrygo – filipōw wlejzie. Poradza wymiarkować, poszkopić, i mōm we srogij zocy, take ferajny jak naszô „Danga”, znacy sie Tôwarzistwo Piastowaniô Ślōnskij Môwy, abo „Pro Loquela Silesiana” (Towarzystwo Kultywowania i Promowania Śląskej Mowy), czy tyż na łostatek Instytut Ślunskij Godki, bo Łōni tam na isto trôpiōm sie ło ta naszô gryfnistô ślōnskô gôdka. Ale je ci tyż naobkoło mocka roztomajtych rajcōw i mōndrokōw, kerym sie zdô, iże inō łōni poradzōm po naszymu gôdać i pisać. Trefiōłech kejsik we internecu na jednego istnego ze hamerikōńskij Floridy, kery wypokopiōł, i do łostatka zbajstlowôł, jakosik samōdziylnô Republika Silesia (Republica of Silesia – Republika S’loonsko). Tak ci tyż winszbildy i marzyni ślōnskich „separatystōw” sie ziściyli, na te bogi, ino we internecu. Ale tyż tam ci wypokopiyli, co bydōm pisać blank inakszij niźli sie samtukej u nôs na Ślōnsku pisze; bydōm pisać po hamerikōńsku. Bo to bezmać ino we Hamerice żyjōm jesce prawe i richticzne Ślōnzôki. I już ci sie tyż znodli zarôzki samtyjsze ludzie, ftore – jak to zawdy u nôs we Polsce – napoczli choby jake małupice nachmachować tych hamerikōńskich Ślōnzôkōw. Nō ale, to już blank niy mōj cyrkus, i niy moje afy, i niy ma sie co kokocić i aufryjgować. Blank inkszōm zortōm sōm bajstlowane bele kaj roztomajte internecowe radijoki, ftore sie reklamiyrujōm słōweckiym „ślōnske” łodmiynianym bez wszyjske możebne „deklinacyje”, łosoby, i co tam jesce. Niy nastyknie ale tym wszyjskim mōndrokōm jednygo... naszych rodnych ślōnskich słōwecek. Jim sie zdô, iże kej ino wrajżōm słōwecko pierōnie, abo zwekslujōm literka „a” na „o” to już wszyjsko je richtik i na isto po naszymu, po ślōnsku. A tak prôwdōm, to tyj naszyj szykownistyj gôdki szło sie naumieć ino dōma łod naszych starzikōw i staroszkōw. I niy byda możno za tela wynokwiôł, bo mōm ci tam i richticznych kamratōw we tych roztomajtych radijokach (wiynkszōściōm we Miymcach), ale przitrefiyło mi sie tyż, iże po jakijsik mojij łozprôwce puszczōnyj we jednym ze tych miymieckich, ślōnskich radijokōw jakisik suchôcz spierōniōł jednego z tych, ftorzi wiydli audycjô, iże blank niy poradziōł mojij gôdki spokopić, bo bōło w nij za tela... ślōnskich słōwecek, ftorych tyn istny blank niy poradziōł spokopić. Ale, ale... Tak jakosik zarôzki po drugij wojnie przikludziyło sie sam ku nōm (niy ino do Chorzowa) pôłno roztomajtych Goroli. Śniymi to zawdy niyskorzij bōła uciecha, jak ze tymi , ftorzi markiyrujōm, co sōm Ślōnzôkōma. Przeca same to poradzicie spokopić. Jedne sie moc starali – inksze niy – coby sie przibadać do tyj naszyj gôdki. Bōło ci tyż skuli tego mocka szpasu. U nôs we werku robiōł ci jedyn Gorol łode Lublina. Blank łōn niy poradziōł zmiarkować, co tyż mu jego majster ciyngiym gôdô i pedziōł mu bōł kejsik tak: – Majster, wy tak gryfnie po waszymu (znacy po naszymu, pra?) gôdôcie, a jô bych sie tyż kciôł przibadać, naumieć tak gôdać. Mogã przijńść do Wôs, to byście mi ta gôdka ździebko wyeklerowali, wytuplikowali? – Dobra, synek – pado majster. – Wejźniesz jakô dobrô halba, przijńdziesz ku mie, nō i bydymy po ślōnsku gôdać. – Raduja sie festelnie, panie majster, ino... rzyknijcie mi, co to je ta halba? – Jezderkusie! Môsz prawie synek. Co to je halba na dwiuch? Przismyc zarôzki côłki liter i bydzie wszyjsko klar! A usłyszołech tyż kejsik we radijoku sam u nôs, we samtyjszym radijoku (niy byda mianowôł we jakim) jednego bezmać na isto richticznego Ślōnzôka, kery miyniōł, co samtukej na naszym gryfnych Ślōnzeczku, ślōnskij gôdki ludzie sie uczōm ino... na dole, na grubie. Tōż to już bōła na isto stopierōńskô gupota. Ale poszło ci to w świat i terôzki niyftorym łoszkliwcōm radszij gôdać, co tam gôdać, ciepać choby flapsym roztomajtymi żadnymi słōweckōma, bo ino takich poradziyli sie po naszymu naumieć, tam przi fedrowaniu wōnglô, i to niy łod prawych Ślōnzôkōw, ale łod roztomajtyj zorty werbusōw. Bo richticzny Ślōnzôk niy sklinôł. Kej już zapierōnowôł, to musiôł być do łostatka łozgzukany. Jesce za blank starego piyrwyj – jak zawdy berali moja Starka Klara – dziecka by sie niy łopowożyli przi łojcach, starzikach abo ino przi jakisik cudzych pedzieć niygryfne słōwko jernika, jezderkusie, co ło pierōnie sam niy spōmnã. A i jesce jô ze bracikiym, kejby nōm sie cosik takigo bulkło, wypsło, to by my zarôzki łod mamulki łoberwali lapōm abo kopyściōm bez rzić. Nō, nō... rzić tyż niy szło przi majoryntnych pedzieć, abo – niy dej Pōnbōczku – cosik spōmnieć ło dupie. Żôdyn tyż ze tych łojcōw mojich kamratōw, kerych łod malutkości bocza, kerych znôłech jesce łod trôwniola, wtynczôs tyż ci blank niy sklinali przi dzieckach. I niy bōłoby sam ło czym rzōndzić kejby niy to, iże terôzki dziecka poradzōm tak sklinać, tak pierōnić, iże niyjednymu starymu prykowi, nikej jô, uchole poradzōm uświyrknōńć. Ja, jô miarkuja, iże terôzki i we kôżdyj telewizyji, i we bele jakich cajtōngach idzie sie tych wszyjskich żadnych i fest grubelackich słōwecek naumieć. A, tyż i te mode, niełopiyrzōne mamulki i tatulki łod siydmiuch bolyści, niy zważujōm blank na to, co tyż jejich dziecka poradzōm wypiytnościć. Miarkujecie, co jô tak krajzujã, metlōm i łomylōm bele kaj i nałobkoło. Bo kca dōjńść yntlich do tego pierōna. Jake to ci je gryfne, szykowne i prawe ślōnske słōwecko. Tym „pierōnym” idzie wypedzieć wszyjsko (co sam niyrōłz’ech już tuplikowôł), idzie pokôzać, iże tyż cowiek je nerwyjs, idzie kôzać komuś gibnōńć sie, i idzie tyż je wstyrknōńć lecy kaj jak te słōweckô: łōnacyć. I kajsiś żech wycytôł, co jesce kajś we latach dwadziestych zeszłygo wiyka jedyn nasz ślōnski karlus, Gōrnoślōnzôk ze Bytōnia sklinôł na łōwczysnygo prezidynta Republiki Weimarskij marszala Paula von Hindenburga i mianowôł go: pierōnym łognistym. Łapli go szandary, powiydli do gyrichtu, kaj winowali go ło ubliżowanie prezidyntowi. Tela, co sōndca niy bōł isty, co tyż te słōwko gelduje, co tak na isto kciôł tyn bytōński karlus pedzieć. Napisôł ci łōn do tego prezidynta eźli łōn sie czuje festelnie sponiywiyrany, cy jimu tyn Bytōniok jako możno ubliżowôł, kej go mianowôł: pierōn? Na to wszyjsko grôf Hindenburg łodpedziôł „kurz und bündig” znacy krōtko i knōłtlowato: NIY! Nō, i tyn karlus wylôz niywinowaty ze tego gyrichtu. A na łostatek idzie gryfnie rzyknōńć za naszym tyż ślōnskim karlusym, za istym jednym mōndrokiym, kery sie Heinz Olesch mianowôł: „Czy ciężko jet, gorąco albo zimno z głębi uczuć moich wyrażam uczucie, smutek lub żal słowem mocnym i dosadnym niezwykłym i radosnym "pieronie" a lżej jet mi na sercu.” Nō, tōż ale dejcie se pozōr, iże niy styknie pedzieć, napisać – pierōn i zatym sie festelnie przi wszyjskich asić, co sie poradzi gôdać po naszymu, po ślōnsku. Tyj naszyj szykownistyj i galantnyj gôdki trza sie bez duge lata uczyć, i to nôjlepszij w dōma łod Starzikōw i Staroszkōw abo łod zwiykowanych sōmsiôdōw. I to by bōło ło tyj naszyj gôdce we keryj jô mōm rôd pisać, a to nôjredszij skuli mojich kamratōw, kamratkōw i côłkigo przocielstwa, ftore lecy kedy mie jesce we tym radijoku posuchać a we internecu (i we mojij ksiōnżce) poczytać.

Wczas zolyty ...a walyntynki...

Nō, to bōło wczorej, i dobrze, bo dzisiôj je tyn nôjgupszy dziyń terozki sam u nôs we Polsce. „Walyntynki”. Ludzie, cōż tyn Walek musiôł napochać, co ci śniego telkigo gupka zbajstlowali? Znołech jednego Walka (Zowisło mu bōło po łojcach), kery jak mało fto sam na Ślōnsku fajrowoł Walyntego a niy gyburstak. Miôł ci łon jedyn fyjler: wiela razy ftosik we robocie miôł skukanô gorzôła we szpindzie (ja, u nôs we werku tyż – nikej kaj idzij – sie słepało) tela razy ci mu zawdy ciyrpli palcyska, i musiôł sie jednego szluknōńć, coby to ustało. Tela, iże terozki to sie cheba we grobie przewroco, kej we tego jejigo świyntygo fajrujōm wszyjske co sie przajōm, i niy ino! Tak po prôwdzie to już cheba we śtyrnôstym wiyku tyn cołki świynty Walynty bōł patrōnym tych wszyjskich, kerych chyciyli krymfy abo mieli festelno rojmatyka. Jesce moja starka godali, kej na sztrece chyciyli kogosik te krymfy, co tego istnego chyciyła świynto choroba, niymoc świyntego Walyntego, nale tyż iże to bajstluje Lucyper lebo inkszy Belzebub. Nale, bezmać już łod starożytniōści we śtyrnôstego lutego (jak to wtynczôs rachowali sóm niy poradza spokopić?) fajrowali wilijp Luperkalii, telkigo bożka Fauna (mianowali go tyż Lupercus), kery miôł we flyjdze pastuszkōw, wszyjsko gadzina, lasy, dziedziny. Bōło to świynto „oczyszczenia i płodności” a miesiōnc we kerym sie to dzioło mianowali łod tego Februarius – oczyszczać. Inksze juzaś gôdajōm, co to bezmać szło ąże łod telkigo italijańskigo biskupa ze Nahars kole miasta Terni, kery niy poradziōł sie gawcyć na dwi9ch modziokōw, kerzi sie pierōnym przoli, nale dziolcha bōła festelnie niymocno a karlus kcioł do kupy śniōm umrzić. Kej sie tyn Sabino ze tōm Sarpiōm łożyniōł biskup Walynty tak festelnie rzykpł, iże Pōnbōczek go wysuchoł i mode żyniole, ze sknōłtlowanymi gracami, do kupy, łoroz kipnyli. Jece inksze juzaś gôdajōm, co tyż jednymu biskupowi Walyntymu mieli łodchlastnōńć gowa za szyrzynie krześcijańskij wiary. Podwiyl tego jesce niy zrobiyli Łōn wyrzykoł zdrowe ślypia dlô cery wojoka, kery go wachowoł, a na łostatek posłoł jeji szkartka ze pozdrowiyniym. Nale, mie sie to wszyjsko zdo jece blank inakszij, i zarôzki Wōm to gynał wytuplikuja. Boczycie, szesnôstego czyrwca sześćdziesi9ntego trzecigo roku, gryfno rusko dziołcha (bōła ci 26 lot staro) Walentyna Tiereszkowa wyfurgła na telkij dupnyj rakiycie we kosmos. Wtynczos bōła ci łōna choby świynto (dlp Ruskich na zicher!). Bali i śpiywki łō nij śpiywali, choby te nasze „Flilipinki”, kere wiskali telki gryfny szlagier „Walentyna twist”. Twist ci bōł wtynczôs we mōłdzie, i bōło to cheba piyrsze tańcowanie kaj karlus fyrtoł ino kole frele, kaj sie ino rziciōm zwyrtało i szelōntało łogibami. I tak ci sie to kulało ze tym tańcowaniym aże do dzisioj kej na zolu blank karlusowi niy potrza przi tańcowaniu dziołchy (i na łopak) styknie co ino gracami wywijajōm, palicami zwyrtajom na wszyjskie zajty, i pympki ze ringami luftujōm. Ludzie! Możno jô już je telki stary, nale dlō mie nôjważniyjsze bōło, coby jakosik gryfno dziołcha (a kej jesce miala czym dychać) festelnie łobłopić. A kej już czowiekowi wyrcało to sie brôł do ‘rokynrola” coby ździebko przi tym gracaniu dziołchy bele kaj, przijńść do sia. Nale, jô niyło tym razinku kciołech gôdać. My to tam naskwol ruskich zwykōw za swe niy brali, za to hamerikōńske – choby małupice. Te zawdy dlō nos terozki sōm nôjważniyjsze (choby te hamerikōńskie szkryflanie we naszyj gôdce, kere mi eklerowoł jedyn karlus ze Logiewnik). Prziszli ci dō nôs telkie rōmany, ksiōnżki, mianowane „Harlequiny”. I baba, kerô reskiyrowała we Polsce tōm fyrmōm zbajstlowała piyrszy rōłz te usmolōne „Walyntynki”, i fōndła we telewizyji, tak jakosik we 92 roku. I kuknijcie ino, kejsik we czasach – jak to godajōm mōndroki – „elżbietańskij Angli” muzykanty tyrali po sztrekach a modzioki wciepowali sie do kastli roztomajte szkartki abo pōnki ze lukru. Zwyk tyn trefiōł niyskorzij do Hameryki i na łostatek kaj? ...dō nôs, pra? I terozki mōmy: krōm „Dnia Kobiyt” – „Walyntynki”, kōom Wszyjskich Świyntych – „Halloween”, nō i krōm kożdydniowygo słepanio piwa – mōmy „Dziyń św. Patryka”, zanczy skuli tego, iże niy Poloki a Irlandcyki wysztudiyrowali, wypokopiyli piwo? I, terozki dejcie pozōr! Ledwoch ślypia łotwar dzisiôj rano wszandy: we telewizyji, we wszyjskich cajtōngach, we radijoku (ja, sam we Piekarach tyż) ino walyntynki i walyntynki. Nō, możno to i gryfne? Jô tyż zawdy miôl rôd kôżdy szpas, kôżde błozny. a jesce kej ku tymu byli dziołchy, zwyrtne, dziołchy, szykowne dziołchy – to tym barzij żech miôl uciycha. Mierzi mie ino to, co my ło naszych gryfnych zwykach przepōminōmy a choby małupice chytōmy inksze, bo zagranicne. Jak by nōm bōła gańba, iże my tyz mōmy cosik swojskigo, naszygo. Czamu jô mōm deptać na „oktoberfest” lebo na „Św. Patryka” kej mōm nasze ślōnske (nō, możno corozki mynij ślōnske) piwo kôżdy dziyń rôd. Nale, coby blank niy łoszydzić tego świyntygo rzykna terozki ino tela, co we Bieruniu Starym bezmać je dzisioj łodpust we kościele (jednym ze nôjstarszych w naszyj archidiecezji) pod wezwaniym razinku świyntygo Walyntygo. A tam ci na isto niy ino ło szkartkach bydōm gôdać, nale ło tym wszyjskim blank naszym, szykownym, ślōnskim, co na łodpuście zōłwizōł musi być. A dejcie jece ku tymu pozōr, bo: „Kej Walynty niy poleje, to na wiesna môsz nadzieje” , lebo tyż: „Kej na Walka je ci dysc, to i mrōz ci bydzie tyż”.

Chyt przi Walyntynkach ...

Walyntynki. Szykowny kafyj (a możno i jakisik szynk) driny juzaś dziołcha ze Maciyjkowic, jedna zowitka, kerô niy poradziyła sie do siela żôdnego chopa nojńść, bo szpetno ci bōła choby noc przed geltakym ... możno sie jakisik fyrniok, karlus (choby i niy za tela wizgyrny) sie przikludzi i napocznie przi tych walyntinkach po ćmoku, przi tym piwie i krupniokach sie przistôwiać? Tak jakosik cheba po dwiuch godzinach napasztnōł ci jōm jedyn fyrniok. Zagôdôł, deczko zatańcowali, a iże boło ćma, to możno ani niy widziôł jeji rubo ciesanyj fresy i côłki czôs miała gymba choby naszkrōbiōno, chocia miała ci juzaś ku tymu ślypia modre choby żabi łoczka, zuzanki we szpricie ale kichol nikej klōmka łod zakrystji! Jece deczko potańcowali, jece łōn jedyn zajdel piwa wysłepoł a łōna jakosik downiyjszo „polo-cockta” i karlus napocznōł sie tam do nij dowolać, zolycić śniōm. Łōna sie kapła, iże synek je już fertik (bo trzyźby to by sie na nia ani niy kuknōł), tōż trza by go jakosik do chałpy zakludzić. Idōm sie tak polekuśku, łōn sie tak ździebko kolybie, ale bōł jece na tela mōnter, iże sie pytô: – A bydōm to frelko tako dobro i napytajōm mie do sia, do pomiyszkanio, nō tak chocia na szolka bōnkafyju? Abo ino teju? Ja? – Nō, pado ta istno – a udowo, co jece medikuje, co to łōna niy je tako drap do chopcōw – moga napytać, moga do dōm wôs przikludzić, ale musicie mi cosik snochwić, cosik łobiecać .... – A cōż tyż takigo mōm łobiycać? – pytô sie tyn naprany karlus. – Co niy bydziecie rano we prykolu cygarety kurzić !!!

Walyntynki...

https://www.youtube.com/watch?v=BgDbABDTS7w&t=69s Wiycie! Idōm „walyntynki”, teli modziokowy fajer, kery je ci terôzki łod poruch lôt we mōłdzie. Jô, to te „walyntynki” na isto festelnie niy ciyrpia ale sam u nôs i niyftore stare knakry, zwiykowane zubry napoczynajōm już tyż bamōńcić. I tu mi sie spōmniôł jedyn fal jece ze łōńskigo roka. Kejsik ci sam u mie na plantach zicli sie trzi stare purty i napoczli ci sie łozprawiać roztomajte gyszichty ło tym, jak to bōło za starego piyrwyj. Na łostaku łozwoł sie jedyn, kerego skuli tego, co sie niy goli, mianujōm Cicikiym. – Suchejcie chopy, te wasze jamrowanie na stare dziyje, to je na isto gôdka ło dupa łoztrzaś. Jô, fajrowoł łōńskigo roka te moderne „walyntynki”. – A dyć Cicik niy gupiyj! Tyś fajrowôł „walyntynki”. Ty, taki stary pierdoła łopowożōłeś sie zadôwać ze modziokami, możno jece ze modymi dziołchami? – pyto sie niydowiyrzajōnco Antek Pikulik. – Ja, jô fajrowôł te „walyntynki” tela, coch niy pomiarkowôł jako to tyż je łoszkliwô ta niymoc, kierô mianujōm sklerōłzōm. – Chopie, co ty to tyż sam terôzki fandzolisz i kuplujez „walyntynki” ze sklerōłzōm? – Baji, to bōło tak – napocznōł Cicik. – Jakoś tak łōńskigo tydnia spichnōłech sie na plantach przi knapszafcie ze takōm jednōm fest szykownōm dziołchōm; nō możno niy bōła takô już modo, ale dosik wizgyrnô, grajfnô i miała ci tyż wszyjsko, co przinoleżi przed sia i za sia. Ino tela, co miała ci rzić jak za staryj Polski kōmoda. Zagôdôłech ci ku nij i jużcić po jakisik kwilce napytołech ci jōm dō mie do dōm. – Niy wiyszej nōm sam nudli – gôdô na to jedyn ze tych kamratōw – na isto tak bōło? Niy kminisz nôs sam? – Nō ja! Przikwanckołech ci jōm do sia, zaciōngech zanawiyski i wszyjskie sztory, rozhajcowołech we żeleźniôku, bo to przecamć bōł luty, narychtowôłech ci już skorzij świycki, dwa lampusy i flaszka wina. Hornyli my sie po jednym. Zrobiôło sie ździebko gorko, toch jōm ci beztōż napoczōn seblykać. – Ło sto pierōnōw, niy kmiń nōm sam – niy umi strzimać tyn piyrszy kamrat. – I co bōło dalszij tam u cia? – Anō, tak po lekuśku nalołech jece po jednyj glasce wina i biera sie dalij do seblykaniô. – Jezderkusie! Niy poradzisz to gibcij łosprawiać? Musisz to wlyc choby gumin, choby bachory ze łolejym ? – gôdô tyn szusowaty drugi kamrat. – Po leku chopy, wszyjsko podle raje. Nō, tōż seblykōm ci jōm, polywōm, zaś seblykōm, zaś polywōm, i zasik seblykōm, i zasik polywōm, i kej żech już bōł przi cycynhaltrze, biera jōm pieślawo i opaternie pod parzã, i smyczã ci jōm ku tyj mojij srogij zofie. – Jerōnie ! Ty to ci môsz ale ruła. Dyciś przi cia idzie mory chycić. Dugszij ji niy poradzisz seblykać ? – to tyn piyrszy. – Nō, kej żech jōm już dostôł na ta zofa, biera sie za bistynhalter i grajfuja do batkow. Jece bździnka i ... mōm ci już jōm ganc sago. Nō, tak jak ci jōm sōm Pōnbōczek stworzōł. – Chopie, jô sam ło rozum przińda przi tobie – pado napôlōny tyn drugi. Gôdej drapko cōżeś to tyż śniōm machlowôł dalszij ? – Anō, ... tu ci sie pokôzała ta moja sklerōłza. ..... – Możecie sie forsztelować taki fal ? ... Dyciech do imyntu przepōmnoł co sie robi dalszij !!!

Jedna gyszichta ło Elijaszu i Pistulce....

Wiycie! Na katyjmusie we naszyj „Jōzefce” jedyn kapelōnek pytŏ sie dziecek: – Suchejcie łochyntole, rzyknijcie mi kielich wy znŏcie... prorokōw? Jorguś łod Bajcycki rzykŏ: – Elijasz! Elijasz! Gryfnie – pado kapelōnek – a możno jece jakigosik znŏcie? – Pistulka, na zicher Pistulka! – pado wartko Bercik ło Majzlinyj. – Cōżeś ty synek łogup, filip ci sie we kyjza łozwyrtŏł? Jaki Pistulka, co ty wynokwiŏsz? – snerwowŏł sie kapelōnek. – Jak to jaki Pistulka? Jak to jaki? Przeca łoba ze Elijaszym do kupy łamziyli na pich, chabiyli, raubrowali samtukej u nŏs, prŏwda? Richticzne proroki... Nō, i sōmy przi tych naszych rojbrach, takich jak dŏwniyjszy Janosik abo taki ci tam Wilhelm Tell. Bo my tyż mieli naszych ślōnskich, samtyjszych rabsikōw. Ja, na isto rabsikōw a niy jak to gorole gŏdajōm: zbōjnikōw. Take rabsiki to byli chnet jak rodne cwilingry: Elijasz i Pistulka. Słyszŏłech ci jece łod mojigo staroszka, iże tyn cŏłki Pistulka, to ci miyszkŏł rōłzczasu u nŏs we Krōlewskij Hucie, we familoku na Peterstraβe, znacy na ulicy św. Piotra. A kej sam we Chorzowie bōł Pistulka, to i musiŏł ci przi niymu być i Elijasz. To musiało być kajsik kole piekŏrza na tyj pyjtrowyj hulicy, możno wele sztreki, kerô terŏzki ciōngnie aże ku hulicy 3 Mŏja; a możno i kaj indzij, terŏzki to już na isto niy ma take zŏcne. Nō, tōż trza zdziebko ło tych naszych rojbrach, rabsikach, kerzi wandrowali naobkoło: łod Dymbu, Bederowca, Wynzłowca, Siymianowic, Maciyjkowic, Chorzowa Starego, aże i do Bytōnia, Logiewnik, Chebziŏ czy Lipin. Wszandy rojbrowali, wszandy cosik nazgobiyli, nō i beztōż niyrōłz łōnych zawarli do heresztu abo dŏwali jakosik inkszŏ sztrofa. Jece za staryj Polski, a możno i dŏwnij łozprawiali taki fal ło Pistulce (a możno to bōło ło Elijaszu, niy spōmna sie terŏzki gynał?). A wszyjsko to bezmać bōła prŏwda, bo jece aże do drugij wojny miyszkŏł ci we u nŏs we Maciyjkowicach szucman, kerymu sie to przidarziło. Bōło ci to możno tak: Starymu Piōntkowi, policajtowi we Starym Chorzowie kŏzali ci zakludzić jednygo buksa, rabsika do gyrichtu we Krōlewskij Hucie. Idōm sie tak wrōłz po lekuśku łod dzisiyjszyj Skłodowskij, Poznańskōm kole bany, gynał przi glajzach aże do tōnelu pod beszōngym, bez kery szło przyjńść na Hüttenstraβe (terŏzki Metalowcōw), coby niyskorzij kole wanielickiego kościoła dōjńść do terŏźnij Katowickij. Tōmpiōm, deptajōm po lekuśku aże łorŏz Pistulka gŏdŏ do starego wachmajstra Piōntka: – Panie wachmajter, a bydōm taki dobry i przyjndōm symnōm wrōłz bez ta Miychowickŏ. – A cōżeś to juzaś giździe wypokopiōł Pistulka? – pytŏ sie policajt. – Anō, pōnie Piōntek, mōm sam pŏra ceskich i kciŏłbych sie jakosik żymła i ku tymu kōnsek wusztu lajstnōńć, bo głōd mōm jak sto dioskōw. Bydōm tyż łōni czowiykiym, panie wachmajster. Stary Piōntek nic, ino smyczy go dalszij, bo przeca – jak to dŏwnij gŏdali – „dinst to je dinst” i niy idzie dlŏ byle łochyntola robić cosik inakszij. Nale Pistulka jamrowŏł, wajŏł podwiyl policajt Piōntek niy zmiynknōł i dŏł zwōlŏ, coby łōn sie ta żymła ze oplerkiym kupiōł. – Nō, tōż deptej wartko do tego składu, sprŏw sie co ci potrza, a jŏ sam na cia doczkōm. Ino gibko, gibko! Pistulka wlŏz do sklepu. Niy ma go piyńć minut,śleciało śćwierć godziny, godzina a łochyntola jak niy bōło, tak niy ma. Znerwowŏł sie Piōntek, wlazuje do sklepu i łod dźwiyrzy wrzescy do przedowaczki: – Suchejcie ino, kaj je tyn chop, kery sam wlŏz po żymła i kōnsek wusztu? – A, tyn chop, tyn szykowny karlus ze fusiskiym? Ja? – Eźli szykowny, to niy powia, ale cheba tyn – pado Piōntek i kukŏ naobkoło. – A, niy szukejcie panoczku! Łōn ci wylŏz jakiesik trzi śćwierci godziny tymu nazŏd bez te dźwiyrze ze zadku. – Ło ty giździe diosecki, ty pieronie, ty poszewo zatraconŏ, już jŏ cie chyca, dej sie pozōr – napocznōł wrzesceć stary policajt , ale co miŏł zrobić? Pistulka mu razinku gryfnie pitnōł, i tela. Niy zetrwało pōł roku i juzaś Pistulki policajty chyciyli i wrajziyli do heresztu. I juzaś trefiyło na starego Piōntka, coby go zakludziōł do magistratu. I tak jak to bōło skorzij, idōm do kupy, ino terŏzki inkszōm drōgōm, kole piekŏrza, tego ci przedowjynnego Kupnego we Maciyjkowicach. Pistulka juzaś napocznōł fest stynkać, jamrować, iże mŏ głōd i coby mu wachmajster dŏł zwōlŏ na to, coby sie wlŏz do Kupnego po jakosik żymła lebo kołoczek. I juzaś, stary Piōntek niy dŏł sie za tela prosić, puściōł ci go bōł, ale stanōł sie we siyni łod placu. – Terŏzki mi tak wartko niy citniesz, łochyntolu sakramyncki – pomedikowŏł stary policajt i czekŏ. Doczkŏł tak pōł godziny, trzi śćwierci i juzaś wlazuje do sklepu. A tak jak łostatniōm razōm Pistulki we składzie niy ma. – Kaj tyn gizd, co sam wlŏz po bryjtka poszŏł? – pytŏ sie piekarzowyj Piōntek. – Anō, łōn jakiesik pōł godziny tymu nazŏd sam tymi przednimi dźwiyrzami wylŏz, bo gŏdŏł, co wy na niygo panie Piōntek festelnie niy poradzicie sie doczkać – pado baba łod Kupnego a chichrŏ sie jak nŏjyntŏ. – A to rabsik diosecki, a to łoszkliwiec – wargowŏł Piōntek – tak ci mie zaś tukej łoszeredziōł, juzaś mi pitnōł. Nale jŏ cie yntlich zōłwizōł łapna, na zicher cie dopadna lōmpie zatracōny, i tak by tak do heresztu cie zakludza, pierōnie. Nō, i juzaś niy zetrwało dwa tydnie aże tu stary Piōntek sōm na targu kole tego chorzowskigo szlachthałzu uwidziŏł Pistulki i fas ci go za szkrawitel. – Mōm cie giździe diosecki! Już ty mi terŏzki nikaj niy pitniesz. Idymy sztram zarŏzki do magistrackigo gyrichtu. – Nō, tōż sie wōm udało, panie wachmajster – pado Pistulka. Nale jŏ terŏzki na isto mōm głōd, panie Piōntek i richtik musza, na gwŏłt, chocia bele co, ale cosik wećkać, bo wōm na drōdze padna – napocznōł wajać Pistulka, i ku tymu jece zaczōn ślimtać, choby mały synecek. – Ty mie sam za bozna niy bydziesz robiōł! Jŏ sie niy dōm bez cia dalszij za bŏlek ciś! – gŏdŏ Piōntek i wlece go za tyn szkrawitel ze tego targu. – Bydźcie dyć czowiekiym, panie wachmajster, jŏ wōm na isto nikaj już niy śmietna, jŏ ino jakisik pecynek chleba sie kupia i tela – wajŏł, szkamrŏł i fest labiydziōł dalszij Pistulka. – Znej giździe zatracōny moje chamskie serce – uholkŏł sie stary Piōntek, bo bōł ci to richtik dobry czowiek – ale cobyś juzaś mie niy wyszykowŏł, to ty terŏzki bydziesz sam, kole tego sztandu styrcŏł, a jŏ sōm pōjńda ci po tyn chlyb. Nō! Miarkujez wszyjsko, coch pedziŏł? Nō, i poszŏł stary wachmajster po chlyb a... Wy jak myślicie? Doczkŏł na niygo Pistulka, lebo niy? Wiycie? Ło tym Pistulce i Elijaszu mocka idzie sam łozprawiać, ale to możno inkszōm razōm, bo coby niy pedzieć, tela nikej ło Janosiku sie niy gŏdŏ łō nich a to skuli tego, że podwiyl łōne łoba jece żyli, ludzie trzimali woda w gymbie i żŏdyn tam po prōżnicy niy faflŏł, niy fandzolōł. Bali i wteda, kej już Pistōlce łeb we Bytōniu uchlastli (bezmać tak bōło) jece ci ludzie blank niy wierzyli i coby blank czegosik niy spaskudzić, dalszij wiela ło niym niy gŏdali. A szło by mocka gŏdać, bo jece we Starym Chorzowie sōm niykerzi, co łod łojcōw lebo starzikōw roztomajte łozprŏwki ło Elijaszu i Pistulce we zima, na łodwieczerz przi kozie, na zeslu przi żeleźniŏku suchali i do dzisiŏj boczōm.

San Escobar...

Czôs na ymigracyjô. Nō ja, zituacyjô, we jakij sie znôjdujã niy łostawiô mi srogigo wybōru, tōż tyż wybiyrŌm sie na wyspy San Escobar (abo nikej inksi gôdajōm: Hula-Gula). Polsba bōłaby niywōntpliwie gryfnistym landym, szykownistym krajym, kejby niy... Polôki. Kraj, we kerym primitiwnô, na isto niywybildowanô, za to ryligijnie indōktrinōwanô, mylōncô patrijōtyzm ze nacijōnalizmym myńszōś, rzōńdzi niyporadzōncōm sie dogôdać bali wa tak ważnyj sprawie, jak prociwstôwianie sie tymu ciaradajstwu wiynkszōściōm, to blank niy moja bôjka. Łod 1989 roka biera udziôł we wszyjskich welōnkach, niy musza cheba dodôwać, iże nigdy niy welôwôłech na żôdne „pisopochōdne”, ani inksze prawicōwe fōrmacyje. Zawdy starôłech sie trzimać kajsik we pojstrzodku zdrōwygo łozsōndku, nale cosik takigo jak zdrowy łozsōndek we Polsce blank niy istniyje, balnk niy fōnguje. Sōm niydōśgłe, wziynte jednōstki, nale łōnych głōsy tracōm sie kajsik we łotôczajōncym nôs zewszōnd smrōdzie, capiyniu przepôłniōnygo „pisuara”, przepôłniōnygo aptrytu i klangu kōściylnych glokōw, zwōnōw... Te, kere niy pokwanckali sie na welōnek, bo pogorszyli sie na paryjô rzōndzōncô, na złōś starce łodmrōziyli se dakle. Żôl ino, iże bez łōnych ciyrpiōm skuli łodmrōżyniô tyż i te, kere ruszyli dupska, bo zdôwali se sprawã ze zagrōżyniô, jake nŏs czekô, kej PiS dōjńdzie ku włôdzy. Cepiate, ćmiylōwate spōłyczyństwo podało tã włôdza Kaczyńskimu na tablecie, a terôzki sztrekuje „larum”, larmuje, bo stôło sie to, co kôżdy myślōncy czowiek bōł w sztandzie przewidzieć. Gupi Polôk przed szkodōm, a jesce gupszy po szkōdzie, a nôjgorszyjsze, iże zmōndrzeć sztyjc i jenym ciyngym niy poradzi. Kraj, we kerym szerygōwy poseł, deputyrōwany sprawuje fakticznô, richticznô włôdzã, a niy ponōsi za nic łodpōwiydzialnōści, kaj hagysztolc (stary kawaler) ze kotym, we łotōczyniu poprzeblukanych we sztikowane tisztuchy i gardinki pajacōw, łoczadziôłych łod kadzidła a ku tymu jesce wymôchiwujōm krziżami sekciôrzy, deciduje ło lōsie polskich kobiyt. Psychōpata we łotoczyniu niykōmpytyntnych gōwniôrzy, kerzy poniżajōm zasużōnych stopniym a stażym oficyjerōw Wojska Polskigo, to niy moja blan rzeczywistōś. Niczego tak mi niy ma żôl, jak tego, iże uwiyrzōłech letkowiyrnie, gupio jak fōnt kudłōw, iże we Polsce moge być nōrmalnie, chocia piyrsze zimptōmy po zwekslowaniu zizdymu byli wyrazito niypokojōnce, prezidynt prōwadzōncy sie pod parza ze kkapelŏnkym po syjmie i wkludzynie religiji, katychezy do szuli bōło pōważnym łostrzyżyniym, co kraj lyjzie we złym kyrōnku. Dzisiôj widać kany zelejźlichmy, miało być, jak przed wojnōm i je jak przed wojnōm, przekludzōno same nôjgorszyjsze mustry, sztandardy, ̶ nacjōnalizmus, antysymityzmus, rasizmus a fanaticzny katolicyzmus. Pobōżnōś na parada, te, co moreśnie klynczōm we raji, łostanōm dopuszczōne do tisza pańaskigo, rest mô przesrane. Wkarowali my sie ze jednyj niywōli we grugô, tōm razōm po dobryj wōli. Niy szibna czasu i niy sprawiã fyjlerōw, niy mōm terôzki inkszych szanzōw na ymigracyjô, krōm duchōwyj, tōż tyż uciysznie i we hopsach pociōngna wartko na przepiykne wyspy San Escobar, lebo Hula-Gula, kere za sprawōm mijij umiyłōwanyj zatiriczki Marijki Czubaszek, stôli sie srōniyniym we czasach PRL-u i stôwajōm sie terôzki łostatniōm deskōm retōngu dlô zdeszpyrōwanych nikej jô, dlô kerych za niyskoro je na to, coby napoczynać łod nōwa we inkszym nōrmalnym świycie... tōż tyż, moje Wy roztomiyłe, trefiōmy sie po drugi zajcie zdrzadła.

A mie je żôl modziokowych lôt...

Jak tyn czas warto śleciŏł. Jece czowiek niy wylŏz blank ze dzieciynctwa a sam już chop zwiykowany, stary knaker. Ale łod trowniola siedzi we czowieku moc zachōw, kere ino lecy kedy pokazujōm sie czowiekowi, ftorymu ci już dŏwno pizło Abrahama. Mało kery, bali i ze starych purtōw boczy, iże we 1948 roku sztartła nŏjbarzij wywołanŏ auducjŏ Radia Luksemburg, keryj szło posuchać kŏżdŏ niydziela ło jedynŏstyj na łodwieczerz, nō... we nocy. Łod tego tyż czasu wszyjske tameszne mode ludzie niy poradziyli sie doczkać słōwecek: „This is Radio Luxembourg” ftore napoczynali audycjŏ „Top Twenty”. U nŏs we Polsce ta mōłda napoczła sie pŏrã lŏt niyskorzij, bo tak ōngyfer wele 1956-60 roku kej to ynglickŏ wersyjŏ Luksymburga napoczła profitōwać na isto sakramunckōm kwŏlbōm we naszyj tajli Ojropy. Jak to szykowniście śpiywała kapela „Perfect”: „A w sobotnią noc Był Luxemburg, chata, szkło Jakże się chciało żyć!” Miŏłech cheba ze dziesiyńć ino lŏt kejech usłyszŏł piyrszy rōłz ło śpiywŏku, ftory sie Elvis Presley mianowŏł. Radia suchało sie na radyjoku marki Pioniyr abo Mazur-Lux. U mie jece, po starce Anie, uchowŏł sie taki przedwojynny radijok Elektrit Opera takŏ ci „zuperheterodyna” wyrobianŏ we Wilnie. Te ci to barzij zabrane poradziyli sie lajstnōńć Stolica (łod 1954r), fōnkgyryjt, radijok Śląsk ze platyszpilerym i UKF-ym (łod 1956r) abo nŏjbarzij moderny radijok Bolero. Skuli tego cŏłkigo Elvisa Preslea toch nachytŏł po pycholu łod farorza Jana Nity we mojij Jōzefce. Bōło to we 1957 abo 58 roku już po tym jak gruba „Wyzwolenie” sfinansjyrōwała sprawōnek kościoła, zamōntowanie takigo ci blank nowygo łoświytlynia i nŏrychtōw nagłōśniajōncych. Łod tego czasu kapelōnki swoji kŏzania prawiyli na kazatelnicy ale bez mikrofōłn, niy musieli sie tak przi gŏdce ansztryngować a bōło łōnych słychać we nŏjdelszym kōntku kościoła. Nŏs bajtli, kapistrantōw interesjyrowało wszyjsko, co wtynczŏs bōło moderne, tym tuplym tyż i ta cŏłko nagłōśniajōncŏ anlaga, ta nowŏ insztalacyjŏ. Starsze kapistranty napoczli przi tych fizimatyntach festelnie majstōwać, fest kryńcić kōłeckōma, szaltrować bele co i łorŏz poszłooo... i na kościōł gruchła na cŏłki karpyntel śpiywka Elvisa Presleya „Hearthbreak Hotel” a zatym jece „I Got a Women” tela, co ta śpiywka już do łostatka niy doleciała, niy nastykło czasu, bo do zŏkrystyji wparzōł jak ściykły bul kościelny (ftorego my śpikole mianowali Hitlerym), wyszaltrowŏł wszyjsko... co tam wyszaltrowŏł? Wytargŏł szteker ze sztekdōłzy i tela my mieli uciychy. Tak po prŏwdzie to dziepiyro kajsik kole szejśćdziesiōntego roku, po wyjńściu już ze podstawōwki napoczli my wszyjske suchać tego radyja nałōgowo bez łopamiyntaniŏ. Przecamć ludzie, to bōło jedzine zdrzōdło richticznyj muzyki, znaczy sie rock’n’rolla. Do Pioniyra a niyskorzij Stolicy zbajstlowŏłech antyna, kero miała kajsik kole piyńćdziesiōnt myjtrōw dugości (drōt szŏł tak naobkoło dachu mojigo familika) ale za to jak ci bōło słychać kej Jimmy Sacille abo Allan Freeman napoczynali swoji: „This is Radio Luxembourg” a niyskorzij lecieli kōnski Roya Orbisona, Cliffa Richarda abo skorzyjszego Tommy Steele’a „Sining the Blues” abo „Rock With the Caverman”. Jŏ, i niyftore moje kamraty, to na tych audycjach Radia Luksymburg (już po szejśćdziesiōntym roku) uczyli my sie ynglickigo jynzyka a jece niyskorzij zestŏwiali my, puszczali na sztrich śpiywki ze tyj „Top Twenty” i drukŏwanyj we Sztandarze Młodych listy szlagerōw Romana Waschki łoprzityj na New Musical Express. Blank inkszōm zortōm bōła nadŏwanŏ łod 1955r Rewia Piosenek ze Krakowa Lucjana Kydryńskigo. Napoczynała sie ta audycjŏ śpiywkōm „C’est si bon” Earthy Kitt. Na łostatku jece napoczła nadŏwać Rozgłōśnia Harcerskŏ (wele 1960r). I to we tych radyjach mōgli my, modzioki piyrszy rōłz usłyszeć Connie Francis ze jeji „Vacation”, Brenda Lee, Chubby Checkera, Neila Sedaki, Ricky Nelsona abo tyż nŏjbarzij wywołane śpiywki Presleya: „Love me Tender” lebo „It’s Now Or Never”. Nō i już chnetki pō nich: „She Loves You” Beatlesōw. Ku tymu jece bez pŏra lŏt (ło łostatka szejśdziesiōntych lŏt) fōngowali roztomajte platy na postkartach, ftore szło nagrać we Katowicach na Wawelskij. Ale, to już je blank inkszŏ, i na zicher mynij interesantnŏ, bŏjka. Te łocałbrowanie minyło kej we latach siedymdziesiōntych naszŏ radijokowŏ trōjka napoczła nadŏwać we sztereo i pokŏzali sie nowe radijoki, platynszpilery i zatym roztomajte tōłnbandgyryjty na ftorych sie nagrŏwało fōrt roztomajte kōncyrty ze miymieckij telewizyji. Nō, i śniymi do kupy przikwanckała sie ku nōm pornografijŏ. Ale, kej tak kuknōńć do zadku, to mielichmy roztomajte cufale sam u nŏs we Polsce. Przed tym wywołanym Paździyrnikiym 56r tyn cŏłki zeks, to bōł, poduk Gomułki, pierōnowo zgnity Zachōd. Przeca tyn łoszkliwy zeks łodciōngŏł ci bezmać modziokōw łod...”walki klas”, łod jedzinyj słōsznyj liniji paryji. Byli przecamć wtynczŏs tyż roztomajte akadymije i wiyczōrnice „ku ćci” a kejby już prziszło do tańcowaniŏ, to poduk zakōnu łodlygłōść miyndzy dziołchōm a synkami musowo bōła 20 cyntimyjtrōw (rechtory poradziyli miyrzić ci jōm myjtermasym abo linijŏrzym). Bōło ci wtynczŏs we Polsce blank ajnfachowo, zgrzebiylnie, hasiato i sztajfnie choby we sznōrowanym babskim żywotku. I sam ci łorŏz te sznōrki, te szplatki pukli ze praskiym, kej 31 lipca 1955r (ja, ja szejśdziesiōnt lŏt tymu nazŏd) we Warszawie napocznōł ci sie V Światowy Festiwal Modziyży (fajrant bōł 14 siyrpnia). Cōż to sie wtyczŏś we Warszawie wyrŏbiało. Rzōńdziōł, reskiytowŏł naszōm Polskōm jece Bolek Bierut, ftory blank sie niy spodziŏł takij uciychy we Warszawie (i niy ino tam). Na tych ci warszawskich hulicach łod rozwidnioka aże do szaroka na drugi dziyń sztyjc tańcowali we farbistym prziłobleczyniu modzioki ze cŏłkigo świata. Wieluch uwidziało piyrszy rōłz Nyjgra żywego a i na bezrok niy ino we Warszawie narodziyło sie moc szekuladowych dziecek. We 1957r Express Wieczorny łoznŏjmiōł, iże bydōm piyrsze po wojnie wybory Miss Polonia. Nŏjprzodzij byli eliminacyje we Białymstoku, Bydgoszczy, Chorzowie, Gdańsku, Rzeszowie, Warszawie i we Wrocławiu a zatym we Hali Stoczni Gdańskij wygrała je dziołcha ze Krakowa Alicja Bobrowska. Daleko zaszła tyż i naszŏ Chorzowiōnka, ftoryj zdjyńcie wisiało u starego Semraua na Wolce jece bez pŏrã lŏt. Rok niyskorzij welōnek Miss Polski bōł już we Warszawie, kaj na Torwarze „miskōm” łostała Zuzka Cembrowskŏ a drugōm wicymiss – Krystyna Żyła. Tak ci sie to tamesznym ludziōm niy zdało, iże łobalyli wōz transmisyjny i narobiyli stopierōńskij łostudy a jōm łobciepali tōmatami. Juzaś ze tōm wicymiskōm bōł inkszy fal, bo bezmać po jednyj srogij balandze wyciepli jōm bez łokno ze warszawskigo hotylu Grand. Ale, to możno niyprŏwda i styknie. Ja, to wszyjsko do kupy, to bōło jak duch wolnygo świata, jak nŏjsrogszy karnewal. Łod kwiytnia 1956r tyż jece napocznōł fōngować we Warszawie sztudyncki Klub Stodoła kaj tyż ci piyrszy rōłz we Polsce zbajtlowali śtriptyś (striptease, striptiz). Ale co tam Warszawa. U nŏs we Katowicach we 1965 postawiyli szykownisty hotyl Katowice i tam tyż szło sie pōjńść łobejzdrzić tyn cŏłki śtriptyś we nocnym barze. Tak możno po trzech-śtyruch latach już chnet wszandy szło tyn śtriptyś połoglōndać. I we postawiōnym we 1971r hotylu Silesia (kaj we jego nŏjlepszejszych czasach spŏł Charles Aznavoura, Josif Brodski, Krystian Zimerman, Czesław Miłosz abo Andrzej Wajda), i Centrum (terŏzki U Michalika), nō i sam u mie we Chorzowie we Goplanie abo Magnolii. A jŏ jece bocza jak we Hucie Katowice łoddŏwali piyrszy srogi piec, to sam na Ślōnsk przikludziōł sie sōm Aleksiej Kosygin, ftory niyskorzij ze naszymi fachmanami fajrowŏł tam chnet bez cŏłkŏ noc. Nŏjwicniyjsze w tym wszyjskim bōło to, iże za czasōw Bieruta abo Gomułki to ta pruderyjŏ kōmunistycnŏ łod katolickij niyczym sie niy łozrōżniali a kej we 1965r we telewizyji pokŏzała sie chnet blank seblecōno we takim kōnsztiku „Piękna Helena” – to Gomułka poradziōł prasknōńć szczewikiym we tyn radijok ze luftklapōm – jak ci to ło fernzyjerze gŏdŏł Wiech (Stefan Wiechecki).