Wilijô i... po Wiliji...

Ćmiōło sie już. Ja, przecamć to te nôjkrōtsze terôzki dnioszki i nôjdugsze nocki. Dzisiej Wilijô. Ze bramy, takij autōmatycznie łotwiyranyj fōrty łogrōmnucnyj, miyndzynarōdowyj fyrmy po lekuśku wyjyżdżôł srogachny autok, takô Wiycie lymuzina ze szoferokym. Na zadnim kanapyju siedziôł możno niy taki jece zwiykowany, ale moc usiotany, gyszeftsman. Wele niygo na przednim kanapyju leżôł mantel wywołanego we świycie szwoca, diktatōra mōłdy a na niym leżôł ciepniynty ze łosmolyniym mōłdny pliszhut tyż zôcnyj marki. Tyn „biznesmen” miôł prziwrzite, prziklapniynte łoczy, widać na jego fresie utropa i zmôchanie. Poluzowôł binder, łozepnōł knefel pod karkym... – Kaj sie potraciyli, kaj sie zapodziôli te czasy, kej czowiek niy poradziōł sie doczkać na ta piyrszô wilijnô gwiôzdka? – belōntôł mu sie po gowie taki niy nôjwicniyjszy myślōnek. – Musisz zahaltować wele tego tam, na winklu, zupermarkytu – pedziôł ze takōm ci utropōm do szoferoka. – Musza jece sprawić mojij babeczce jakosik gryfnô i szmektnô flaszecka wina ku wilijnyj wieczerzy. – Na isto niy ma to prôwda, iże czowiek pijynżny, zabrany mô letke życie. To niy do łostatka tak fōnguje – medikowôł dalszij tyn gyszeftsman. – Czowiek blank ci przepōminô, iże je jece familijô i mocka inkszych ważnych zachōw krōm roboty. Trza bydzie przeciepnōńć na bezrok podszrajbowanie kōntraku ze tymi naszymi nowymi kōndmanami, Araberami... W dōma babeczka i cerzicka. Łobiōm przoł jak żôdnymu inkszymu wiyncyj na tym świycie; zrobiōł by dlō nich na isto wszyjsko we swojim życiu... Na prociw tego srogachnego ajnfartu siedziôł na bance jedyn istny. Tak po prôwdzie niy bōło takigo srogigo mroza ale miôł ci łōn na sia łobleczōny stare, zababrane, sflekowane zimōwe kwańty. Na gowie rubô, wôłniannô cyplmyca. Wele niygo zicnōł sie na łogōnie psiok. Wyglōndôł choby taki ze miymiecka mianowany „algymajnysztrasy miszōng”, chocia bōł ci to rasōwy pies. Tyn istny tyż ci miôł na fresie wysztrajchowane wszyjsko, co mu sie we tym jejigo życiu przitrefiōło. Sprôwiôł wrażyni, pobrzmiywało w niym, iże niy zawdy bōł ci łōn bezdōmny, iże przinoleżôł łōn do tyj wyższyjszyj klasy ludzi, i ino jakisik fest niyszczysny cufal sprōwadziōł ci go do takigo stanu. – Cysôrz to mô klawe życie... – niy wieda po jakymu spōmniała ci sie tymu istnymu ta śpiywka, kerô dôwno tymu nazôd śpiywôł Tadeusz Chyła. Zaziyrôł ci tak na ta lymuzina, kerô wyjyżdżała ze bramy tego srogachnego gyszeftu, ale bez zôwiści, ze rułōm jak czowiek, kry sie już do swojij dōli, do swojigo sztelōngu już do łostatka sie przibadôł. Podrôpôł sie po palicy, poprawiōł cyplmyca na gowie, wraziōł gymboko gorzcie do kabzōw mantla... I ino po palicy belōntôł mu sie myślōnek: – Kaj sie potraciyli, zapodziôli te czasy, kej sie czowiek niy poradziōł doczkać na piyrszô wilijnô gwiôzdka? Dobrze chocia tela, iże mi handlyrze ze naszygo targu, już po fajrancie handlowaniô, dali mie i mojimu psiôkowi to, co łōnym tam jece łostało, a niy werciōło sie jim sie smycyć to nazôd do chałpy. Mōmy i wańdzōnygo harynka, i pôra kostyrōw dlô mojigo liplinga, i jakesik ōłbsty, gymizy, i niy blank stary chlyb, i deczko łokrôjkōw ze wilijnego kołocza. Spōmniôł ci mu sie łobrôzek: Synka wyciōngajōm spode autoka, kry ci go na przyjńściu dlô piechciôrzy przejechôł. Dwa lata niyskorzij umrziła mu babeczka. Niy wydolyła tymu moc łoszkliwymu rakowi... Tyn psiôk wele tego istnego, siedziôł sie tam na tym włōśnym chwoście ze rułōm dobrze wytrasyrōwanygo izbetnego psa. Tyż sie już przibadôł do tego nowygo swojigo pōna. Miarkowôł ci łōn gynał, iże pies musi mieć swojigo pōna. Co inkszego je mieć laufpas, a co inkszego trôpić sie ło kôżdydniowe jôdło. Przeca pies niy poradzi łozewrzić kôżdego aszynkibla, kôżdego hasioka abo rubyj papyndeklowyj putni. Polizôł opaternie kracer, szrama po zymbiskach jakigosik rōłtwajlera... I tyż ino po tyj psij palicy belōntali sie roztomajte łobrôzki ze dôwniyjszego życiô, i psi myślōnek: – Kaj sie potraciyli, zapodziôli te czasy, kej sie taki chlebus jak jô, niy poradziōł doczkać na piyrszô wilijnô gwiôzdka? Tela dobrze, iże dobre ludzie byli na targu, kaj jô stopierōńsko môm rôd deptać, bo tam je tela roztomajtych wōniôczek... nō, raj dlô psōw. A i ludzie dali na Wilijô, we gyszynku mojimu pōnowi, mocka szmektnych zachōw. Niy byda miôł dzisiej głōd, pōjńdymy tyż pewnikym kajsik jece na dugi szpacyr. Kejsik, chowany we majoryntnym dōmu, siedziôł godzinōma na rubym i farbistym tepichu. Zatym dzieckōm zmierznōł sie psiôk, ftorego ci sie zawinszowali na gyszynk, nō tōż poszôł raus, łostawiyli go kajsik na ceście i gibko łodjechali, coby za niymi niy pogzuł. I tak łostôł na hulicy, bezpański psiôk... Wartko śleciała łodwieczerz, szło ku dwanôstyj. Babeczka tego gyszeftsmana łoblykła sie szykownie, wysztiglowała swoja cerzicka i poszła do kościoła na Pastyrka. Jeji chop, gyszeftsman, przisnōł na swojim fatersztulu ze glaskōm jakisik whisky we gorzci... niy miôł ci blank chańdzi ani siyły, coby sie tyż na ta pastyrka poklechtać. Tyn istny ze tym jejigo psiokym tyż pokwanckali sie ku kościołowi. Niy wlazowali ale rajn. Tyn istny miarkowôł, iże festelnie capi; niy szpluchtôł sie już cheba ze śtyry tydnie, tōż tyż i ludzie we tym kościele pewnikym niy byliby radzi ze takij asisty. Stanōł wele piyrszego filorka, we kabzi miôł cyjntla, ftorô sie lajstnōł, kej już skalōł ci bōł biksy po piwie wysznupane bez côłki dziyń we hasiokach i srogachnych aszynkiblach. Psiôk styrcôł wele szłapōw swojigo pōna. Miarkowôł, jako wytrasyrōwany pies izbetny, iże łōnymu tyż niy lza wlazować do kościoła, ludzie niy mieli by tego rade. Tōż tyż styrcôł, zatym siednōł sie juzaś na swojim łogōnie i czekôł... A ze kościoła słychać już farorza: „Bōg się rodzi, moc truchleje, Pan niebiosōw obnażony!” Ludzie naobkoło winszujōm sie wesołych świōnt; bożiduda, jorganista grô na côłki karpyntel roztomajte kolyndy, ludzie sie radujōm, iże jak kôżdyrok narodziōł jim sie Pōnbōczek. A światło miesiōnczka spływało takimi strzybnymi sztrajfami nad głôdkōm ajsdekōm, szkoprupōm śniyga. Na tym strzyble kładli sie modrawe ciynie srogich stromōw. Rzyka poblisku nynała pod lodym.

Pies i ... basztard....

U mie dōma nigdy niy bōło żôdnyj gowiydzi, krōm kurzōntek, kerech sie lajstnōł jesce za bajtla, a ze kerych moja Mamulka uwarzōła szmektno ... nudelzupa. Niyskorzij zrobiōłech szykowny gyszynk mojij babeczce na gyburstak i kupiōłech ji ... basztarda. Nō ale dzisiôj byda rzōndziōł ło gadzinie i gowiydzi z kierōm spichnōłech sie, i to blank niydôwno. Bōło ci to we łōńskô Wilijô. Suło, fujało fest śniygym, bōła srogachno kurniawa i strzympiōło mrozym. Ździebko zetrwało, kej my ze bracikiym wykulwitali sie ze naszyj „Jōzefki” ... niy, niy coby my byli już na sztajfnych szłapach, chocia deczko my tam przi wieczerzy szlukli, ino niy kcieli my sie ryć choby sorōnie nikej te, co jejim bōło drap, kerzi sie wartko uwijali do szinki lebo szołdry i do sznapsa, a kerym jich zōłwizōł bōło już cuć. Tōmpali my sie blank pomaluśku kole płota łod smyntorza przi „Jōzefce”, eknyli my sie na zegrōdki, a iże mieli my ze sia gryfnô halbecka, kcieli my sie zicnōńć kole lałby kaj Jōzik Gmyrek do kupy ze starym Neumanym, cichtowôł briwy, pulty, cukrōwy i inkszo gadzina. Sznuptychlōm ściepnōłech ta kupa śniega ze gnotkōw, bo śniyg przi dźwiyrzach bōł ci już łodszałflowany, blyndnōłech fōnclōm eźli bez cufal ftosik sie sam niy skukoł i już my mieli wlajzować rajn, kej łoroz słysza zachrapociały głōs: – I cōż wôs sam gizdy pierōńskie prziwlykło??? Wejzdrzołech sie na bracika, ale łōn ci przeca takigo sznapsbarytōna niy mô. Kuknōłech w lewo, kuknōłech we prawo, nikogo żech niy uwidziôł, nō tōż ryja sie do lałby... – Pytołech cie ciarachu, co wôs łobuch sam wlece? Zasik bydzicie słepać ta łoszkliwô gorzôła jak zawdy przi szkacie, a niyskorzij to ino bydziecie sie wadzić i spiyrać choby wôs fto ze skory łodziyrôł? Troszka ci mie to nerwło, dopolōło. Gawca juzaś wele siebie naobkoło, ale nic niy poradza ujzdrzić, żôdnego sam przi nôs niy ma. Niy ma, i szlus! – Ustōń gupieć Bogdan – gôdōm do bracika – przeca someś kciôł, coby my sam po pastyrce prziszli (bo sie przeca staryj strachosz!) i ta halbecka łobalyli. – Przeca jô do pierōna nic niy gôdôł – pado mi na to bracik. Nō nic, niy byda zważowoł, ino deptōm rajn. – Niy gupiyjcie karlusy, niy tropcie sie. To jô, Kōnda, pies łod Jōzka, coście zaboczyli, iże jô sam côłki czôs wachuja? Richtik, gawca a przi budzie zicniynty na łogōnie Kōnda, łoblizuje pychol, ślypiami przewrôcô i dalić prawi: – Bōł sam tyn mōj gospodôrz, wciepnōł mi do grotka jakigosik flapsu i myśli, iże mi to przi Wiliji styknie. Kej ino łōn sōm sam przidepto, to mu dziepiyro rzykna, co jô łō niym tak na isto medikuja. A z wiyrchu szło usłyszeć nôjprzodzij gurglowanie, a niyskorzij napoczli już fest skyrczeć jōzkowe briwy we gołymbniku: – Ja, ja łō nôs tyn Jōłzel tyż ci blank przepōmniôł przi tyj Wiliji! Siedzi ze starōm pod jedlōm, ćko sam maszkyty a nōm wciep ino pôrã ziorek i medikuje, co nōm to na Gody styknie!!! Ździebko mi sie gupio zrobiōło, iżech zaboczōł, co we Wilijô gadzina – krōm możno mojij staryj – gôdô ludzkōm sztimōm, i napocznōłech do niygo ze inkszyj faski: – A dyć sie Kōnda niy trop, niy starej, przijńdzie Jōłze, to ci co ze wilije do garca wciepnie ... wōm zwadliwe ptôki pewnikiym tyż ... a podwiyl co, môsz sam tyn kranc wusztu, kery my sie ze bracikiym na zagrycha pod mantlym przismycyli. Briwōm podrobiyli, pokruszyli my tyż tyn kōnsek kranckucha, kerych majtnōł staryj ze kōmory. – A kej już my przi tym sōm, to co tyż tak Jōzkowi kcesz pedzieć Kōnda? – Nō, nō ... tōż moga mu pedzieć, co sam we tyj lałbie, na tym szeslōngu, kery jejigo starô kôzała mu tukej przitargać – łōna sama wyrobiała ze tym glacatym pampōniym, kej Gmyrek miôł szychta na noc a jij kôzôł briwy wachować, co to mieli ze flugu wrôcać. Abo ... – Dej pokōj Kōnda, co go tam bydziesz ałfryjgować, jesce go hercszlag chyci abo ji prasknie jakōmsik kopyściōm i łostuda gotowô. Pies napocznōł ćkać tyn wuszt, kerych mu wciepnōł do budy, my zasik wartko, coby niy doczkać sie Jōzka, wysłepali ta halbecka, ale jakosik nōm za tela niy podłajziōła. Możno to skuli tego psigo gôdaniô, pierōn wiy. Tyż my drap potyrali nazôd do dōm a sam już łod proga łobie, staro i moja świekra ze pycholym na nôs: – Wy gizdy dioseckie, wy łochyntole. Jô zawdy tak sie medikowała po jakiymu ciebie durch sie ślypia blyndujōm i ciyngiym fulosz choby naprany. A tyś na isto, richtik zawdyś bōł chycōny. Wdyckiś ino deptôł do szrancku na balkōn. Terôzki dziepiyro żech wypokopiōła, co tam môsz skukano i gorzôła, i zaobycz jakejsik piwo. Co prôwda, to prôwda. Jô richtik na zadku we szrancku, za srogimi krałzami naforantowôłech sie pôrã flaszecek (to mi jesce, tyn zwyk, łostoł łod tyj trzecij wojny, łod tego „stanu wojennego”, kej cowiek musiôł naściubić, co sie ino dało, coby ło suchym pysku nie łajziś nynać). Nō ale, fto ji to pedziôł? Przecamć wiyrza, iże łod samości by ci tego niy wysztudiyrowała. – A dyć niy gōrsz sie dziubecku, jô to tam ino dziyrżōł skuli gripy, kucanio lebo inkszego chorōbska, abo kej by sam do cia, moja roztomiyło, jakiesik kamratki przilejźli, przikwanckali abo co – gôdōm i gryfnie sie pod fusiskiym lachōm. – A fto ci tyż to pokôzôł? Przeca świekra niy je tako monter, coby sama to wypokopiōła. – A dyć to mi pedziôł tyn twōj basztard, kery niy poradzi sie doczkać kej ci sōm nazdô, jak mu bydziesz dalszij tyn stary futer łod Majzlinyj dôwôł do jôdła. Tegoch już niy kciôł suchać i wartko wlejźli my ze bracikiym do małyj izby. Achtliki my już mieli we kabzi (te, co po pastyrce) i ino żech staryj pedziôł, coby nōm narychtowała cosik do jôdła, bo chyciōł ci nôs głōd a i ta szykownie wyziōmbiōno halbecka tyż we zocy miała pôrã talarkōw szinki, prawokōw we łoccie, abo co tam jesce... – A dyć Elza, niy dôwejcie jim jesce jôdła, bo jak zawdy napocznom niyskorzij we nocy, kej już prasknōm do prykola, pierdzieć nikej przeżgany luftbalōng – zaskrzecało cosik ze antryja. Nic, ino gizdowi byda musiôł łeb ukryńcić. Przeca tyn pierōński basztard, niy dosik iże z rańca nynać niy do, to jesce terôzki mi sam moja Haźbiytka bydzie bańtować. I to przi takich srogich świyntach. Przi Wiliji. I beztoż tyż latoś byda dowoł pozōr, coby mi gadzina Godōw, nikej łōńskigo roku, niy popśniyła. Ojgyn z Pnioków

Wilijô starki Klary....

Wiela je? Cosik chebach dzisiôj zaspała. Niy ma co gnić we prykolu ino trza stôwać. Łostatnio cosik niy poradza bez noc spać, ciyngiym ci ino gawca na buksiok, piyrszô, drugô, poł trzecij a jô jesce niy poradza usnōńć. Nale z rańca to bych gniyła aże do połednia. Cosik mi sie zdô, iże blank mi sie już tyn żywot pometlôł, richtik mi sie cosik we tym żywobyciu pometlało, popśniōło. Za łoknym biôło. Piyrszy śniyg już na Pnioki latoś śleciôł; kerego to już mōmy? A dyć prôwda, niydôwno bōło Mikołôja. Dôwnij, kej sie spōmna, to dziecka już łod rana lôtali do starki po bōmbōny, szokulady i inksze maszkety. Wczoraj to sam żôdnego ale niy bōło, po jakiymy? Blank niy wiym? Jutro drugô niydziela jagwiyntu. Nō, już sztreknij sie ze tego prykola! Trza we żeleźnioku nahajcować, coby niyskorzij przeciepnōńć gluta do kachloka we izbie. Napola ino we jednyj izbie, we srogij izbie niy trza, niy byda przeca i tak tam dzisiôj siedzieć. Cosik ziōmb łod nocy chyciōł. Na ceście prōzno, dziecek niy widać, chocia dôwnij, kej piyrszy śniyg śleciôł zarôzki pôłno tych najduchōw bōło kole szkōłki, kole tyj naszyj łochrōnki i na szpilplacu wele „Siedymnôstki”. E, dyć tam, dôwnij... Wszyjskich Świyntych... to już wiyncyj jak miesiōnc tymu. Byda sie musiała na smyntôrz zakackać, łoporzōndzić ździebko tyn grōb, powyciepować stare dōmbki, ziele, chabozie... Nō, Klara, niy bydź zgniōło i chytej sie roboty, bo za cia przeca żôdyn nicego we tym pomiyszkaniu niy zrobi. A idōm po maluśku Gody... trza sie polekuśku na te Dzieciōnteczko przirychtować. Pōnbōczek dôł mi tela zwiykować, iże jużech blank przepōmniała moja piyrszô Wilijô jesce ze mojōm Mamulkōm, Starkōm i Starzikiym, niyskorzij ze mojim starym Paulkiym, a jesce niyskorzij byli cery: Rōłza i Elza, zatym niyskorzij, niyskorzij... ech, tam... Bo Gody to sōm, i byli zawdy, take świynta kej sie przepōmni côłki jankor, côłke łoszkliwstwa, wybôczô sie wszyjskim, co nōm na łostuda i zgorszynie zmachlowali... a bo jakô Wilijô – zawdy tak na Ślōnsku sie gôdało – taki i côłki boży roczek bydzie. Wilijô trefi... e tam, niy byda rachować..., chnet bydzie – gôdô Klara i kukô do zdrzadła na ta swoja strzybnoposmorszczanô łod życiowyj „wiydzy” fresa, zmôchanô, zmorzōnô, usiotanô drōgōm bez te swoji duge życie. – Musza pedzieć Kosmalinyj, coby mi jakigo kapera przitargała do chałpy, ale żywego, sama go przeca poradza jesce utuc, taki ze dwa kilo, abo możno i dwa, ale take trzifōntowe, te sōm nôjlepszejsze, niy majōm za tela fetu, ale i za tela niy ma driny łości i, kej sie dobrze wytōnkajōm we badywannie, abo kastrolu, niy bydōm take maźglate i ze gracōw niy wyfuknōm. Narychtuja sie za wczasu jakosik chadra i tucek, praskna je ze dwa razy bez łeb i fertik. Łoszkrobia sie je gryfnie i potajluja na dzwōnka, posuja letko solōm i korzyniōma, przeciepna talarkōma cebuli, popyrskōm ździebko citrōłnōm i łostawia na drugi dziyń we kilszranku. Kej sie już blank dobrze nasiōnknie trza dzwōnka niyskorzij posuć mōłkōm i idzie je już parszczyć na maśle, ino trza dać pozōr, coby sie te masło niy chyciyło, bo by tyn kaper łogorzkniōł; niy bydzie smakowôł. Kapera idzie przirychtować pôrã godzin przodzij i wrajzić go do bratruły, coby doszôł. U nôs w dōma zawdy na Wilijô warzōło sie siymiōniotka. Starzi ludzie gôdali, co łōna sie wziyna ze tego, iże kej sie Pōnbōczek, maluśki Jezusek urodziōł, trefiyli sie przi betlyjce i Żydy i pogany, kere we tym Betlyjym miyszkali. Trefiyli sie i niyskorzij trza bōło cosik wećkać, bo mieli srogi głōd. I tak ci kōnopie prziprycyli Żydy a zasik krupy przitargali – pōgany (beztōż tyż sie mianujōm „pogańskie krupy”). Uwarzyli kōnopie ze mlykiym, jagły wrōłz ze śliwkōma i to bōła côłko jejich wieczerzô przi betlyjce, przi tym Dzieciōntecku, przi tym maluśkim, zmarzniyntym, sagusiyńkim... Dziyń przodzij nawarza côłki kastrol kōmpotu do kerego musowo trza jesce wciepnōńć uherki suszōne lebo kobylōnki, figi, rōzinki, pieczki ze jabkōw i gruszkōw, morele, dać zoftu i trzitych skōrkōw ze dwiōch citrōłnōw, pôrã nelkōw i dosik wiela cukru. Możno mi sie tyż i bydzie kciało garusa nawarzić. Terôzki mało fto to poradzi. Bo do tego potrza i kartofli, i mōłki pszynnyj (po naszymu żytnij), kōnsek dobrego piernika, deczko skurzicy, pieczki ze uherek, jabek i gruszkōw, rozinki, ździebko soli. Śmiôć mi sie diosecko kciało, kej sie mie spytała jedna modo frela do czego idzie dać pasternak, bo to podane je na pietruszka, ale blank inakszij smakuje? A pasternak to sie dowo – krōm zupy rybnyj – do moczki. Moja cera Rōłza to miała festelnie rada moczka, we keryj musiało być za tela miodnego piernika, pasternaku, zeleru. A wszyjsko to na ciymnym piwie warzōne i zupie ze łebōw łod kapera. Ku tymu jesce fajgi, morele, łorzechy mandle, rozinki, cukier, ku tymu ździebko mōłki, soli i pôrã kropkōw citrōłny. Latos jakosik mi sie niy kce piyc piernikōw na szpyreckach abo ze marcypanym lebo ze marmōladom i bakaliōma. Cheba dōm na tablet kupne; kołocz musowo byda razinku musiała upiyc. We sama Wilijô musza jesce sprawić côłki kastlik makōwek. Łōńskigo roka toch tela nawarzōła, iże mi aże do Trzech Krōli stykło. Makōwki na mlyku i na miodzie, to ci je szpecyjo, sama sie poradza trzi razy na talyrz naciepać. Terôzki je ci już biyda kajś tyn mak zemlyć. Dôwnij to mi sie spōmino, iże u chopa łod spaśnyj Wieczorkowyj abo u Niysłonego szło zemlyć mak, i – jak fto niy miôł ruły w dōma – mōg kołocz na blasze przismykać, to go piekôrz tyż przi jejigo upiyk. Terôzki jesce ino to wszyjsko je u Maloty. Łod łōńskigo roka to mi łostała choinka ze glaskuglami i lampeckōma. Niy to co dôwnij, kej we côłkij chałpie wōniało richticznōm jedlōm na keryj szpica mōj stary sōm wstyrkôł. Nale, moge być i takô chojna, modernô. Dôwnij toch jesce stôwiała drzewiannô betlyjka, kerô mōj Paulek dlô dziołchōw zbajstlowoł ale, do siela i pastuszki, i côłkô gadzina ze tyj betlyjki dôwno sie już potraciyli, połōmali. Niy bydzie betlyjki, a i do Panewnik tyż juń niy pōjnda, boch już je za starô i taki kyns drōgi biyda bych miała przedeptać. We „Jōzefce” tyż ci pewnikiym gryfnô betlyjka latoś zbajstlujōm, to sie kole nij porzykōm. Dyliny mōm powyciyrane, talyrze, szklōnki, szolki i inksze szkło pomyte, tisztuch szykownie wybiglowany... kejsik to sie pod tyn serwet dôwało ździebko słōmy lebo możno jakigo siana (pampōnie we Maciyjkowicach abo Chorzowie Starym to juzaś we winklu, we kôżdyj ece izby, i kole dźwiyrzy, stôwiali côłkie łociypki tyj słōmy, coby jim sie na bezrok biyda do chałby niy ryła). Bōł tyż i piykny, i festelnie mōndry zwyk. Łod wieczerzy wilijnyj wstôwali wszyjskie łoroz, bo stare ludzie gôdali, iże fto przi jôdle łod stoła wstanie, tyn na bezrok ze chałpy łodyjńdzie, pewnikiym wykopyrtnie. Nôjgorzij to tyż ci bōło dziecka uwachować, coby przi Wiliji niy gôdali. Taki bōł zwyk, a i kej sie niy gôdało to i dôwało sie pozōr, coby sie łościōm niy udowić. Na ta pastyrka to jô latoś na zicher sie niy pokaryca. Szłapy już niy kcōm deptać, a i na taki ziōmb biyda we tym mantlicku fyrtać. Kejbych tak jesce jakisik radijok miała, to bych kolyndōw posuchała ze Radia Piekary... Ida ku łoknie, coby uwidzieć piyrszô gwiôzdka na niebie. Możno już fto do dźwiyrzy klupie? Cosik mi sie zdowało... cheba sie ino zdôwało, bo przeca ani łōńskigo roku, ani tyn, i ani na bezrok żôdyn sam ku mie niy przijńdzie, żôdyn niy nawiydzi. Chocia? Cobych niy scyganiōła. Przeca przijńdzie. Keryś ze tych naszych kapelōnkōw ze kolyndōm przijńdzie, pokropi pomiyszkanie, porzykô, kościelny naszkryflô na dźwiyrzach: Kasper, Melchior i Baltazar, i po ptôkach. A możno latoś i sōm Farorz nôs samtukej nawiydzi? A tak na isto, to Wilijô byda miała do kupy ze inkszymi we „Siedymnôstce” ino iże pôrã dni przodzij, bo sam u nôs je dosik pôrã takich, co to kole siebie już niy majōm ci nikogo. A Gody zōłwizōł sōm dlô wszyjskich.... „Przibieżeli do Betlyjym pastyrze... I zagrali Dzieciōnteczku na lirze. Chwała na wysokości, chwała na wysokości A pokōj, na ziymi...” Napocznōłech dzisiôj, przi piyrszym świyńcie, blank inakszyj jak zawdy. To wszyjsko bōło na isto. Starki, Ōłmy za tym łoknym na piyrszym sztoku już tyż niy ma. A Wy, kere terôzki suchôcie tego radijoka, eźli takij Starki, takij Ōłmy niy znôcie? Znôcie, znôcie, możno jedna mô siwe wosy, inkszô juzaś barzij posmôrszczanô fresulka abo powykrōncane palcyska łod roboty, ale je, je takô babulinka, kerô côłkie tydnie, miesiōnce kogosik sie niy poradzi sie doczkać. Kuknijcie we łokna, kaj ino maluśkô świycka świyci, kaj możno niy ma chojny, jedli, bo pynzyje niy nastykło. Kuknijcie, i niy łobracejcie gymby łod inkszych ludzi... A zatym po cichuśku zaśpiywejcie za mojim kamratym Bogdanym Dzirerżawōm: „W malutkim mieście Betlejem, Narodziył sie Pōn. Moc radości, weselŏ Prziniōs wszystkim nōm. Ojgyn z Pnioków

Jakech rozfechtowôł...

Wszyjskie wiycie, iże sam u nôs na Ślōnsku zawdy ftoś machlowoł, miyszoł we tym naszym garcu i blank ci sie nôs niy pytôł eźli dōmy zwōl, eźli nōm to sie zdo, lebo niy. Nale tyż idzie wytuplikować, co za kôżdym łoszklistwym styrcôł jakisik chop, jakisik diosecki łochyntol, kery nôs Ślōnzôkōw w zocy niy miôł, kerego te Ślōnzôki festelnie szterowali, festelnie mu zawôdzali. Niy inakszij tyż bōło wiyncyj niźli dwadziyścia lôt tymu nazôd. Wtynczôs, kej rozfechtowołech, sam u nôs, trzeciô wojna. Ja, na isto joch ta trzeciô wojna rozkuloł! Jô wiym, iże kôżdy fto chocia do hilfki deptoł, rzyknie, co bōły ino dwie. Nale, jô Wōm sam godōm, choby naszymu Farorzowi ze Jōzefki we suchatelnicy, iże ta haja, ta côłkô łostuda, ło keryj sam kca łozprawiać, to niy bōł żôdyn cufal, ino to sie przidarziło skuli ... fusiskōw. A podle raje bōło tak: Nôjprzodzij to bōł jedyn pierōński łoszkliwiec, kery sie Otto von Bismarck mianowôł. Niyftorzi wiedzōm, a inkszym to jô godōm, co łōn miôł szykowne fusisko pod kicholym, choby jakosik srogo i rubo keta z pancra. Co łōn sam ōPolokōm, a jesce barzij Ślōnzôkōm napochoł, niy trza gynał eklerować. Niyskorzij bōła piyrszô wojna światowô, po keryj nôs tu we Chorzowie, na Pniokach prziflancowali do Polski, chocia ... niyftorzy fulajōm, iże to bōł tak by tak darymny futer, bo nasi ciyngiym pitali do Rajchu. Machlowôł przi tym telki istny, kerego Kōmandantym mianowali. Miôł tyż srogie, chocia łoklapniōne, fusisko. Jakesik dwadzieścia lôt po tyj piyrszyj wypraskła drugô wojna światowô. Wloz sam dō nôs tyn fusiaty Adolf ze szajtlikiym ze prawyj zajty, kerego wojoki łobalyli ta bajera sam u nôs we Glywicach. Przi łostatku tyj drugij wojny już we styczniu śtyrdziystego piōntego prziflostrowôł nôs do Rusa drugi telki fusiasty Jōłzel, kery chocia ku tymu jesce wyrzynōł łod nôs fusiastego Adika ze jejigo „Gott mit Uns”. Terôzki już po maluśku miarkujecie, iże wszyjsko, co niyszczysne sam u nôs bōło, to zawdy kole tego metloł ftosik ze srogim, szumnym fōnsym. Nō, i na łostatek, tak jakosik trzidziyści lot tymuô, jô sie tyż uciōngnōł telke szykowne fusisko. I tu ci mie cheba diosek podkusiōł. Dyciech ani sie niy myrgnōł, anich sie niy spodzioł, jakech juń bōł żyniaty. Nale, kej mi sie to już przidarzōło, toch zaczōn medykować, iże ci już mi sie przecamć nic gorszygo trefić niy może. A dyć kaj tam. Tak jakosik we łoziymdziesiōntym roku bez telki dupny płot we Gdańsku chibnół, fuknōł jedyn kurdupel – dejcie pozōr: tyż ze fusiskiym – i tak ci zaczōn sie roztopiyrzać, iże wszyjsko sie we Polsce blank rozlajerowało. Takech sie tak rozhajcowôł, iże wartko chciôłech tyrać do golaca, coby mi łōn te moje fusiska łodchlastnōł. Nale, moja Elza mie ucholkała, padała co niy ma cweku prask robić, bo przeca tyn nasz wielgi iglok Edek chnet tam ordnōng wyłōnacy. A toć. Wyłonacōł ! Tela, iże łostuda sie we côłkij dziedzinie zrobiōła na côłki karpyntel, wszyjsko sie pobelōntało i porojmowało. Telki bajzel bōł, iże już wszyjsko, krōm łoctu i mosztrichu bōło na szkartki. Forsztelujecie sie, mogecie sie to wystawić? Bali i gorzôła, i cigaryty tyż na szkartki ! Łostuda i skôranie boske nikej sto pierōnōw. Nic, ino jakosik nowo wojna sie z tego musiała wypiytnościć. Wiela tyż niy zetrwało kej moja starô polazła ci kejsik, nôjprzodzij do Farorza, a zarpzki niyskorzij do manglowni, poklyciōła ze sōmsiôdkōma, przikarycyła sie do dōm i pado ku mie: – Suchej Ojgyn. Tu niy ma szpasu, tu może przińść do chaje, trza jakisik forant robić, jak to dôwnij nasze Mamulki robiyli. Skludzić do kōmory roztomajte jôdło, cuker, mōłka, hawerfloki i bele co. Cuker, mōłka, bōnkawa, a ło gorzôła to ci sie już żôdyn niy starô. Przeca na isto czowiek niy może ło suchym pysku szczimać, choby niy wiym jako wija sie rychtowała. A dyć musza som tyn reszt przitargać. I dejcie pozōr ! A jô mōm durch te fusiska, kere mi moja starô kôzała łostawić. Nō, tōż jak starô pedziała zgłobiōmy, sztaplujymy, co sie ino do, kajplujymy roztomajte szkartki i nazgōniōmy wszyjskigo na ibrich. Zasik, kej ino moja starô polazła ze kamratkoma na torg, jô wartko przikludziōł do lałby we zegrōdku trzi drzewianne faski po kapuście, nofolowołech połno jagōdkōw, świyntoj9nkōw, łopadlorek, zdrzałe birny, śliwki uherki i co mi tam jesce we grace wlazło. Posułech to cukrym, nachabiōnym łod świekry, prziklapnōłech to wszyjsko deklym i musiołech terozki doczkać, aże sie to wszyjsko gynał, dobrze zageruje. Nikej wlazowołech ze bracikiym do lałby i ździebko my tam zawdy upyndziyli ... tak ino na kostprōba. Nale, we tym już łoziymdziesiōntym piyrszym roku lato drap ci przetyrało, na podzim tyż wczas napoczło śniygym suć, i zajm my sie pozdali, trza sie bōło polekuśku do Godōw rychtować. My ze bracikiym i jednym kamratym przikludziyli do lałby gryfny hajcōng i keby co, koza, wiycie telki żeleźnioczek, a ku tymu ze śtyry kōłkastle wōnglo, i jesce roztomajte rułki, glaski. Zgwoli czego to wszyjsko niy byda wōm sam tak gynał eklerowôł. Tela moga rzyknōńć, iże kej my ino mieli żdziebko frajnego czasu, to zarpzki my gzuli do tyj lałby, gibko hajcowali pod blachōm, do telkij kany loli tego zgerowanygo zaciyru, bindowali szlauch, kokotek łod wody na cołki driker, stôwiali my to wszyjsko na fajerka i juń ... przeca miarkujecie co bōło dalszij ? I tak ci nōm to szykownie fyrtało, aże do tyj soboty dwanôstego grudnia. Musi, abo my za tela wysłepali, abo zaboczyli tyn łogyń zasuć hasiym, dosik iże tak wele dwanôstyj kej ci niy dupnie chobe ze kanōny, jak ci niy drzistnie nikej bez wojna, jak niy prasknie choby ruskie bōmby ze fligrōw ściepowali. Porwołech sie ze tego śniku, wypolōłech na dwōr, a bracik ze kamratym, tyż choby miechym piźniōne, wydarli ze lałby, i wszyjske my sie do kupy szczaśli w dźwiyrzach z wojokōma i „zōmowcōma”, kerzi wkarowali dō nôs z gywerami i rebulikōma w gracach. Jedyn śnich wrzesknoō ci cosik na nôs – na zicher wōm niy moga pedzieć eźli „hyndy hołch”, eźli „ruki w wiyrch” – i dôwej łobmacywać nôs bele kaj, nikej te co to wiycie. A tu ci dalij rzgmi, wali i szczylo. Te istne nic, ino chelmiska barzij wciskaj9m na palice i sznupiōm kaj tyż my skludziyli te „materiały wybuchowe”? Ludzie, co to sie ci za rojmōng zrobōoł ? Joch taki stary, ach niy wiedziôł, iże akuratny bimber to je sztof nikej dynamit na grubie. Nō, godōm Wōm Sodōma i Gōmora we łogrodkach sam u nôs na Krziżowyj. Niyskorzij wziynli nôs i wrajziyli do takij kibitki, i wywiyźli do lagru. Mogecie sie to forsztelować? Starp ze świekrōm sie tropiōm – niy, niy łō mie – ino elich côłkij lałby niy szpryngnōł do luftu abo jesce co gorszygo. Dyciś jô ani przi wojokach niy bōł, kasarnia toch ino źdrzoł bez pot, a łōni ci mie richtik wziyni za jakigosik partizanta, dywersanta abo co. Nale, tak po pôruch dniach wypuściyli ci nôs, i kulwitōmy sie po maluśku do chałpy. Nôjprzodzij – jak zawdy – do Pyjtrowego szynku na piwo. A naobkoło połno wojokōw i szandarōw. Ludziska brōnczōm ło jakisik wojnie, na kpżdym krojcōngu pancer abo inkszo pierōna. No richtik akuratno wojna. Jesce ku tymu – jak mi niyskorzij staro pedziała – telki jedyn jynerôł we ćmawych brylach klyciōł cosik ło „stanie wojennym” i jakisik WRŌN-ach. Godōm wōm, choby na filmie ło śtyruch pancyrnych abo ło Hansie Klosie. Nō, i terozki skapliście sie cheba jakech ci ta trzeciô wojna napocznōł, pra? A to wszyjsko ino bez te dioseckie fusiska, kere bez tela lôt we Polsce zawdy do jakisik wije melały i łod kerych wszyjsko co niyszczysne we tyj naszyj dziedzinie, zawdy sie zaczynô. A jô, coby dziobła niy szterować i na łostuda mojij staryj, te moje szykowne fusiska żech zrazjyrowoł i szlus. Tym barzij, iże u nôs chnet co drugi cichtowôł telke fōnsy choby tyn co to „niy kcioł, nale musioł”. Nō wiycie, a jô miarkuja. Krōm tego sie jesce telko mōłda zrobiyła, iże kôżdy śniym sie kciôł knipsnōńć, coby go wszyjskie we reszpekcie mieli. Dō mie tyż niyskorzij przijnszli, co jôch to bezmać tyż bōł „internowany”, telki „kōmbatant” symie bōł, nale skuli tego coch te fusiska zgolōł, już ci mie do tyj ferajny niy kcieli, i łod tego czasu do polityki blank ci sie niy wtykōm, bo jak pedzioł kejsik jedyn srogi angyjber : „polityka, to je sztuka, taki kōnsztik jak łyknōńć żaba i sie blank na gymbie niy skrziwić i ku tymu niy udowić”. I to blank jedno eźli sie mô fusisko, eźli niy !!! Ojgyn z Pnioków

Nasz Mikołôj a hamerikōński przeblykaniec....

Wiycie! Mockach sam już jamrowôł ło tym, iże blank sie niy piastuje naszych szykownistych zwykōw, a ino ludzie samtukej robiōm ze sia afy i kopiyrujōm, podrzyźniajōm wszyjsko, co sie przikludzi ze Hameryki. Niy byda za tela sam dzisiôj molyńdziōł i spōmna ino.... Mikołôja. Wszyjske samtyjsze ludzie gynał miarkujōm, fto to bōł tyn Mikołôj, kej przilazowôł ku dzieckōm ze miechym pôłnym gyszynkōw abo ze hasiym i prōntkym. A łod kielanostuch lôt sztyjc sam fyrtô jedyn przeblykaniec, tyn hamerikōński disneyowski Mikołôj, taki ci krojcōng cwerga ze Gargamelym, na tych jego sōnkach ciōngniyntych bez lelynia, bez takigo ryna, rynifera ze szarłatnym łożyrokowym kicholym, kerego mianowali Rudolfym. I, eźli bezmać tyn nasz ślōnski Mikołôj wandlowôł sie łod jednego biszopa Miry (miasto we teraźnij Turcyji), to tyn juzaś hamerikōński przeblykaniec miyszkôł bezmać kajsik we Lapōniji kole pōłnocnygo biegōna. Nō, i terôzki kciôłbych sam Wōm łobedzieć stopierōński cufal, kery sie niyftorym latoś przitrefiōł. A bōło to podle raje tak: Na tym biegōnie pōłnocnym, na tym – ze miymiecka mianowanym – nordpolu, bōła gymbkokô noc. Tyn świynty, hamerikōński Mikołôj siōngnōł po swoji bryle i napocznōł czytać brify, ftore ku niymu łod pôruch tydni przilazowali. – Świynty Mikołôju – czytô we jednym – we mojim łōńskim listecku prosiōłech cie ło zwekslowanie Warszawy na Budapeszt. To już je blank zniyskorzōne, niy zawczasu. Terôzki kciôłbych, coby we Polsce byli... Chiny! – Ino tela? – skrziwiōł podśmiywnie fresa Mikołôj. – Te Polôki same niy miarkujōm czego tak na isto kcōm. We „stanie wojynnym” śpiywali, coby Polska bōła Polskōm, zatym juzaś miała łostać drugōm Japōniōm, a ôjesce blank niydôwno – Irlandiōm! Siōngnōł starzik po nastympnô kuwerta. – Roztomiyły Panoczku, byda wdziynczny za kôżdego posła, ftory przyjńdzie za partyji Polôkōw narodowōści kaczyńskij do mojij partyji... Ze blank srogōm zocōm... Zbyszek. Świynty smôrszczōł brwje. – Nō, niy gryfnie to tak prosić ło cudze gracki, niy gryfnie. Musza blank na isto połozprawiać ze tym chopym ze Krakowa. – Roztomiyły Mikołôju! Festelnie dziynkuja za tyn świński łeb i tyn „wibrator”, ftoreś mi podciep załōńskigo roka. Mōgbyś mi ale latoś poswać zegōwek, ftory pierdzi i taki srogi kichol kaspra, hanswursta? – Ty stary pierdoło! – czytôł nasz Mikołôj dalszij. – Jô tyż żech sie bawiōł we Mikołôja, łozdowôłech ludziōm przi werku jabka i bōmbōny, a łōni, te Polôki do łostatka łobjscali! Pierōnym niy mōm cie rôd! Świynty pokiwôł gowiczkōm i zamrōncôł pod fusiskiym: – Ja, chopie, ludzie sōm pierōnym niywdziynczne. We inkszych listeckach, we małych i srogich brifach jedyn prosiōł, coby mu niy łodbiyrać KRUS-u, inkszy pilōł na srogsze zajimanie sie Ojropōm bez Miymcy, a jedyn istny, Brōnek-prezidynt, uskargowôł sie, iże go wszyjske majōm za flaszka knōt. Na łostatek Mikołôjowi wlôz w grace brif ze gorkōm prōśbōm: – Mōj ty Roztomiyły Mikołôju! – suplikowôł, wajôł chop, ftorego mianowali Dōnek. – Jô cie festelnie prosza, cobyś retnōł te nasze Euro! To ci je pierōnym ważne dlô mojigo kraju! Brodziaty starzik stropiōł sie festnie i pedziôł tak prôwdōm do sia i do tego swojigo Rudolfa: – Nō, chopie! Ale ło co ty tak na isto mie prosisz! Mōm retnōńć ta ojrozōna, abo sprôwić, coby polske fusbaloki (już ze łorzełkōma na klotach) wylejźli ze grupy nałōnczôs tego Euro 2012? Bez pôrã minutek targôł tak ta swoja broda, medikowôł, a zatym mrōnknōł: – Przecam jedne i druge to musiôłby być jakisik cud! Tōż, nō ja, barzij letko bydzie mi zwekslować ta côłko Polska... we te Chiny, prôwda? Nō, i na łostatku tyn krojcōng cwerga i Gargamela wypokopiōł, iże zakulwitô sie na ziymia, tam do tych Polôkōw, ftorzi zawdy i wszandy muszōm festelnie bajzlować. Wjechôł na tych swojich sōnkach dō nôs, ciōngnōło go capiynie (dlô niyftorych wōniôczka) jednego kafyju ryklamowanygo ci samtukej we kôżdyj telewizyji a trefiōło ci to – jak zawdy u hamerikōnōw – kole Godōw, blank wele Wiliji. Napocznōł gymzić łod jednyj chałpy do drugij, ludzie go przijimali jak swojich kapelōnkōw po kolyńdzie, sam szluknōł, tam wysłepôł deczko (a niy bōł to tyj ani kafyj, miarkujecie ło czym jô gôdōm). Zawdy jednakowōż musiôł pitać ze tych chałpōw, bo bali i dziecka niy uwiyrzyli, co i u Mikołôja bōła kriza jak we côłkij Ojropie (ło czym nasz minister łod finanzōw ciyngiym fandzoli), bo dziecka napoczli za niym ciepać kiźlikami, lojchtkuglami i cym tam ôjesce (a śniega niy bōło). Tak ci tyż go wyciepli na zbity pychol ze wszyjskchm tamesznych familokōw, nō i na łostatek tyn iptowaty Mikołôj wylandowôł we jakimsik szynku. Wlôz rajn, łobsztalowôł dlô sia jedna laga, drugo laga, a iże już cosik szluknōł skorzij, tōż tyż sie borok naprôł. Tyn jego ryn ze szarłatnym kicholym wysmycōł go ze tyj kaczmy i, już na frisznym lufcie, napoczli wrōłz łoba na côłki karpyntel wiskać: „ ... Cicha noc, święta noc...” Ojgyn z Pnioków

Jak to ze Barbōrkōm bōło...

Nō, tōż mōmy juzaś Barbōrka. Ino jak mi sie zdo, niy ma we ludziach aby tyj uciechy, kerô bōła piyrwyj. Bo i niy ma ze cego ta uciecha sam u nôs mieć. A dôwnij? A dôwnij to ci dziepiyro bōł fajer. Łod samiuśkigo rozwidnioka po drōgach, po ulicach trajtali dmuchoce, gryfne berkmōńskie damfkapele. Muzykanty we paradnych mundurach we berkmōnkach ze tym ci federpuszym na palicach, kerych wiōd szumny kapelmajster wołali muzykōm wszyjskich hajerōw, gwarkōw, grubiorzy, murckōw – cy jak jejich tam fto mianowôł – na gruba. Tam te nôjlepszejsze, nôjbarzij robotne dostôwali łod dyrechtorōw roztomajte krziże, medalijki, gyszynki (gelt, co starô niy wiedziała) i take tam bele co. Łoszkliwce godali, iże za Gierka to sam dō nôs na Ślōnsk przijyżdżała kipa a do kôżdyj gruby walyli côłkie kary tych medalikōw. Terôzki możno tego je mynij, ale i grubōw mōmy już nie za tela. A we tych wszyjskich miastach, kaj gruby byli napoczynôł sie fajer na côłki karpyntel. Musowo bōły wszandy roztomajte biesiady, i to niy jakiesik wysztudiyrowane, ale te nasze ślōńskie, dlo samych chopōw. Piwo ci sie lôło choby ze kokotka. Na talyrzach gryfne ajsbajny, i to take srogie, iże kostyry za łoknym wystowali. Nō i dalszij: krupnioki i żymloki, ślōnski wuszt ze mosztrichym, berkmōński gorczek i wiela, wiela piwa; scyganiōłbych, kejbych pedziôł, iże gorzôły blank niy bōło. Niyskorzij to furgały wice, szpasy i roztomajte gôdki łod starych sztajgrōw, kerzi modziokōw, sztiftōw uczyli grubelokowego fachu. Kej już niyftorzi mieli sztajfne szłapy dyrdali nazôd do dōm a tam jejich stare i dziecka szykownie wysztiglowane niy poradziyli sie doczkać na łojca lebo starzika, dowali jim ciepłe lacie, rychtowali fajfka i kôzali sie zicnōńć na zofie abo i na szeslōngu. Dobro kobiyta to jesce narychtowała chopowi już przodzij warzōnka. Wiycie, taki gorki sznaps na szpricie, miodzie ze citrołnōm i korzyniōma. A to wszyjsko skorzij wlywało sie go rubych szolek, coby za wcas niy łoziōmbło. Lata tak zetrwało podwiyl terôzki to wszyjsko diosi niy wziyni, i niy praskło to wszyjsko na łostuda. I komu to zawôdzało? Fto tego ci niy miôł rôd? Barbōrka, to je ci tyż przeca gryfne miano dlo dziołszek samtyjszych, kerym dowali to na krzcie. W kôżdyj dôwniyjszyj hajerskij familiji musiała chocia tako jedna Barbōrka być. Bo to je patrōnka wszyjskich berkmōnōw, ale tyż i kamiyniôrzy, wojôkōw i – możno mało fto ło tym wiy – zyjmanōw i rybôkōw. Tela, co nôjbarzij we zocy majōm jōm berkmōny i ... możno to bydzie blank fōłglowate ... drukôrze. Nō ale, Barbōrka, to przeca je dziołszynne miano. W kôżdyj famili hajerskij – jakech już spōminôł – bōła zawdy jakosik Barbōrka. I te wszyjskie gryfne dziołchy, kere sie wydôwali za berkmōnōw, to tyż na isto byli takimi świyntymi „Barbōrkami”. Kej sie tak spōmnieć i posuchać naszych Starecek, Ōłmōw to niy jedna poradzi łopedzieć mocka fali, co to tyż kejsik ze jejimi chopami lebo synkami sie sam u nos dziôło. Niy jedna płaczka po licu skapnie, kej sie tak spōmnieć tych, kerzi już nigdy ze gruby nazôd do chałpy sie nie wrōciyli, kere abo tam na dole łostali (nikej we piyńćdziesiōntym szczwortym we Chorzowie sam u nôs na „Barbarze”) abo jejich przikludziyli we truchle. abo tych, kerych załōńskigo roka na „Halymbie” zatrzasło. Stôli nasze Starecki, jejich cery i tak ci kukali bez łokno za gardinōm ... idzie chop ze gruby nazôd, eźli niy. Terôzki je srogi „ajwaj” kej tam cosik wyprasknie na grubie, a byli czasy, kej żôdyn ło tym niy gôdôł i ino łozprawiali pierōnym niy gryfne wice (jesce za Giyrka): – Widzisz giździe, dzisz ty pierōnie – pado jedna baba do swojigo chopa hajera. – Kejbyś sie wczorej niy naprôł i niy wziōn byś sie wolnego u sztajgra, to jô bych dostała łodszkodowanie po tym falu na grubie dzisiôj rano!!! Nō, i możno jete terôzki inkszy wic, barzij szpasowny: nikej to downij bywało. Jedzie berkmōn do kupy ze swojōm starōm na podzim na wywczasy. Wtynczôs takie tyż dowali. Jadōm cugiym i łoroz tyn grubiôrz sie pytô jejigo staryj: – Je ci tam dobrze na tym zeslu? – Dobrze – łodpedziała jejigo staro. – A niy je ci tam za zimno przi tym łoknie? – Niy, niy je mi za zimno, tak richticznie. – A możno ci tam łod tego łokna jakisik przeciōńg leci? – pytô sie jesce rôz tyn berkmōn. – A dyć tam, dobrze mi sam je! – pado baba łod tego berkmōna. – Nō, tōż pōjńdź sam ino, zwekslujymy sie ze tymi naszymi placami!!! Siednij sie na mōj plac. Ojgyn z Pnioków

Andrzyjki...

Latoś we wtorek (chocia roztomajte angyjbery bajstlujōm to skorzij, bo już we sobota) mōmy Andrzyjki łod kerych napoczynô sie tyn côłki jankorny jagwynd, po łacińsku: adventus, znacy „przijńscie” lebo Narodzynie Krystusa. Kejsik, za starego piyrwyj mianowali to „śtyrdziystnica” skuli tego, co srogi post zetrwôł aże śtyrdziyści dni a napoczynôł sie zarôzki po świyntym Môrcinie (jedynôstego listopada). Łod tego tyż Môrcina bōł ci gryfny zwyk parszczyniô gańsi we łostatnim dniu przodzij tyj śtyrdziestnicy, bo na isto: „we Môrcina, nôjlepszyjszô je gynsina”. Sōmy razinku blank przed świyntym Andrzyjym, przed naszym Acikiym i beztōż trza by sam terôzki pedzieć ło poruch gryfnych zwykach, ło wrōżyniu. Tyż zech już niyrôzki ło tym sam berôł, ale zawdy werci sie jesce przijńść na to. Ło lōnyj świycce lebo ło gorkim blaju niy byda sam wiela eklerowôł, bo to przeca kôżdy jesce boczy. Ale, te mode dziołchy, frele abo na szpas, abo naskwol stôwiali swoji szczewiki rajōm ku dźwiyrzōm ze zadku, do przodku, ze zadku do przodku. I ta dziołcha, keryj szczewik piyrszy dōjńdzie do tych dźwiyrzy nôjprzodzij ze wszyjskich sie wydô. A u samygo Oskara Kolberga idzie nojńść taki zwyk, iże frele, samotne ciepiōm do zadku jejich szczewiki a keryj tyn majdyczny charboł śleci samōm szpicōm ku dźwiyrzōm, ta na bezrok sie wydô. Juzaś kej śleci abzacym, krōmflekiym ku dźwiyrzōm, łostanie starōm pannōm, a możno i zowitkōm. Tyż ciepanie za sia łostrużynami ze jabek i ze jejich zawijasōw możno wypokopić piyrszô literka miana karlusa, kery bydzie na bezrok śniōm zolyciōł. Juzaś u mojij Starki Any, we Logiewnikach, to sie do waszbeku ze wodōm opaternie wrajżowało jegły, sztopnadle łokrzczōne mianami wszyjskich dziołchōw i karlusōw we izbie, i te sztopnadle, kere sie spichły do kupy znacyli, co tyn synek, i ta dziołcha bydōm ze sia godać, bydōm zolycić. Je jesce jedyn zwyk, kej pod trzi szolki wtykô sie pôrã drobnych, chlyb i berga ziymi. Ta, kierô nôjdzie klepoki – bydzie bogatô, ta, kerô nojńdzie chlyb – nigdy niy bydzie miała głōd, a juzaś ta, kerô ziymia – bydzie przi śmiyrci. Grała tyż jesce zawdy jakosik muzyka, a na stole byli teriny ze roztomajtymi hanyskowymi i kokosflokowymi kyjksami, makrōnami, i roztomajtymi, bele jakimi kołoczkami, piernikōma. Dlô dziołchōw bōł do piciô „szeker” (po naszymu piwo rzniynte) i jakiesik zofty, nō a chopcy – to przeca wiycie – jakosik miodōwka lebo inkszy, dobry sznaps. I fto mi rzyknie, iże to niy byli gryfne zwyki? A możno mie sie ino spōminajōm stare czasy, i jak to gôdôł tyn szykowny polski poeta Boy-Żeleński: „Jednania święcą się gody: Grajcie mej duszy fanfary! Umiera błazen młody, Rodzi się dureń stary...” Ale, ale! Razinku mi sie sam spōmniôł jedyn szykowny fal skuplowany ze „andrzyjkami”. Po łostanich „andrzyjkach” tak jakosik za dwa miesiōnce trefiyli sie dwie kamratki, kere do kupy ze inkszymi fajrowali. I jedna śnich gôdô do drugij: – Hyjdla! A jak ci poszło ze tym karlusym, keregoch ci wywrōżyła we łōńskie „andrzyjki”? – pytô sie kamratka kamratki. – Niyhersko, Elza, niyhersko – gôdô pytanô – łōn ci sie pierōnym zawdy przi dziołchach gańbi, je taki płochy, gańbliwy. – Ja? Niy gôdej, i cożeś to zrobiōła coby go yntlich chycić do ōłtorza? – Ah, co sam gôdać. Napytałach go do dōm, łojce poszli ze byzuchym do ujka, bracikowi dałach na kino, wyłōnacōłach, wykrynciyłach zicherōngi, skukałach świycki i sztrachecle, zaciōngłach gardiny i sztory ... Łōn prziszoł, jô już rada ... – Nō, i co, gôdej wartko dalszij! I co, i co? Łōn, wziōn sie do „tyj” roboty? – E, dej pokōj. Łōn ci sie zarôzki wziōn za robota ... nale jōn ci sie fest za naprôwianie tych zicherōngōw !!!

Lazarytowe „Andrzyjki” ...

Ze przileżitości „Andrzyjkōw” zrychtowalichmy u sia impryza. Coby sie niy ciōngło jak cuch po galotach, padło postanōwiyni – ta balanga, to bydzie bal przeblykańcōw. Jak pomyślelichmy – tak tyż my ta impryza zrychtowali; pokŏzała sie tam i jakosik Marylin Monroe, bōł jakisik Presley, we winklu skukŏł sie Michael Jackson po jedynŏstyj łopyracji plastycznyj, kajsiś śmignōł Frankenstein, ściorany sakramyncko samobōjca i pŏra jesce inszkych... Jak miarkujecie pewnikiym, przi gorzŏle małowiela potrza, coby czowiek napocznōł wiyrzyć we swoji nadprzirōdzōne możybnōści. Nasz kamrat Antek (zawdy bōł szpotlokiym) usiyłōwŏł majtnōńć kopyrtka i handsztand tela, co niy spomiarkowŏł za piyrsze, iże je naprany jak belōwa, a za druge, iże tyn jejigo kostim, przebleczynie moge mu deczko krymplować ruchy. Nō, i stało sie, prasknōł ło zol i trza ci go bōło zakludzić do lazarytu. Glingli my przodzij po trzyźbygo szoferŏka, zapakowali do autoka i jadymyyyy... We lazarycie dochtōr niy zadŏwŏł żŏdnych pytani, kŏzŏł ino wesmyczyć kamrata do zabiygōwki... My juzaś moreśnie zicli sie we poczykalni. Zaziyrali ci na nŏs wszyjske, jedna flyjgera praskła ci ło futrzina. I niy dziwota, bo przecamć niy kŏżdydziyń idzie ujzdrzeć zicniyntych do kupy na lazarytowyj bance strziga, przeskoczka, świtōrza i dwamyjtrōwe dziecio. Bōł snami do kupy i kamrat-szoferŏk, kerego wywlykli my we pojstrzodku nocy ze prykola a łōn zaciep ino na sia co bōło pod rynkōm i blank ajnfach wyglōndŏł chopy chachor deczko ino łoszpluchtany. Nō, i niy potrza bōła wiela czasu, coby sie ftosik łopowŏżōł: – Wyboczōm łōni – spytała mareśnie ale stanōwczo flyjgera. – Moga wŏs w czymsik spōmōc? Co sie stało? Na to jedna kamratka łodrzykła blank po kamracku: – Niy, niy... my ino sam doczkōmy na Utopka ... i misia Uszatka... Bali i dochtōr chnetki by łyknōł gybis jak wychynōł ze zabiygōwki... Ojgyn z Pnioków

Beaujolais Nouveau est arrivé...

Wiycie, tak sie miarkuja, co Polôki (a terôzki tyż hneda hned i nasze Ślōnzôki) przijimajōm roztomajte cudze, ałslynderske zwyki nikej swoji. Bali zawdy tak bōło i chichrôł sie ci już ze tego sōm biszof Ignacy Krasicki. Jak miarkujecie mōmy sam u nôs, fajrujymy jak sto dioskōw (jô niy! jô i moje przôciele niy!) jakiesik ichnie „walyntynki” abo tyn côłki „Halloween” skorzij Wszyjskich Świyntych. Terôzki pomaluśku napoczynô sie u nôs juzaś jakisik nowy zwyk. Ale podle raje: Zawdy, kôżdyrok we trzeci szczwortek listopada we Francji u żabojadōw fajrujōm taki „Beaujolais Nouveau est arrivé”, co idzie przetłōmaczyć na nasze jako „nowe (mode) bożole akuratnie przibōło”. Je ci to nôjsrogszy fajer na podzim, kej wszyjskie napoczynajōm słepać blank mode, jesce niy za tela zagerowane wino. Tyn ichni jabol, te cołkie „bożole” to je take gryfne szarłatne wino, kerego sie możno nôjwiyncyj na świycie słepie. Gôdô sie, iże już tak wiela, co chnet moge ci go na świycie niy styknōńć dlô tych wszyjskich, kere majōm rade je słepać. I beztōż tyż terôzki już łod kielanostuch lôt napoczynô sie je ze srogim fajerym, ze szipc paradōm duldać, iże niyftore wōntpiōm eli bydzie łōne dalszij take dobre, eźli niy bydzie łōne skrōny tego gorszyjsze. Ze tym „bożole” to je gynał tak, choby ze modōm dziołchōm, ze świyrgołuszkōm, dlô keryj jeji ristik, jeji szkowroźność je nôjistniyjszōm szykownościōm. Je to po jednych pijōndzach ze dziywczycōm i modym winym, bo ci i jedne, i druge pierōnym wartko dojzdrzywajōm a nôjlepszij podłajżōm kej sōm richtik mode i friszne. To je nojbarzij wywołane wino we krisie Beaujolais (Bożole), kery przinoleżi do Burgundii (Bourgogne) i wszyjskie, ftore chałzyrujōm, wandrujōm po tyj dziydzinie mogōm we tyn razinku dziyń coch skorzij gôdôł nasłepać sie tego wina we Dijon, Nevers, Auxerre, Le Creusot, Chalon-sur-Saône abo Montceau-Les-Mines. Nôjwiyncyj atoli tego wina idzie nojść we Lyonie kaj podowane je we takich dymiōnkach podanie nikej inksze wino, wino łod tych cyzarokōw, ałstrijacki Heuriger, ftore jô sie miôł przileżitość natutać we Wiydniu na Grinzigu. Niy trza tyż za dugo doczkać aże bydzie te wino fertig do słepanio. Już za jakiesik kielanoście miesiyncy je łōne do słepanio. Skuli tego tyż je te wino tōńsze łod inkszych zortōw, kere muszōm lygować gryfnych pora lôt. Wiycie, tam u tych Żabojadōw na łostatek listopada to te burgundzke wino leje sie faskami. Te, ftore sie na winach rozumiōm, ftore miarkujōm, kere je śnich nôjlepszyjsze, to gôdajōm, iże te „bożole” listopadowe je ciynke, ciyrpke i gorzkowate. Niy mô we sia nic, coby szło wymowiać, kej jim leberki bydōm sztinkrować. A u nôs ... a u nôs gynał dwa lata tymu nazôd na drugi dziyń po tym francuskim fajerze ... Tusk i jejigo kamraty zaprzisiynżōne byli u prezidynta. Côłki wteda nowy rzōnd zmachlowali a tyn stary i łoszkliwy łodżynyli łod grotka. To niy moge być przeca cufal, prôwda? Przeca, jakech już sam rzōndziōł, my wszyjskie Poloki i niy-Poloki rade przijimōmy ałslynderske, cudze zwyki, i zawdy tak przecamć bōło. To je ta naszô dziedzina, kaj przijmli sie take duperszwance jak Halloween, kej to dziecka polōm świycki we wydubanych, prōznych baniach, swańdajōm sie po chałpach, stroszajōm sōmsiadōw, chichrajōm sie, larmujōm i zgobiōm wiela sie ino do. Ło tych dioseckich „walyntynkach” już sam ani niy spōmna. Cosik ino mi sie zdo, co – jak wiym mojich landsmanōw – chycōm nasze wszyjsko co ino capi cudzym, ałslynderskim cuchym; chycymy na isto kôżdy belakwaster. I tak cosik mi sie sam zdowo, iże mieli my już sam we Polsce regiyrōngi, rzōndy pod roztomajtymi patrōnatōma, ale jesce nigdy niy mieli my po tela tego, coby Rada Ministrōw Nôjjaśniyjszyj RP patrōnowało jabolowi. Nō, cheba iże mesznymu. Ale, trza sam jesce nōm boczyć, co tyn côłki Tusk do kupy ze naszym Prezidyntym Lechym Aleksandrym poradziyli ci ze sia do kupy wysłepać styry flaszki wina za rajōm. Tōż tyż moga ci sie forsztelować, iże pewnikiym pōjndzie zbajstlować jakiesik nowe świynto państwowe, nowy fajer, bo eźli idzie we takij dwanôścieprocyntowyj launie fyjlernie, fałesznie reskiyrować, to już je grōnt do fajrowaniô. Tela, co bydzie ino potrza jesce dociepnōńć jedyn frajny dziyń do tych dwanostuch, coby te reskiyrujōnce wyflyjgowali sie ze kacynjamra, coby niy wyglōndali niyskorzij jak wypluty kanold, i coby jim we palicach już tak fest niy szuściyło. A cōż sie to bydymy zowiścić ! Prôwda ? Ojgyn z Pnioków

Świynty Môrcin ...

Nō, tōż mōmy już i po świyntym Môrcinie. Moge mi ftosik przeciepnōńć, co jô sie tak ucapiōł tych świyntych, kej my sam u nôs na Ślōnsku przecamć żôdnych imiynin niy fajrujymy, chocia – jak to kejsik jedna diosecko angyjbera pedziała (Agata Młynarskô) – imiyniny to nôjbarzij polski fajer. Słyszôł już fto sam u nôs tako gupota ? Bo jô, niy ! Ino, po jakiymu łōne wszyjskie we te ichnie imiyniny śpiywajōm „Sto lat” nikej we gyburstag? Tego niy poradza ci blank spokopić. Anō, sōm tyż i u nôs take świynte, ło kerych niy idzie zaboczyć, przepōmnieć choby to ino skuli przipowiarek. Bo dejcie pozōr! Niy jedna zowistno mamzela swojij kamratce rzyknie we rankorze, we lutości: A wiysz? Jeżeś modô choby brusina na świyntego Morcina! Brusina, jagoda cy jak tam jece. Już łod blank starego piyrwyj modzioki łod jedynôstego listopada, łod Morcina trefiali sie bele kaj dōma, coby sie powrōżyć lebo – nikej to inksze gôdajōm – poplanetować. Tela, co niy wrōżyli ze gwiôzd (planetōw) ino ze ... gansich kostyrōw. We Polsce to i we Katarzyny, i we Andrzyja sie wrōżōło tela, co na tyn świynty Môrcin bōło to ździebko inakszij. Już Oskar Kolberg – kery napisôł bōł takô srogo ksiōnżka: „Lud. Jego zwyczaje, sposōb życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce” (zemrziło mu sie we 1890r kej bōł siedymdziesiōnt szejść lôt stary) – tuplikowôł te zwyki tak jakosik (byda rzōndziōł po naszymu, jakech to kejsik spamiyntôł): „Zabrano gospodyni na podzim, we świyntygo Morcina ukatrupi gańś i piecze jōm we piekarnioku, a juzaś gospodôrz, tajluje côłko ta gańś miyndzy jego czelodka a dlô sia łostawio piyrś, brust – jak Miymce gôdajōm – łod tego ptôka, opaternie łobgryzô miynso, aże wypucuje do imyntu ta kostyra. I terôzki kuko: kej łōna je blank biôłô – to bydzie łostro i sucho zima; kej je ździebko kalno, sinawo lebo cerwiōno – bydzie zima ze toplakōm; eźli juzaś z wiyrchu bydzie ta brustowo kostyra biôłô a na spodku cerwiōno – pōł zimy bydzie łostre a pōł we flapsie; kej juzaś bydzie ta kostyra kropkowato, jarzymbato, znacy iże zima bydzie z pierōnami i dioseckom fōrōm śniyga.” Nō ale, świynty Môrcin, to tyż niy zawdy ino uciecha. Lecy kedy bōło i cosik niyherskigo. To bōł piyrwyj, i to jece niy tak blank dôwno, dziyń we kerym biōło sie, gōrgolōło dōmowo gadzina, a nôjbarzij wszyjskie ptôki. We lecy jakich chudobnych dziydzinach niy stykło przeca na côłkô zima łobiyli, futru dlô ptôkōw i beztōż tyż trza ci je bōło przodzij pozarzinać. Ale, tyż gôdajōm tak, iże zwyk zbijaniô i snożynio gańsi razinku we listopadzie, to tyż możno beztōż, co byli te gańsi nôjbarzij wtynczôs fetowne. To, co niy trefiyło do dwora, na fyrsztowy, na dwōrski tisz bōło naściubić, nafolować, naforantować na zima. Niy kôżdy mōg se tako gryfnô „môrcińsko gańś” lajstnōńć, ale nôjlepszyjsze kōnski i ze jakisik chudziny, gansi-szpiterloka uwandzōne sztikle wrajzowało sie do krałzōw, tak jak tyż wyparszczone, zeskwarzone sadło, tyn gynsi fet. Modzioki to pewnikiym tego niy boczōm, ale kejsik biydôki to przi tym Môrcinie parszczyli krew, gynsiô jucha. I wiycie? Kôżdy, chocia słyszôł, ło côrnyj polywce, ło takij „czerninie” – jak to gorole gôdajōm – kierô warzyli, rychtowali szacowi, kej łojce niy kcieli cery wydać za tego galanta, a kery tam ci ze jejich cerōm zolyciōł. Nale, ta jucha smażōno, parszczōno to bōło blank co inkszego. U jednego takigo mojigo przociela, bambra we Maciyjkowicach robiōło sie to tak: posiekano cebula skwarzōło sie na gansim sadle na takô światło-pozłocisto złoto farba. Łodciongniytô jece przodzij (kej sie ta ganś zaszlachtowało) krew ze gansi trza gynał wykwyrlać, aligierować ze mlykiym, tartōm żymłōm, solōm i majeranym. I terôzki, opaternie wlywać polekuśku ta wyszelōntano, wychechlano krew do kastrolika abo do tyglika, dociepnōńć soli i korzyni, i grzôć na małyj flamie jece jakiesik piytnôście minutek. Idzie to wećkać ze chlebym, lebo kartoflōma i uwarzōnōm modrōm lebo kiszōnōm kapustōm. Nō ale, kej świynty Môrcin, to nôjważniyjszo je gańś, i to na isto musi być pierōnym srogô. Kôżdô naszô kucharyjô mô swōj szimel jak ci ta gańś sprawić, narychtować, upiyc, uparszczyć. Moja Starka Ana robiyła to tak: Dobrze sprawiōnô, wysnorzōnô, wypitwanô gańś (tak kole trzi a pōł kilo wôgi) trza gynał wyszpluchtać we wodzie, ździebko łosuszyć a niyskorzij i driny, i na wiyrchu natrzić solōm i majeranym. Trza jece rajn wetkać ze śćwierć fōnta masła (moge być margarina) i wszyjsko to wrajzić do fest wyszmarowanyj gynsim sadłym brytfany. Wartko łobsmażić côłkô gańś na srogij flamie ze wszyjskich zajtōw a niyskorzij wrajzić do bratruły, do piekarnioka i przikryć deklym. Tak za jakiesik dwadzieścia minut zrobić myńszy łogyń i polywać ździebko wodōm. Trza tyż ta gańś letko łobyrtać, łobracać co poranôście minut, a już na sōm fajrat parszczyniô syjmnōńć dekel, coby skōrka sie gryfnie zbrōnociyła. Kej już bydzie fertik, trza jōm wyjmnōńć a zōłza jece doprawić zimnōm wodōm ze kartofelmyjlym i jece rōłz zawarzić. To moja starka, a kejby tak cowiek kciôł wynokwiać, to te gańsi idzie jece gryfnie nafilować pōnkami, zielyninōm, ananasym, rozinkōma, datlami, fyrzichami, krupami, a i łowiynzinōm lebo świńskim miynsym. Mocka by sam szło jece berać ło roztokajtych „szpecyjach”, maszkytach „świyntomorcińskich” ino niy kca sam Wōm smacyska robić, cobyście pypcia choby gańś lebo kurzōntka niy dostali. Spōmnieć ino jece musza, iże tak nikej wielkanoc bez szinki a Wilijo bez kapera – tak świynty Môrcin niy mōg być bez roztomajtych rożkōw. Ja, sam u nôs kejsik na Ślōnsku tyż! Chocia tyn zwyk łostoł terôzki ino we Wielkopolsce i we samym Poznaniu, kaj je i ulica, ftorô mianuje sie gynał Święty Marcin, a na keryj jedynôstego listopada bajstlujōm zawdy srogi fajer ze „świętomarcińskimi rogalami”. Roztomajte byli te rożki: blank maluśkie, na jedyn rōłz do gymby, srogsze, i blank srogie, kere aże dlô śtyruch chopa stykli. Byli te ślōnskie „môrcinki”, „martinki” i ze maślōnnego (nikej na bryjtki) ciôsta, walkowanego nudlowego ciôsta i folowane, dziōne marmeladōm i łorzechami rożki ze rozkulanego „ciôsta utopleca” (topielca). A po jakiymu ciôsto utopleca? Anō, to skuli tego, iże ze tego gynał zarobiōnygo, namiysiōnygo ciôsta robiōło sie srogo kugla i wrajżowało do zimnyj wody tak, coby bōło deczko wody nad niōm. Kej ta kugla wylazła na wiyrch trza jom bōło opaternie łosuszyć i dziepiyro niyskorzij łozkulać i wyrzinać trōjkōnty (drajeki), ze kerych (po jejich nafolowaniu) sfijało sie rożki. Trza sam jece dopedzieć, co tyn świynty Môrcin to ci je patrōnym biydôkōw, gołodupcōw i inkszych borokōw. Na roztomajtych łobrôzkach, lanszaftach pokazujōm Ci go nikej wojoka, ritera na biôłym kōniu, kery bardōm wziōn i łodchlastnôł poła swojigo mantla i niyskorzij deknōł niym biydôka. Łoszkliwce gôdajōm, co skuli tego je Łōn tyż ci patrōnym wszyjskich ludzi zawalatych, mamlasōw i ciućmokōw ... bo, kuknijcie ino: pōł mantla jeden, pōłowa – drugi, znacy łoba przemarznōm i żôdyn niy bydzie rôd, pra? Skuli tego tyż tak na isto (chocia w kalyndôrzu jece ji ni ma) łod Môrcina napoczynô sie zima. I jece ino blank na łostatek jece jedna sztrofka, jece jedne planetowanie jece łod starego piyrwyj, łod jednego istnego Kaspra Twardowskigo: „(...) Polacy zaś ten zwyczaj mają, W dzień świętego Marcina gęś tłustą piekają, Skąd swōj pożytek biorą gospodarze starzy: I mięso i praktykę, jeśli im się zdarzy Widzieć makuły śniade kości obnażystej, Spodziewają się pewnie zimy oparzystej; Jeśli też rydzowata, z brzegōw zapalona, Zapewne zima będzie przykra i szalona. Będzie li bez bielizny miała w sobie wiele, Niepochybna stateczność sanice się ściele.” I tak sie miarkuja, co to by możno stykło tego beraniô ło tym świyntym Môrcinie, bo terôzki dziepiyro bydymy sie radować, bydymy fajrować Gody, Dzieciōntko.

I Wszyjskich Świyntych forbaj...

Nō, tōż mōmy już zbyte i Wszyjskich Świyntych, i Zaduszki (ło kerech już żŏdyn niy boczy, bo to terŏzki niy ma dziyń frajny łod roboty). Gŏdŏ sie, co tyn cŏłki krześcijański łobrzynd, cyrymōnijŏ biere sie łod 988 roka, kej to srogi opat Odilon z Cluny nakŏzŏł, coby we klŏsztorach łodprŏwiać take „oficjum” za już umartych. Kościōł, tyn nasz „Kościōł”, kciŏł jakosik do kupy poskłŏdać te dŏwne, piyrwyjsze pogańskie zwyki, i te zaduszkowe łobrzyndy, coby wszyjske byli już blank krześcijańskie. Chnet tyż tyn zwyk napoczli nachmachować (podrzyźniać) inksze, a te ci cŏłkie świynto potwierdziōł we 999 roku papiyż Sylwester II. We Polsce, a nŏjprzodzij sam u nŏs na Ślōnsku, fajrowanie Dnia Zadusznych przikludziyło sie dziepiyro kajsik kole śtyrnŏstego-piytnŏstego wiyka. Cwek tych wszyjskich zwykōw nic ci sie niy łodmiyniŏł bez te cŏłke lata: idzie ło to, coby festelnie, chocia rōłz do roka, boczyć ło tych wszyjskich, kere już łod nŏs musieli łodyńść na zawdy. We tyn dziyń spōminōmy ci familijantōw, pociotkōw, przocieli i kamratōw, i to jesce nad wyznŏwany „światopogląd”. Medikuje sie przi tym jesce wszyjsko, co je skuplowane ze tym „przemijaniym”. Tyn cŏłki „kult” umrzitych bōł richticzny na isto wszyjskim ludziōm na cŏłkim dŏwnym świycie a napoczniyńcie tego idzie jesce łobejzdrzić aże we epoce „paleolitu” jakiesik 25 tysiyncy lŏt tymu nazŏd. Te świynto tyż je beztōż wywandlowane jesce łod blank, ale to richtik łod blank dŏwnych, przedkrześcijańskich czasōw. To sie tak ciōngnie łod dŏwiyn dŏwna i jesce we XIX wiyku, drużnie ze pierōńsko starym zwykiym, ciepali ludzie na grōb świyżo uciupane asty ze stromōw, co miało pokazŏwać, iże dŏwnij dociepowało sie drzywo do łognia, kaj sie tego niyborŏka lebo niyboga gorało. Ja, bo dŏwnij sie przodzij chowaniŏ, gorało tych wszyjskich umrzikōw. Wypokopiyli tyż jesce, co nasze duszycki po umarciu sōm niyśmiertylne a na soborze we Lyonie, we tysiōnc dwiesta siedymdziesiontym szczwŏrtym roku, nasz Kościōł ci bōł łoznŏjmiōł taki – jak to sie terŏzki gŏdŏ – „dogmat” ło tym, iże fōnguje tyn cŏłki „czyściec” we kerym wszyjskie grzyszne za żywobyciŏ duszycki muszōm pokutować za swoji ziymske grzychy. Przi tyj przileżitości, jedna angyjbera ze warszawskigo uniwerzityjtu rzōndziōła we telewizyji blank to, co jŏch już kejsik berŏł tela, iże jesce tam jesce mocka rzecy dociepła. Jŏch gŏdŏł ło dŏwniyjszym jŏdle na kiyrhowie – łona tyż. Nale pedziała jesce, co tyż we tym prawosławiu, to zawdy musiało być na smyntŏrzu jajco na grobie i gorzŏłecka. I to niy skuli tego, coby sie naprać a ino, iżby te duszycki miarkowały, co jich ludzie we zocy majōm. A jesce kajsik indzij, choby i we tym Meksiku, to ludzie festelnie fajrujōm, bo bezmać śmiych, uciecha i chichranie łodrōżniŏ nŏs, żywych łod tych wszyjskich umartych, łod tych duszycek, kere sie tam kajsik mackajōm, szwyndrajōm po świycie, pokiel jich ci nasz Pōnbōczek na tyn łostatecny gyricht niy napytŏ. Wszandy tak bōło ze tym jŏdłym, niy ino we „prawosławiu”. Na naszym polskim Pomorzu wiara nakazŏwała, coby we ta nocka ze piyrszego na drugi listopada narychtować na fynsterbretach chałupōw te jŏdło, kere umarte mieli nŏjbarzij rade. Tyn, chnet gynał tyn sōm, zwyk majōm tyż cygany a festelnie roztomajcie łozwijŏł sie łōn u Słōwianōw, i sam u nŏs, u Ślōnzŏkōw. Stare ludzie spōminajōm takŏ ci starosłowiańskŏ Radunica. Bōł ci to zwyk skłŏdaniŏ na grobach łokwitych łofiarōw ze jŏdła i nŏpitku, no i jesce „Dziady”, ło kerych tak gryfnie pisŏł nasz Adam Mickiewicz: „ ... pospōlstwo więc święci Dziady tajemnie w kaplicach lub pustych domach niedaleko cmentarza. Zastawia się tam pospolicie uczta z rozmaitego jadła, trunkōw, owocōw i wywołuje się dusze nieboszczykōw. (...) Dziady nasze mają to szczegōlnie, iż obrzędy pogańskie pomieszane są z wyobrażeniami religii chrześcijańskej, zwłaszcza, iż dzień zaduszny przypada około czasu tej uroczystości. Pospōlstwo rozumie, iż potrawami, napojem i śpiewami przynosi ulgę duszom czyścowym.” Te śpiywy to je gynał tak jak we tym Meksiku, coch już przodzij spominŏł. Te juzaś prawosławne zwyki mianujom sie „panichidy” i sōm ci to nabożyństwa żałobne we łobrzōndku greckim i prawosławnym, kere skuplowane sōm ze biysiadami, gościnōm na smyntŏrzu i goraniym łogni na nich. Zaduszki, duchy, duszycki – moja Starka zawdy mie i mojigo bracika strachali tymi duszyckōm, kere bezmać przilazowali do capartōw i lōntōw, jakimi my ze bracikiym zawdy wteda, za śpikolowatych lŏt, byli. Niyrōłz, i niy dwa we śniku widziŏłech te duszycki, kere mie szterowali, i to niy ino we śniku, ale tyż i na łodwieczerz, kej Mamulka kŏzali nōm już nynać, we kachloku bōło festelnie nahajcowane i ino po gipsdece lŏtali roztomajte strzigi, hastermany, sytoszki i inksze beboki. Sōmech je na swoji ślypia widziŏł, abo tak mi sie ino wtynczŏs zdŏwało, ale coch stracha miŏł, toch miŏł. Wiycie, wajŏłech sam już pŏra razy, iże niy poradza nŏjńść jakisik sztrofek po naszymu i beztōż wciepuja roztomajte inksze, po polskimu, łod naszych polskich wywołanych poytōw. A tu mi terŏzki gynał klapujōm take gryfne sztrofki, kere napisŏł ślōnski terŏźniyjszy poyta, Bogdan Dzierżawa, kerego mianujom Utopkiym ze Chwałyncic: „Locesz se duszycko, miyndzy stromami, czy nima ci zimno w tyn czas jeiynny? Przeca listopad już szuszczy liściami, i wiater zimny, dmuchŏ niyprzijymny. Świyczka na grobie sie pŏli migotliwie, mogesz sie łogrzŏć nad jeji płōmykym, ale ty wolisz straszyć mie łoszkliwie, na starym dymbie, pōjdźki krzikym. Może ty duszycko ciyrpisz za grzychy? Kere za życiŏ ziymskigo popochałaś. Z ludzkij chciwości, wielkopańskij pychy, swojim nŏjbliższym poprzoć niy umiałaś. Teraz łōni za ciebie rzykajōm pŏciyrze, Żebyś w tamtym niy ciyrpiała świycie. Za sobōm z trzaskiym zawarłaś dźwiyrze, Toż niy dziwota, że terŏz ciyrpisz przecie. Idź duchu marny, niy hukej nad gowami. Niy wiyj przeciōngle wiatrym w kōminie. Porzykōm tyż za cia dzisiŏj nad grobami, Bo życie jet krōtkie i chneda przeminie. Dużo by gŏdać ło ziymskim padole, Piyknie na pewno kiedyś ci sie żyło Była mamōna, rozpusta i swawole Ale życiŏ zabrakło, za gibko sie skōńczyło.” Chocia miarkujymy, iże żŏdyn snŏs niy ma niyśmiertylny, a kŏżdymu sie zdŏ, iże łod niygo sie niyśmiertylność napocznie, to kej sie zemrzi kōmuś, kogo mōmy festelnie radzi, zawdy to je wtynczŏs tragedyjŏ. I zawdy wteda medikujymy: czamu Łōn, czamu Łōna, Pōnbōczku czamu tyn synecek, lebo czamu ta dziołszka? Nale, na to jesce żŏdyn mōndrok niy łodpedziŏł.

Wszyjskich Świyntych...

Terôzki, razinku, kej wszyjskie kiyrchowne gōnki, chodnicki sōm łobciepane liściōma, i kaj kôżdy ci wōl niy wōl mô sam swōj plac, kaj kôżdy umrzity mô doczkać, aże go dobry Pōnbōczek napytô ku sia – trza cichuśko porzykać i ta świycka łoświycić. I chocia cowiek stôwo i ze lutościōm, ze srogim jankorym ku niybu, ku Pōnbōczkowi gorście sztrekuje i jamruje ku tymu: – Po jakiymu łōn, po jakiymu łōna, po jakiymu tyn maluśki synecek abo ta dziołszka – musieli ślazować ze tego świata, a niy jô? Bo nikej te ślatujōnce listka, cowiek ani sie niy pozdo, ani spokopi, kej tyż we tyj côrnyj, zmarzniyntyj ziymi legnie na wiyki, wiykōw, amyn. Ech! Płaczki sie we łocach zwyrtajōm. A możno to skuli tego, iże rzecy gryfnie, piyknie, babskie lato jesce furgo w lufcie i chytô sie kôżdyj asty, kôżdygo ci tyż habozia, ale ku tymu jakisik jankor za chyrtōń chytô, a już nôjbarzij kej sie ujzdrzi tak chnet na łodwieczerz abo z rańca, i we kôżdô niydziela i beztydziyń, jak sie kulwito procno ku naszymu hasiokowi zwiekowano starka ze dwiōma psiokōma posznupać eźli niy nôjńdzie hań cosik do jôdła dlô sia i dlô jeji śtyroszłapnych przocieli. Tyż jōm już snami niy ma. Roztomajcie to inksze ludzie poradziyli mianować, naszkryflać. Wszyjskie, kere chocia do hilfki łamziyli suchali jejich rechtorōw, kierzy ze płaczkami we łoczach gôdali za Kochanowskim: „Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Urszulo, tym zniknieniem swoim! Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.” Ja, na isto, kôżdy to moge pedzieć, iże pôłno sam nôs, a choby tak blank nikogo niy bōło, i ino te migotliwe świycki na smyntôrzu, kere blyskajōm miyndzy stromami, miyndzy liściōma choby te liche duszycki furgajōnce podle kôżdego krziża, kôżdyj mogiyłki ... Ludzie, a kej sie tak cowiek kuknie naobkoło, to chnet poradzi ujzdrzeć wieluch już sam snami niy ma. A jô jesce bocza ... Mały psiok jamruje, wyje, ale corôzki cichszij, corôzki barzij zachrapociały. Wszyjskie we siyni znajōm tego psiôka, to lipling łod sōmsiôdki ze szczwôrtego sztoku. Cosik sie musiało przidarzić. Ficywert, policajt i dochtōrka ze naszygo chorzowskigo retōngu, ajzynzyjga, zgrzitanie żelazła ... keta puściyła, psiôk tak jakosik ucichnōł ... ja, już my spokopiyli, naszô sōmsiôdka jesce wczorej takô wizgyrnô, a już leży na marach, we śniku jōm ta śmiertka dopadła ... Wszyjskie jōm blank dobrze znali. Zwiekowała fest, ale zawdy we łoczach bōło chichranie. Chocia gymbulka, czoło, côłko fresa połoranô nikej zasuszōnô byrka, nikej pieczka ze godnego kōmpotu, dlô kôżdego miała dobre słowo. Tydziyń, dwa, ulicha bez pôra dni, ziymia już zmarzniyntô, już tak śległa, po cichuśku jak bez côłke jeji żywobycie, jedna ino świycka... A inksze ... Mieli radzi gōry, srogie gōry, poszli rōłz, drugi, trzeci ... i prziszôł tyn jedyn fal ... już jōm niy znôjdōm, już kajsik śleciała na dōł, już niy bydzie sie już śmiôć Wanda Rutkiewicz ... ani Jerzy Kukuczka (zatrzas sie na 8300 myjtrōw nałōnczôs kletrowania sie na Lhotse), byli, i już jich niy ma ... Łod zawdy pamiyntōm takigo gryfnego, szykownego karlusa. Łod Logiewnik robiōł dlô trajningu taki dałerlałf aże do werku, kaj robiōł. Tyż pojechôł w gōry, Hajna Furmanik mu bōło po łojcach, tyż grobu ani szykownyj truły niy mô ... śleciôł kajsik do tify we Gōrach św. Elijasza we Kanadzie we 1974 roku – bōł ino trzidziyści siedym lôt stary ... I jesce inksze ci nasze Chorzowioki. Je taki, a tak richtik, to bōł już łod terôzka, taki jedyn srogi, szumny Chorzowiôk. Zemrziło mu sie szesnôstego paździyrnika 2007r we Rzymie.To nasz arcybiskup Ignacy Jeż, kery napoczynôł wszyjsko we kościyle Wniebowziyńciô NMP łod naszych Hajduk, łod kapelōnka. Niyskorzij ordynarjusz diycezyji koszalińsko-kołobrzyskij i już zatym łod 1992r, biskup-synior tyj diycezyji. Dziyń skorzij jesce, tak na łodwieczerz, łodprawiōł mszô we gryfnyj bazylice św. Sabiny na Awentynie, a z rańca, ło rozwidnioku bōło już Śniym gorzij i zemrziło Mu sie na drōdze do wywołanyj kliniki Gemelli, kaj tyż i nasz polski Łojciec Świynty łocy zawar. Latoś pizło by Mu aże dziewiyńćdziesiōt szejść lôt, we czyrwcu fajrowôłby siedymdziesiōnt trzi lata łod wyświyncyniô Go na ksiyndza ... „Rzućmy pruskie śmiecie – chyćmy polskie kwiycie Ślazacy-Polacy już od wiekōw przecie.” To śpiywôł kejsik Stanisław Ligoń, Karlik z Kocyndra. Kej Jimu sie zemrziło we piyńćdziesiōntym szczwôrtym roku, côłki Ślōnsk ślimtôł, a kej Go chowali na katowickim smyntôrzu kole Ślōnzôkōw: Arki Bożka i Emanuela Imieli, to aże kielanôście tysiyncy ludzi Go wiydło na tyn kiyrhow ... Abo tyż i maluśke łokno na piyrszym sztoku. Wiesna, lato, podzim, zima, zawdy we tym łoknie kukała nôjprzodzij jego fajfka a niyskorzij fresa ze srogim fusiskiym. Dlô kôżdygo miôł dobre słowo, z kôżdym poradziōł gryfnie pogôdać ... piyńć lôt śleciało, kej łokno je ciyngiym zawarte, niy ma starzika, tego istego starzika dlô wszyjskich nôs łochyntoli ze côłkigo familoka ... Piyrszy Farorz ze naszyj „Jōzefki”. Dusza cowiek, Paweł Czaja. Jak chodziōł po kolyndzie, to niy jednymu biydôkowi przed wojnōm poradiōł do kropielnicy złocioka lebo marka wciepnōńć; nigdy niy czekôł aże mu fto do reweryndy, do kabzy cosik wciepnie ... trzinôstego paździyrnika pizło szejśćdziesiōnt trzi lata, kej go Pōnbōczek do sia napytôł. Śtyrdziyści dwa lata tymu nazôd poszôł we swoja łostatnio cesta inkszy Farorz, tyż srogi duchym Hanys Nita ... Siedym lôt tymu nazôd mōj piyrszy kapelōnek łod kapistrantōw ks. Szpunar, już na kościylnyj pynzyji, tyż sie ze tego świata wykludziōł tam na wiyrch, tam kaj niy kôżdymu to pisane ... Co tam wiela gôdać. Wszyjskie znôcie takich kapelōnkōw, starzikow, dziecka, kere mieli dziepiyro żyć a już sōm na smyntôrzu, kamratōw, kamratki, jesce samotne, ale tyż i te wydane, kere jesce dziecek niy łodchowali, tyż naszych karlusōw, kierzy już ze gruby nazôd do dōm niy prziszli ... Chnet bydzie dzisiôj ćma. Jô sie zicna przi łoknie i kukna na ta moja „Jōzefka” i na mōj smyntôrz, kaj już mô swōj plac i Starka Klara, i mōj Tatulek Jorg, i Mamulka Rōłza, i już łod śtyruch lôt moja roztomiyło Świekra, i kaj – tak sie terôzki medikuja – tyż mie kejsik pochowiōm. A côłki smyntôrz, choby ci te gwiôzdki na niybie, blynduje tymi maluśkimi światełkōma, te wszyjskie świycki tyn jejich swōnd ciōngnie aże sam do mie na trzeci sztok, tyn nowy krziż, ze świyckami naobkoło, i wszyjsko to blikuje choby te Pōnbōczkowe gwiôzdki na tym côrnym niybie i corôzki cichszij, corôzki tyż srogszy jankor, tela sam jich bōło, a już niy ma, już wykludziyli sie na ta drugo zajta, tam skondyś sie już niy wrôcô, kaj je i możno lepszyjsze życie niźli sam nōm zrychtowali ... kaj bydzie lepszij ... eeee tam, stary dziamdziała ...

Halloween ...

I niy kciôłech ło tym gôdać, nale tak ci mie to dopolōło, iże musza sam chocia ino spōmnieć ło tym. Bo, tōż mōmy jużcić richtik choby w Americe. Mockach już ło tym rzōńdziōł, ło tych wszyjskich Walyntynkach, św. Patrikach, roztomajtych cudzych fajerach. A łōńskigo roku, tak jakosik na dziyń przed Wszyjskimi Świyntymi przikwanckołech ci sie na ździebko sztajfnych szłapach i ślegnołech na szeslōng, coby sie moja staro niy kapła, iżech niy je monter. Przecamć ci mi słepać blank niy „wolno” (a jak gôdôł ficywyrt we lazarycie: kej niy wolno – no, to wartko!). Aż tu narôz, jak niy gruchnie muzika (sōm szlagcojg to cheba mog i szyby we elzinym wertiko szczaskać ), a jakiesik ci tam szarpidrōty niy nasze pieśnicki ku tymu wiskajōm, chocia tyż ze srogim larmym. To ci jece bōło małe piwo. Tak na łodwieczerz gawca ci sie, a sam wele naszyj klopsztangi na placu skokajōm jakiesik cudoki. Na łeby powrajżowali bele jake roztomajte larwy zbajstlowane ze ... bani. Ludzie, małoch hercszlaku niy dostôł. Lejza ci na dōł na plac i gryfnie pytōm : – Suchejcie nō łochyntole pierōńskie, cōż ci to sie samdo dioska dziyje ? – Panie Ojgyn – rykli łorôz te łoszkliwe gizdy – co wy to przedwojynny, i niy miarkujecie, iże dzisiôj mōmy halołin (Halloween)? Anō, możno niy blank przedwojynny, ale kiż pierōn tyn jakisik diosecki halołin – myśla sie – i ida ku Myrcikowi, ftory mô cera we Irlandii. I łōn ci mi dziepiyro pedziôł , iże to ci je take hamerikańske świynto (choby ci te nasze starodôwne polske Dziady) przi kerym bajstluje sie roztomajte gupoty, na fresy sie wkłôdô bele jake larwy i robi sie larmo na côłki karpyntel. Nō, ja ... terôzki wszyjsko muszymy choby afy podrzyźniać, co ino capi letkim auslynderskim, hamerikōńskim cuchym. Ale, do tego, to jô ci sie już na isto, prôwdōm blank niy przibadōm i tela !!! A tak blank na łostatek, coby mi żôdyn niy pedziôł, iże jô ino sam jankor i srogo żałość po naszych starodôwnych prziwykach flyjguja, rzykna tak jak kejsik tyż to tyn nasz Jan ze Czarnolasu pisôł: „Nie porzucaj nadzieje, Jakoć sie kolwiek dzieje: Bo nie już słońce ostatnie zachodzi, A po złej chwili piękny dzień nadchodzi.” Tak sie tyż terôzki medikuja, że to boło by na tela, trza ino jece we pyndziałek i wtorek (ja, przi Zaduszkach tyż!) deptać na nôjbliższy smyntôrz, i jece kōmuś ta świycka łoświycić, jece jedyn pociorek zerzykać. Tōż chowcie sie, trefiōmy sie na kiyrchowie

Lajstnōńć sie jajca...

Jedna istnô spytała sie rōłzczasu jednego grajzika, starego czowieka: ̶ Po wiela sprzedôwôsz pōn te jajca? Stary przedowacz łodpedziôł ze jankorym: ̶ Po 50 ceskich za jajco, proszą wôs paniczko. Tōż tyż baba rzykła: ̶ Wezna sześ jajec za dwa piōntka abo łodyjńda i niy wezna nic! Stary przedowacz łodpedziôł łōnyj ze rułōm: ̶ Mogecie paniczko sprawić sie te jajca po cynie jakô sie winszujecie. To je dobre napoczniyńcie dlō mie, bo dzisiôj niy skalōłech jesce ani jednygo jajca a potrza mi skalić co niy bōńdź, coby wykôrmić familijô. Lajstła sie tōż tyż ta baba jajca po cynie jakô kciała i łodlazła fōrt ze gyfilym, iże ze tym grajzikym wygrała. Wlazła do swōjigo sztramskigo, gryfnego autoka i pojechała do moc sztramskigo restaurantu ze swojim przocielym. Łōna i łōnyj przociel łobsztalowali to, co ino łōnym sie zakciało. Weckali ino ździebko i łostwiyli na tiszu spōrô czyńś ze tego, co łobsztalowali. Wziyni rechnōng... côłke śtyrysta złociôkōw. Baba łostawiōła kelnyrōwi piyńćset złociôkōw a włōściciylōwi tego sztramskigo restaurantu pedziała, co rest to dlô ōłbra na lepsze, taki trinkgeld. Ta gyszichta moge wydôwać sie blank ajnfachowô dlô włōśiciyla sztramskigo restaurantu, nale festelnie niysprawiydliwô dlô przedowacza jajec... I je pytani: Po jakymu zawdy muszymy udowôdniać, iże mōmy macht, moc nad biydokym, kery przedowô kaufmanowi to, co ino mô do forszlagowaniô? I po jakymu sōmy szczodrowbliwe wobec tych, kerzi bali niy potzrybujōm naszyj hōjnōści? Kejsik kajś przeczytôłech: „Mōj łojciec miôł zwyk kupować towôr łod chudobnych po srogachnych cynach, mimo iże niy potrza mu bōło tych zachōw. Lecy kedy, co i rōłz bulōł łōnym wiyncyj. Bōłech we szoku. Rōłzczasu spytôłech go: ̶ Po jakymu to robisz tatulku? Mōj tatulek łodpedziôł: ̶ To je dobrōczynnōś, miyłōsiyrdzie łowiyntô we gōdnoś, synecku.” Ja, jô wiym, miarkuja, iże wiynkszōś Swôs niy udōstympni tyj wiadōmōści, nale jeźli sōmeście jednōm ze tych łosobōw, kere poświyńciyli swōj czôs na czytanie tego do terôzka, tōż udōstymnpnij chowieku tã historyjô. Możno zasiyjesz dobre ziôrno? Ojgyn z Pnioków

Kartofle, kartofle...

Łojciec ze swojim synkiym handlujōm kartoflōma po roztomajtych zidlōngach. Jak zawdy wjyżdżajōm na plac i wrzescōm: – Karofle! Kartofleee! Ze drugigo sztoku wychylōła sie modo baba i rzōńdzi, iże winszowała by sie... – A wiela wōm paniczko potrza? – Anō, śtyry miechy! – Synek! Deptej na wiyrch! – gŏdŏ łojciec. Na wiyrchu baba sie pytŏ: – A wiela byda musiała zabulić? – Anō, jak dlŏ wŏs paniczko, to uczyni 200 złociokōw. – Hmmm, niy mōm tela, ale sōm łōni panoczku już majoryntny, dorōsły, mie tyż nic niy brakuje, to możno jakisik nōmerek, jakesik wartke dupczyni? – Anō, musiŏłbych pogŏdać ze fatrym. – Nale, nale, wiedzōm łōni panoczku, sōmeście już majoryntny, to po jakego pierōna pytać łojca? – Jŏ jednakowōż kciŏłbych sie fatra spytać... – Nale po jakiymu, panoczku, po jakiymu? – Bo wiedzōm łōni paniczko łōńskigo roka przedupczylichmy kajsik kole 8 tōn naszych kartofli! Ojgyn z Pnioków

I co mie sam jesce dziyrżi?

I co mie sam trzimô? Co mie sam dziyrży? Pōnbōczku, na isto co mie sam jesce dziyrży? Pōnbōczku, niy dej tak dalszij żyć! Anō, samech sie urodziōł, i sam kca zemrzić. I sam idzie łozprawiać take cepiate wice, szpasy. Bo cheba wszyjskie miarkujōm, co ta piyrszô połowina życiô popsowajōm cowiekowi łojce, a drugô – dziecka! Ale tam. Jô już sam kejsik gôdôł ło mojij Starce Klarze. Łōna zawdy łozprawiała nōm śpikolōm roztomajte gysziszty, roztomajte bery. Kciôłbych terôzki rzyknōńć cosik, coch spamiyntôł ze modych lôt i – coby mi żôdyn niy przeciepnōł, iżech je małupica lebo papagaj – byda to rzōndzioł tak, jakech to spamiyntôł: Bōła ci rōłz gospoda, niy, niy ta łod Pyjtra, ino inkszô, tyż gryfnô. We tyj gospodzie szło pojeść, pośniôdać, no i szluknońć mało-wiela, tela – co inakszij niźli u Pyjtra – gospodzki niy dôwôł na pōmp. Ino kciôł, coby zarôzki bulić i to rubymi. Wszyjskie naobkoło to miarkowali. Nō i kejsik przikludziyli sie tam dwa miglance. Niy mieli żôdnych betkōw ino ździebko pomyślōnku. Co tyż mieli robić? A dyć łōni już na Barskij (tôrg we Chorzowie) dowiedzieli sie, co tyn gospodzki nic niy do na heft. Tak ci dugo medikowali aże wypokopiyli. Wlejźli sie gryfnie rajn do tyj gospody, zicli sie szykownie a jedyn śnich miôł gryfny koferek, drugi sztramsko tasia. Tyn istny, tyn karczmôrz tak sie gawcy i wrazidlato pytô: – A łōni, to łod kany, skōndsi? Cym tam jarmaczycie, co tam kajplujecie? – Anō, mōj kamrat kajpluje sznaplami, sznōrōwkōma do szczewikōw, gutalinym i byrsztami. A jô mōm sam kichole na przedej! – łodrzykô jedyn miglanc. – Kichole, sznupy na przedej? Jak to tak idzie? – pytô sie gospodzki. – A dyć blank ajnfach. Jet ci sam u nôs we Sosnowcu taki werk, kaj sie te kichole, kiere jô sie sam lajstna, sztapluje, garniruje i niyskorzij dalij kali, dalszi sprzedowo. Przeca niy kôżdy je zadowolniōny ze swojij fresy i swojigo kichola. Skuli cego ludziska nôjbarzij wajajōm? A dyć wajajōm na kichole. A wy gospodzki, môcie tyn kichol nikej côłki kibel kobzoli. Mogecie ale sam nōm go skalić. – Jak to, jak to skalić? Jesce terôzki podwiyl żyja? – pytô sie tyn istny. – A dyć niy zarôzki! Jô sam terôzki kłada na tyn blat sto złociokōw, a łōni mi dajōm tyn kichol zarôzki, kej ino kipnōm. – Gôdôcie, co dziepiyro kej mi sie zemrzi? A przeca po jakiego dioska tam we truchle, tyn pyrkaty kichol bydzie mie sie nadôwôł? I dowocie zarôzki côłke sto złociokōw? – Gynał! Dowōmy sam zarôzki sto złociokōw, ale kejby sie ftosik zegziōł, i kciôł niyskorzij sie ze tyj parady wykiołzdać, buli jesce rōłz tela! – Nō, tōż sztama, dôwejcie mi sam zarôzki te sto złociokōw! – pado gospodzki. – Po maluśku, panie ōłber, muszymy tyn kichol nacechować, coby nôs żôdyn niyskorzij niy łocyganiōł, niy łoszydziōł. – łodrzyknōł jedyn ze tych miglancōw. Wyjimajōm, srogi pitwok, szpirytusowy bryner i warzōm taki cerwiōny lak, szlajfujōm i grzejōm tyn pajtok .... Gospodzkigo ździebko strach łobleciôł, mrowce mu po plecyskach napoczli tyrać... – Ej, ej, a co wy kcecie sam zbajstlować? – pytô sie wystrachany. – Nō, a dyć nic, ino wôs kcymy nacechować. Przeca dowōmy sto złociokōw, to muszymy gynał miarkować, iże tyn kichol je nasz. Jedyn sztympel i fertik! – Coście pedzieli? To jô mōm taki łosztymplowany tyrać choby kormik abo gańć? A dejcież wy mi pokōj – zawrzesknōł gospodzki, kej sie i tego pitwoka i tego łognia zlynknōł. Niy ma żôdnyj „umowy”, jô... jô wylazuja ze takigo konszachtu! – Co? Jak? Łodmiyniōło wōm sie? Miarkujecie, co wôs to bydzie sto złociokōw geldowało. – pytajōm sie wrōłz łoba miglance. – Stanowiynie je na zicher sam podszrajbowane i nic sie już niy do zwekslować. Szynkorz côłki znerwowany, rozgzukany, jesce cosik prōbowôł przełōnacyć, ale wszyjskie we tym szynku widzieli i byli mōnter, co gospodzki dôł zwōlo na przekajplowanie tego kichola i niy łostało mu nic, ino chycić sie za kabza i wybulić te sto złociokōw sztrofy. Kej już wybulōł te pijōndze, te dwa miglance zicli sie gryfnie na jejich zeslach, napytali sie inkszych kamratōw i napoczli ćkać i słepać, a za kōżdōm razōm, kej dźwigali lampus przisrywali: – A to, gospodôrzu, a to barman, za wasz KICHOL! I to sie terôzki tak modernie mianuje: „marketing bezpośrydni”, pra? Nale, moge być i tak, jak to sie przidarziło mojimu kamratowi, zyjmanowi, ryżymu Jyndrysowi. Wkarowoł ci łōn bōł do szynku we Gdyni (lebo Gdańsku, niy bocza) i łod proga wrzescy choby go ze skōry łodziyrali: – Chief! Chief! Bōłech bez côłkie pōł roku na morzu, dejcie mi sam, a wartko, cosik srogigo, łobłōnczastygo i nafolowanego łod gōry do spodku gorzôłōm! – Robi sie Jyndrys, zarôzki – łodpedziôł mu ze rułōm gospodzki. – Moge to być naszô rubô Marika?

Mōj kamrat i jejigo dijyta....

Dŏwnoch niy pisŏł ło cufalach, kere sie mi przitrefiajōm wele mojij siyni. Ale terŏzki musza spōmnieć fal ze łōńskigo tydnia. Wylazowŏłech – jak to mōm we zwyku – na laga biyru do mojigo szynku na Grunwaldzkij i łorŏz sztopnōł mie kamrat, Janiurcynyj Pyjter, keregoch już pierōnym dŏwno niy widziŏł. Miŏł ci łōn take zaślimtane łod cygaretowego smōndu i zbrōnotniałe łod niymocnych leberkōw ślypia a ku tymu jesce stopierōńsko zachrapociały głōs: – Te! Ojgyn! A żyjesz to jesce? – napasztnōł mie na winklu Krojcki. – Anō, Pyjter, żyja tela, co to jes za życie chopa na pynzyji? – łodrzyknōłech. – Ja, ale dobrze wyglōndŏsz... miarkuja, co ci sie darzi, abo chocia mŏsz rŏd... biyr. – fandzoli jak zawdy Pyjter. – Widza, co mŏsz nowy gybis... a i u golaca bōłeś, ja? – No, sztimuje... ale pewnikiym niy to kciŏłeś mi pedzieć... – łodrzyknōłech mu juz deczko snerwowany. – Gŏdej, co tam u cia słychować. –Wiysz Ojgyn, jŏ jesce do terŏzka niy poradza sie spamiyntać po takim jednym stopierōńsko szpasownym cufalu, kery mi sie przitrefiōł niydŏwno. – Niy gŏdej! A co takigo ci sie przitrefiōło? – Wiysz Ojgyn, mōm psiŏka. Poszŏłech do Kauflandu, coby sprawić mu ze dwa-trzi pakyty tego modernego Pedigree Pal Junior... tyn pierōński gizdōń ino take maszkyty żre... a je już pōłtora roku stary. – Nō, cosik mi ta łozprŏwka wyglōndŏ na dugszŏ... wlezymy rajn do mojigo szynku, łobsztalujesz po ladze (czamu jŏ mōm łochyntolowi fōndować?) i mogesz dalszij łozprawiać. Wleźlichmy rajn, Pyjter łobsztalowŏł po zajdlu piwa i ku tymu po sznapsie. Zicli my sie na lufcie, nō i suchōm, co tyż to bydzie fabulōł tyn mōj kamrat... – Wiysz Ojgyn, stanōłech ze tym sprawōnkym we raji do kasy, kej łorŏz jakosik baba za mojimi plecōma pytŏ sie mie eźli jŏ mōm psa... cōż tyż to za pytani? – Nō, i... – markiyruja, iże mie to interesjyruje. –Jŏ, wiysz Ojgyn, tak bez dugszigo medikowaniŏ łodrzyknōłech, iże niy, inoch razinku napocznōł wywołanŏ dijyta... dijyta Pedigree Pal, coby małowiela ściepnōńć ze basiska, czegoch ale miŏł niy robić, bo wylandowŏłech ci we lazarycie na OIOM-ie... – Toś to wysztudiyrowŏł Pyjter! – To jesce nic Ojgyn. Pedziŏłech tyj babie, iże tak po prŏwdzie ściepnōłech ze dwadzieścia kilo ze basiska, tela, coch sie chnetki łocuciōł ze roztomajtymi jegłami i rułkōma powstyrkanymi bele kaj na tym OIOM-ie. Ale dijyta jes fajnistŏ i ino trza zawdy wylazować ze chałpy ze kabzami naladowanymi do pŏłna tymi klōmpkami Pedigree Pal i ćkać je, kej czowiek napoczynŏ mieć głōd. Bo to ci jes jŏdło, ftore mŏ we sia wszyjske tajle, kerych potrza do zdrowygo życia... i byda ta dijyta dalszij używać. – Chopie! Aleś to zagiździōł! I co dalszij? – spytŏłech i łobsztalowŏłech terŏzki jŏ po ladze biyru. – Wiysz Ojgyn, wszyjske ludzie we tyj raji byli łocaubrowane mojōm łozprŏwkōm a łosobliwie srogi chop, kery stŏł za tōm wrazickōm babōm i mało mu basisko niy pukło łod śmiychu. A ta baba niy dała pokōj i dalszij ci mie pytŏ: – A to łōni wylandowali na tym OIOM-ie skuli tego, iżeście sie zagidziyli, zatruli tym jŏdłym dlŏ psiŏkōw, ja? – Niy, niy paniczko. To skuli tego, iżech siednōł se na wele borsztajnu na hulicy i napocznōłech sie lizać swoje jajca. Wtynczŏs ci mie prasknōł autok! – Jezderkusie! Pyjter! Ale to nametlŏł! – Ja, ja Ojgyn... ale nŏjgorzij bōło ze tym istnym, co stōł za tōm babōm. Pō niygo musiała przijechać waleska (pogotowie retōnkowe), bo blank ci sie niy poradziōł ze śmiychu spamiyntać! Ojgyn z Pnioków

Jedyn, jedziny rōłz...

Môj, to môj i swoji prawa mô. Łozprawiôł mi stary Alojz Bregula, jak to kejsik we môju nachtigale klōnskali za łoknym (łōn miyszkôł kole „ligi”, kole tyj „doliny gōrnika” , ale łod Maciyjkowic) , hica ci bōła festelnô bez côłki dziyń, flider wōniôł za łoknym, choby côłki fynsterbret parfinym ftoś popyrskôł, a łōn ci ze swojōm starōm kładōm sie do pryka, bo już bōło dobrze na łodwieczerz. Łōn, kej ino lygôł, już mu sie ślypia zawiyrali, już mu sie ślypia klapli, ale jego starô krynci sie, zwyrtô, fajtô sie we lewo, we prawo, wylazuje na poszwa, wlazuje rajn pod pierzina, ciyngiym tam a nazôd, i blank ci niy poradzi nynać. Łorôz tyż tyrpie tego swojigo chopa i po cichuśku gôdô ku niymu: – Lojzik, Lojzik, suchôsz ty mie? – Suchōm, suchōm, ale kciôłbych już spać – pado Bregula, i łobrôcô sie na drugô zajta we prykolu. – Lojzik, Lojzik, a rzykni ty mi ino, zdradziōłeś ty mie kiedy, abo niy. – Cicho być Hyjdla, aże być cicho. Co cie dzisiôj siokło? Pytlujez i pytlujez, a mie blank niy dôwosz spać. – Nale, Lojzik, takeś sie dupōm ku mie zwyrtnōł, ani mie niy pohajosz, kusika niy dôsz, to chocia rzyknij: zdradziōłeś ty mie ty, abo niy? – Jezderkusie! Ale ty tyż poradzisz kwiōnczeć, ale ty poradzisz być zmierzło. A kej ci powia, dôsz ty mi już yntlich pokōj. – Dōm Lojziku, dōm, ino mi rzyknij eźliś mie chocia rōłz zdradziōł? – Nō, możno to bōło rōłz, wiysz, tam we zanatorjōm, nō... zdrôdziōłech cie rōłz. Ale... ale na zicher, ino rōłz! I to pierōnym dôwno tymu nazôd! A Hyjdla jak ci sie niy łodwinie, jak ci go niy prasknie bez pysk: – Dzisz go łochyntola pierōńskigo! Rōłz! I prask ci go tuplowanie we fresa. – Hyjdla! Co cie siokło? Co we cia za diosek wlôz? – A niy przidało by ci sie terôzki.... tyn jedyn, jedziny RŌŁZ?? Ojgyn z Pnioków

Kartofle, kartofle...

Łojciec ze swojim synkiym handlujōm kartoflōma po roztomajtych zidlōngach. Jak zawdy wjyżdżajōm na plac i wrzescōm: – Karofle! Kartofleee! Ze drugigo sztoku wychylōła sie modo baba i rzōńdzi, iże winszowała by sie... – A wiela wōm paniczko potrza? – Anō, śtyry miechy! – Synek! Deptej na wiyrch! – gŏdŏ łojciec. Na wiyrchu baba sie pytŏ: – A wiela byda musiała zabulić? – Anō, jak dlŏ wŏs paniczko, to uczyni 200 złociokōw. – Hmmm, niy mōm tela, ale sōm łōni panoczku już majoryntny, dorōsły, mie tyż nic niy brakuje, to możno jakisik nōmerek, jakesik wartke dupczyni? – Anō, musiŏłbych pogŏdać ze fatrym. – Nale, nale, wiedzōm łōni panoczku, sōmeście już majoryntny, to po jakego pierōna pytać łojca? – Jŏ jednakowōż kciŏłbych sie fatra spytać... – Nale po jakiymu, panoczku, po jakiymu? – Bo wiedzōm łōni paniczko łōńskigo roka przedupczylichmy kajsik kole 8 tōn naszych kartofli!

Szlag mnie trafia!

Mało mnie szlag nie trafił. Jak zwykle od ponad piętnastu lat wrzucam od czasu do czasu mój filmik z You Tube wraz z napisanym tekstem po śląsku. Dziś dostałem wiadomość, że wszystkie moje dzisiejsze wpisy to, krótko mówiąc SPAM, który narusza standardy. Co z kretyn to wymyślił?

Cygarety we lazarycie...

Kejsik łozprawiŏłech ło tym jakech ciepnōł cigarety a dzisiŏj połozprawiōm ło kurzyniu cigaretōw. Tak po prŏwdzie, to jesce we starożytniōści, we IV wiyku przed Pōnbōczkym, tuplikowŏł jedyn ze trzech nŏjsrogszych greckich filozofōw – sōm Arystoteles, iże to muzyka łagōdzi łobyczaje, a juzaś mocka lŏt tymu nazŏd gŏwyndziōł tyż na tyn szimel Jerzy Waldorff, keregoch miŏł zawdy w srogij zocy. Ale dzisiŏj naskwol, możno na łostuda, byda terŏzki eklerowŏł, iże cigarety holkajōm nasze łobyczaje. Ino trza spomiarkować jedyn taki fal, iże nikaj niy kurzi sie tela, co na lazarytowyj siyni. Tōż to przeca je ta naszŏ „oaza wolności”, kaj we smyndu łoparach dochtory i pacijynty cuzamyn do kupy, do grōmady flyjgujōm, piastujōm tyn diosecki nŏłōg. Lazaryt jak lazaryt. Żyć idzie. Lazaryt, a juści, zaobycz kuriyruje. Ku tymu ci przeca łōn je. Nō i stoji ło zdrōwie pacijynta. Tela ino, co robi to jednōstajnie i smyntnie. Ganc ajnfach, idzie wykopyrtnōńć z nudōw; czas ci tam sie ciōngnie jak cuch po galotach. Jedzinym placym, kaj te wszyjske pacijynty, ftore jesce same poradzōm deptać, bali niykōniycznie te, co same kurzōm, ale łosobliwie kurzoki, mogōm znŏjść jakisik erzac światōwygo życiŏ – je ci rauchcimer na halbsztoku, we kŏżdyj siyni lazarytu. Pewnikiym znŏcie te miyjsce – tōż to tam, kaj we winklu styrcy przepŏłniōny aszynkibel, a wymiarkowanie niytwŏłōści naszych marzyniōw zmōgŏ pukniyntŏ fynsterszajba kalnego łokna. We tym ci lazarycie kurzi sie moc wiyncyj niźli kaj indzij. Sprzycznōść? Ino dlŏ tych, ftorzi nigdy niy przekroczyli proga tyj zŏcnyj insztytucji, nigdy niy kurjyrowali sie we lazarycie. We tym rauchcimrze łozprawiōmy zŏwzitŏ ło pogodzie, dzieckach i fusbalu, ło wieczornym prōgramie telewizyjnym. Nŏjczyńści jednakowōż tymatym naszych klytōw sōm diagnōłzy i zabiygi, analizy i ryntgyny. Chnet ci we niyskōńczōność ciōngnymy, szpulujymy take łopowiyści: U jednyj mojij kamratki mieli we podejzdrzałōści zapŏlynie dudōw, ale kurjyrowali jōm na leberki, a niyskorzij wykŏzało sie, iże mŏ świyrzb i wandrujōncŏ nyra. Czowiekowi pieślawymu, fest niyłodpōrnymu, ftory zarŏzki widzi sie we rōli „jednyj mojij znajōmyj”, blank niy lza tego wszyjskigo suchać. Ale przeca my niy sōmy blank guche, do sto pierōnōw! Nō, akuratnie, niy jeżechmy przecamć guche. Beztōż dŏwōmy pozōr, wysuchujymy ciyrpliwie, a bali i ze istōm dōłzōm interesy i dociyrnōści tych wszyjskich czyście łozpoznanych gyszichtōw niymōcy, wszyjskich ze tego świata znŏjōmych. Niy sōmy tyż ślepokōma. I skuli tego upokornie wpatrujymy sie we fresy naszych kamratōw niydoli. Wele mie razinku stanōł mody karlus. Tak na augymas zdrōwy i mōnter jak rydzka. Na unterarmie miŏł wydziyrgane: „Wybŏcz mi Pōnbōczku, mamulcyne płacki”. Na jakigosik heresztanta niy bōł jednakowōż podany. Skōndsi, eźli niy ze heresztu, miŏł zatym tyn bogobōjny manifyst na gracy? A, miarkuja, pewnikiym dostŏł wōłani na stŏwka. Je sam snami pŏruch rykrutōw, ftorzi wykrōncajōm sie łod armiji. Musza dopedzieć, co to bōło jesce podwiyl minister Klich niy łoznŏjmiōł szlus ze przimusowym asystyrōnkym. Nŏjciykawsze bōło to, iże te karlusy wandlujōm ci sie ze roztomajtych strzodowiskōw, kere łozeznŏwajōm sie łod sia niy ino pod zglyndym kultōry abo poziōmu życiŏ. Wetnōłbych sie, co we cywilu, znaczy sie na „wolności” – jak gŏdōmy we tym naszym lazarycie ło świycie skukanym po drugij zajcie kalnygo, ufifranego łokna – te mode chopcy na beztydziyń pierōm sie miyndzy sobōm na śmiyrć i życie. Jedyn śnich je raperym, inkszy juzaś kimsik ze zorty skina, trzeci juzaś to intylyktualista, taki brylŏk, okularnik – jak to śpiywali poduk Agnys Osieckij – dŏłbych gowa, interesjyruje ci go... botanika. Ale tukej wszyjske sōm pogodzōne. Lazaryt niy ciyrpi wzajymnyj wrōgości, na isto glajchuje wszyjske idyjologicne inkszōści. Karlusy trefiajōm ci sie we tym rauchcimrze na sztachu, zatym jesce szkacōm, kōłblujōm, łozprawiajōm wice i fabulōm ło żywobyciu. Kupluje łōnych jedne; bar’zo, ale to festelnie bar’zo niy majōm rade pōjńść do wojska. A ze drugij zajty styrcy i kurzi mody karlus ze... Kaukazu, ftory gŏdŏ ze takim inkszym, cudzym akcyntym. Zwōni do kogosik mobilniokym. Niy poradza tego spokopić, bo rzōndzi we jejigo rodnym jynzyku z kerego niy poradza ci blank spokopić ani słōwecka. Ale, ale, zarŏzki, niy, niy, cheba jednakowōż cosik ci wymiarkowŏłech. W swoji łozprŏwki, wyznania rōłz za kedy wplŏtŏ swojsko brzmiōnce słōwecka: – Всё зубы целые – chytōm polekuśku. Ciykawe, ło czym moge łōn ciyngiym łozprawiać, rōncz nŏgle we pojstrzodku zdania gŏdo po rusku, i to szpasownie, jednym ciyngiym, iże wszyjske zymby mŏ jesce cŏłke. I po jakiymu niy moge tego wszyjskigo ło tych zymbolach pedzieć we rodnym lynzyku? A eźli możno blank niy gŏdŏ ło sia, ino łopisuje swojimu łozmōwcy, gyjgnerowi forcugi jakisik szykownyj dziołchy? Abo kōnia? Wszyjsko je ci sam mōjglich. Życie przeca pŏłne je zagŏdkōw. Dochtory tyż kurzōm. Znaczy sie, zaobycz kurzōm we swojim szprechcimrze, ale rōłz za kej bywŏ, iże przilazujōm ku nōm. Styrcōm do grōmady kole tego ci nafolowanego aszynkibla i bez gańby łozprawiajōm sie bery ze życiŏ łoddziału. – Bōła u nŏs niydŏwno na praktice jedna szwestera. We historyji choroby chnet łoziymdziesiyńcioletnigo, przikowanygo do prykola pacijynta zapisała po nocnyj szychcie: We prykolu aktiwny – łozprawiŏ dochtōrka we zielōnym kitlu. – A jŏ kejsik widziŏłech – podchytuje jeji kamrat we szafirōwym kitlu – wpis jednego ci kuśpika, kery pojechŏł ku niyszczysnymu falowi: Pacijynt ci bōł użarty bez niyświadōmo gadzina w rzić. A we nŏwiasie jesce: We haźlu! Styrcysz, suchŏsz, kurzisz, a czas poleku płynie sie i płynie. Szczwŏrtyj cigarety już ci jednakowōż wybakać niy dajōm. Na nasz halbsztok wpolōła łoddziałowŏ ze jakimis papiōrami pod parzōm i wrzescy na cŏłki karpyntel, choby my blank guche byli: – Kery swŏs to Ojgyn z Pniokōw? Po cōłkim łoddziyle wŏs szukōm panocku. Kajście sie straciyli? A ciōngnōć mi sam wartko na klistyra! Nō cōż, klistyra we lazarycie – świyntŏ rzec! Ale, niyskorzij juzaś sie zakurza i to niy jedna a ze trzi cigaety i... tela!

Myszy i sznaps na gibko...

Wkarowała miymieckŏ mysza do szynku, zicła sie na zeslu i wrzescy na côłki karpyntel ku gospodzkimu: – Zajdel „Heinekena”, i to... zarôzki! – Moga ci myszo nalôć tyn zajdel, ale pod szynkwasym nynô kot – gôdô opatrenie gospodzki i dalszij glancuje, poljyruje swoji achtliki. – Tóż jô, winszuja sie pół zajdla piwa i już ci sie traca samstónd wyszeptłała ta zestrachanô jak zelter mysza. Na to wkarowała francuskô mysza do szynku, zicła sie na stołku i drzi sie ku barmanowi: – Lampus wina Chateau sie winszuja! – Moga ci nalôć gôdô gospodzki, ale pod szynkwasym nynô kot – rzóńdzi barman i dalszij poliyruje te jejigo achtliki. – Nó, tóż winszuja sie ino pół sztamperlika tego wina i już sie traca samstónd! – wyszeptłała zestrachanŏ francuskô mysza. Na to wkarowała do szynku naszô, polskô mysza, wartko zicła sie na barowym stołku i drzi sie ku gospodzkimu: – Seta gorzôły i laga piwa na zapitka... prosza! – Moga ci myszo nalôć ta seta i tyn biyr, ale pod szynkwasym nynŏ srogi kot – rzóńdzi gospodzki i dalszij poliyruje swoji kielónki... – Nóóó... hm...... nō, tōż nalyj jesce dwie sety i łocuć tego skurwysyna!

Mōj ty synecku...

To już dzisiôj drugi rōłz we tym tydniu, kej kawioczek wypôd mi ze dyrgocōncyj gracy i łozlôłech côłki tyj na stōł i dyliny. Słyszã tyż twoje twoje prōmp wzdychniyńcie i widzã twoje nôgłe, szusiaty ruchy, kej sprzōntôsz efekt, folga mojij niypōradnōści, niysprzyntnōści a jô szlajchym przełykōm płaczki. Łocuciōłech sie w nocy we wilgłyj pościyli, we wilgłym łobleczyniu. To bōł piyrszy rōłz łod siedymdziysiyńciu piyńciuch lôt. Ło rozwidnioku niy krōłeś łobrzidzyniô, kejś znojdōwôł we waszmaszinie jawne dowody mojij starucnyj zgrabaźniałōści. Dzisiôj już niy wypiōłech tyju do wieczerzy. Bôłech sie, nale to przecamć nic, wysłepia to zarôzki z rańca. Wylozech do roboty; prasknōłech dźwiyrzami cheba gośnij niźli zaobycz. Kej skōńczōłech szmyrać, szibować miyndzy palcyskōma moje stare, drzewnianne paciōrki, posadziōłech na klinie, blank nikej Ciebie, kej bōłeś taki maluśki, mōj albōm ze zdjyńciōma. Uśmiychōm sie, a płaczki kapiōm na pergamyntpapiōr miyndzy zajtami. Na tyj fotografiji môsz roczek. Siedzisz direkt we samym ino powijôku na tepichu. Tela razy żech Cie przewijôł...Pôrã zajtōw dalszij zdjyńcie kejeś bōł trzi latka stary i włôśnie, akuratnie wylôłeś na siã ta côłkô sziselka tōmatynzupy... Ludzie gôdajōm, iże starōś sie Pōnbōczkowi blank niy udała, a jo myśla, jeżech isty, co łōna je barzo dobrym papiōrkym lakmusōwym na miyłōś, na przōnie! Twōj Tatulek

Prezes...

Rōłzczasu jedyn forzicer, dupny pryzes spōłki giyłdowyj przizwŏł swoja zekrytarka i rzōńdzi: – Paniczko Rŏłzelko, jadymy na szlustydziyń na ausflug do Czechōw. Winszuja sie, cobyś dziołcha zarŏzki sie pakowała. Zekrytarka, kej ino prziszła do dōm łoznŏjmiōła to swojimu chopowi. – Ernst! Jŏ jada ze mojim szefym na dinstrajza, na delegacyjŏ. Boroku, bydziesz muziŏł se jakosik dŏwać rada sōm we chałpie. Chop wartko glingŏ ku swojij kōchance, swojij frajyrce: – Wiysz Erna, je dobrze. Starŏ wykludzŏ sie ze swojim szefym na cŏłki szlustydziyń, zabawiymy sie tōż tyż malowiela! Ta frajyrka, rechtōrka matymatyki we gymnazjōm dlŏ synkōw w te pyndy glingŏ ku swojimu szkolorzowi: – Jorguś, jŏ byda bez cŏłki zapiōntek, cŏłki szlustydziyn festelnie zajimanŏ. Twoje korypetycyje sōm łodkŏzane, niy bydzie łōnych. Szkolorz, festelnie rŏd zwōni do starzika. – Ōłpa, niy mōm korepetycyjōw beztōż tyż moga ku cia we tyn szlustydziyń sie przikludzić. Starzik-pryzes glingŏ do sojij zekrytarki: – Rōłzelko ty moja roztomiyło nasz ausflug musi być łodwołany, pojadymy na drugi tydziyń. Zekrytarka zarŏzki tyż zwóni ku swojimu chopowi: – Ernt! Mōj szef łodwołŏł ta dinstarajza, ta delegacyjŏ. Chop zwŏni ku swojij frajyrce: – Erna! Kurwa! Moja starŏ łostowo we chałupie. Ze naszygo dupczyniŏ psinso. Zarŏzki tyż ta frajyrka glingo do swojigo szkolorza i rzōńdzi: – Te twoje korepetycyje bydōm ło dziesiōntyj przed połedniym we sobota! Tyn szkolorz wartko do swojigo ōłpy: – Starziku, szulsztŏndy jednakowōż bydōm... niy moga wkarować do cia! Dziadek-pryzes do zekrytarki: – Moja roztomiyło Rōłzelko... jadymy, jednakowōż na tyn szlustydziyń wykludzōmy sie na ausflug!

Ze tagebucha terŏźnigo dziecka.... abo, co poradzōm małe bajtle...

Znŏdech ci kajsik we internecu taki szykownisty tagebuch terŏźnigo dziecka. Posuchejcie! Pyndziałek: Świynty Mikołŏj łozdŏwŏł gyszynki u starki i starzika. Joch erbnōł ino kryjdki, farbiste bōndsztifty. Fajnistŏ gracka. Porozkłŏdŏłech te kryjdki na słodach. Niy miarkuja po jakiymu starzik skulnōł sie na dōł i możno ze starōści przestŏł sie ruszać. Żŏdnŏ ale kryjdka sie niy skiebziōła. Łojciec plasknōł mie w rzić. Wiym terŏzki, iże gracki kryjdkōma sōm zakŏzane! Wtorek: Szumny i galantny dziyń. Trefiōłech Ana na pogrzybie Starzika. Kej my już sie wrōciyli nazŏd, bawiylichmy sie u naszyj starki ze Anōm we dochtora. Bōło miyło i fajniście. Mamulka bōła złŏ, mamulka Any tyż bōła złŏ – Ana nŏjradzszŏ. Niy lza u nŏs bawić sie we dochtora. Dostŏłech szmary. Wrōłz zakŏzanŏ je cicho zabawa! Strzoda: Porozciepowŏłech po dylinach szekuladowe ziŏrka. Tatulek kupiōł szłapka na myszy. Przi mamulce zjŏdech pŏra ziorek ze dylinōw. Mamulka sie porzigała. Nachytŏłech po bani. Zakŏzane je jedzynie szmektnyj szekulady! Szczwŏrtek: Ciupnōłech we łochrōnce kryjdki łod Mikołŏja na szykownistŏ biŏłŏ mysza. Wraziōłech jōm do farbistyj szachtelki. To bydzie gyszynk dlŏ mojij mamulki. Mamulka nŏjprzodzij sie uradowała, ale kej łozewrziła ta szachtelka, to do imyntu zymdlŏła. Tatulek bōł festelnie niyrŏd. Festelniech łobcis. Dŏwanie gyszynkōw tyż je zakŏzane! Piōntek: Tatulek zawar mie we pywnicy. Je fajniście. Zrobiōłech prażoki, znacy sie frytki ze kartofli, kiere tam byli. Coby ino spōmōc mamulce. Procnŏ robota, chnet cŏłke 100 kilo. Nachytŏłech po rzici. Pōmŏganie mamulce je tyż zakŏzane! Sobota: Tatulek zawar mie dzisiej na gōrze. Tyż moc fajniście. Coby mu deczko spōmōc napocznōłech pucować rinny. Na hulicy stŏła ciżba i prask. Fojermany ściōngli mie ze dachu. Tatulek bōł ściykły jak sto dioskōw. Dostŏłech festelnŏ pucōwa. Pōmŏganie tatulkowi je zakŏzane! Niydziela: Tatulek zawar mnie dzisiej we laubie. Bōło zimno, tōż tyż łozfaklowŏłech fojera. Juzaś przijechali fojermany. Szykowniste chopy. Wszyjsko łobloli do imyntu wodōm. Dostŏłech, jak zawdy, po rzici. Przebywanie we ciepłym je zakŏzane! Pyndziałek: Uzdŏłech, co jece rōłz łobocza se fojermanōw. Zaglingŏłech bez mobilniok; przijechali. Mamulka bōła festelnie złŏ. Fojermany jece barzij. Nachytŏłech po rzici. Zaprŏszanie fojermanōw je zakŏzane! Wtorek: Dzisiej blank cichy dziyń. Nicech niy zbajstlowŏł. Mamulka moc łoztrzynsiōnŏ i nerwyjs. Na wszeli zdarzyni dostŏłech po bani. Zgniylstwo je tyż mierske i niyprzijymne a ku tymu zakŏzane! Strzoda: Byzuch u naszyj starki. Kej mie ino uwidziała zarŏzki miała szuminy na pycholu. Mamulka zawarła mie we kuchyni. Stołki u starki sōm wysoke. Ulepszōłech je bandzyjgōm elekstrycznōm łod starzika. Terŏzki sōm jak przinŏleżi. Mamulka sie napolōła i do imyntu wściykła. Nachytŏłech festelnie po rzici. Ulepszanie stołkōw je zakŏzane! Szczwŏrtek: Poszŏłech ze tatulkym do lazarytu. Ku mamulce i starce. Łōne łobie majōm jakesik problyma ze nerwami. To cheba jakosik dziydzicznŏ niymoc. Dochtōr kciŏł użgać moja mamulka srogachnōm jegłōm. We łobrōnie mojij mamulki prasknōłech mu srogŏ szprica w rzić. Dochtōr stopierōńsko sie drził. Łod tatulka dostołech po bani. Brōniynie mamulki je tyż zakŏzane! Terŏzki wiym jedne: Wszyjsko je zakŏzane łokrōm biciŏ dziecek!

Po świyntym Jōnie....

Kejsik ci już braciki Jakub i Wilym Grimm napisali takŏ gryfnŏ bŏjka ło Jasiu i Małgosi, tela, co to przodzij niy bōła ci to na isto bŏjka dlŏ dziecek, ino powiadaczka dlŏ starych knakrōw ło modziokach, kiere wytargali do lasa, coby tam ździebko ze szpasym pobuksować, pozolycić i blank jim niy bōło skoro do sznupaniŏ za tym jednyn paprōciannym kwiŏtkiym i za tym, co już tak gryfnie kejsik dŏwno napisŏł Jōn ze Czarnolasa we tyj jego wywołanyj „Pieśni świętojańskej o Sobótce” : „Tę nadzieję mam o tobie, Że mię też masz za co sobie: Ani wzgardzisz chucią moją Ale mi ją oddasz swoją.” Bo tyż tyn Hanys i ta jego Margot na isto mieli co inkszego we palicy a niy tyn modrawy kwiŏtek. Niyskorzij dziepiyro dociepli ta cŏłko heksa, kiero łōnych tam kciała upaść i wećkać w tyj chałupce ze kyjksōw na gryfnŏ wieczerzŏ. I tak tyż do powiarek wlazły te wiōnki, kiere dziołchy ciepali na woda, a jŏ tam niy za tela wiyrza, co ino szło ło kwiŏtkowane wiōnki. Napocznōłech berać ło tych dwōch najduchach: ło Hanysku i ło tyj Margot. Ta bŏjka ło tych dwōch przeflancowŏł na naszŏ gŏdka Jan Brzechwa. I rzykna sam ino napoczniyńcie, a te, kiere rade majōm roztomajte bŏjki, niech posznupiōm bele kaj i cŏłkŏ jōm sie znŏjdōm i przeczytajōm. Werci sie ! „Posłuchajcie, oto bajka, Stara bajka-samograjka, Ale dla was, daję słowo Wymyśliłem ją na nowo.” Nale, kej my już sōm przi tym Jasiu i Małgosi, to możno terŏzki jakisik wic ło szkolorzach, kierzy dziepiyro łod dwadziestego łōsmego bydōm łostatni dziyń tyrali do szuli. Jaś i Małosia przikludziyli sie we łostatni dziyń szkoły do jejich Ōłmy. Prziszli, pokŏzali świadyctwa ze szkoły, bo możno kcieli cosik łod nij erbnōńć, a sam starka wajŏ, jamruje, iże jōm wszyjsko boli, iże jōm kostyry targajōm... – Pewnikiym bydzie jutro ulicha, bydzie dyszcz nikej sto dioskōw, bo mie tak te szłapy i grace targajōm – wajŏ starka. – Starko, starecko... – gŏdajōm łoba łoroz. – To dyrdejcie jesce zarŏzki dzisiŏj do dochtora! – A po jakiymu – dziwuje sie starka. – Anō, bo my już jutro wykludzōmy sie kajsik daleko... na feryje! Wiycie! Dochtor na gerijatriji przikŏzŏł przepisŏł starce, coby fyrtała na kole. Starka sie naumiała jejździć na tym kole i kejsik wlazła na te koło i napoczła pyndalować bez wieś. Uwidziŏł to jeji ziyńcioszek i przelynkniōny wołŏ za tōm swojōm świekrōm: – Hej, hej Starko! A kaj tyż to starko fyrtŏcie na tym kole? – Anō, pyndaluja ku smyntŏrzowi! – Dobra, dobra, a fto przismycy te koło nazŏd go chałpy? Fajrant ze szkołōm, feryje, laba. Tela, co łojce i mamulki już dzisiŏj dyrgocōm, majōm zima na skōrze, co tyż to ta naszŏ ministyrka łod szulōw poradzi jesce do wrzyśnia wypokopić, wysztudiyrować, a kŏżdy dziyń idzie uwidzieć i usłyszeć we telewizyji, co knifōw mŏ ci łōna mocka a rechtory to bydōm musieli robić ? Kejsik sie gŏdało ło tym kōniu trojańskim. Ło takim kōniu, ftory mocka ci dobrygo zbajstlowŏł, kej zawarte w niym wojŏki wlejźli do tyj Troji. Tela, co ta naszŏ ministerka to niy ma taki koń trojański i beztōż niyftore to ci mianujōm jōm Rosynant, jak mianowŏła sie ta szkapa łod Don Kichota. I Wiycie, jŏ sam za tela niy moga gŏdać ło polityce, ale spōmniŏł mi sie jedyn taki fal, kej chop (kajsik we mojich latach), pynzjōnista gŏdŏ do drugigo takigo knakra: – Wiysz, jŏ bych kciŏł być szykowny, gryfny jak jaki ważny zwiōnzkowiec (bo przeca żŏdyn śnich już terŏzki we arbajtancugu niy tyrŏ), mieć łopowoga nikej terŏźniyjszy partyjniŏk, plecyska i chody, choby poseł na Syjm tyj naszyj przenŏjświyntszyj RP i ku tymu jesce... żyć wiecznie! He, he... niy ma tak dobrze i beztōż jesce ino jakisik wic. Jasiu i Małgosia zicli sie kole klopsztangi, już po tym łostatnij gloce we szkole, Małgosia wyjmła paket cygaretōw i dowo jedna Jasiowi. – Zakurzisz sie? – Niy. Ciepnōłech te diosecke cygarety... i to skuli zdrowiŏ. – Jak to skuli zdrowiŏ? – Anō, łōński tydziyń łojciec łapnōł mie, scŏpiōł ci mie na kurzyniu we haźliku i tak mi rzić zeprŏł, iże bez cŏłki tydziyń niy mōgech sie na nij siednōńć. Nō, tōż bōło już ło tym nŏjdukszym dniu we roku, bōło ło świyntojōńskij nocy, bōło ło Jasiu i Małgosi, to możno terŏzki jesce na łostatek dwie sztrofki naszygo Jana Kochanowskiego skuplowane ze tōm Sobōtkōm: „Tak dziewka, jako młodzieniec, Nie proś mię nikt o mōj wieniec! Samam go swą ręką wiła, Sama go będę nosiła. Dałam wczora taki drugi; Będzie mi go żal czas długi; Bo mię za raz pobrać dano, Czego mi czynić nie miano.” I terŏzki jesce mi sam gynał sztimuje. Bydymy mieli ta ci nŏjkrōtszŏ noc i nŏjdugszyjszy dziyń, znacy fajrować bydymy świyntego Jōna, bydymy mieli świyntojōńskŏ nocka na kierŏ, kejsik za starego piyrwyj, modzioki niy poradziyli sie doczkać. I tukej mi gynał klapuje mi jedna gryfnŏ powiarka (tela co niy po naszymu): „Gdy święty Jan łąkę kosi, byle baba deszcz uprosi”.