Wilijô starki Klary....

Wiela je? Cosik chebach dzisiôj zaspała. Niy ma co gnić we prykolu ino trza stôwać. Łostatnio cosik niy poradza bez noc spać, ciyngiym ci ino gawca na buksiok, piyrszô, drugô, poł trzecij a jô jesce niy poradza usnōńć. Nale z rańca to bych gniyła aże do połednia. Cosik mi sie zdô, iże blank mi sie już tyn żywot pometlôł, richtik mi sie cosik we tym żywobyciu pometlało, popśniōło. Za łoknym biôło. Piyrszy śniyg już na Pnioki latoś śleciôł; kerego to już mōmy? A dyć prôwda, niydôwno bōło Mikołôja. Dôwnij, kej sie spōmna, to dziecka już łod rana lôtali do starki po bōmbōny, szokulady i inksze maszkety. Wczoraj to sam żôdnego ale niy bōło, po jakiymy? Blank niy wiym? Jutro drugô niydziela jagwiyntu. Nō, już sztreknij sie ze tego prykola! Trza we żeleźnioku nahajcować, coby niyskorzij przeciepnōńć gluta do kachloka we izbie. Napola ino we jednyj izbie, we srogij izbie niy trza, niy byda przeca i tak tam dzisiôj siedzieć. Cosik ziōmb łod nocy chyciōł. Na ceście prōzno, dziecek niy widać, chocia dôwnij, kej piyrszy śniyg śleciôł zarôzki pôłno tych najduchōw bōło kole szkōłki, kole tyj naszyj łochrōnki i na szpilplacu wele „Siedymnôstki”. E, dyć tam, dôwnij... Wszyjskich Świyntych... to już wiyncyj jak miesiōnc tymu. Byda sie musiała na smyntôrz zakackać, łoporzōndzić ździebko tyn grōb, powyciepować stare dōmbki, ziele, chabozie... Nō, Klara, niy bydź zgniōło i chytej sie roboty, bo za cia przeca żôdyn nicego we tym pomiyszkaniu niy zrobi. A idōm po maluśku Gody... trza sie polekuśku na te Dzieciōnteczko przirychtować. Pōnbōczek dôł mi tela zwiykować, iże jużech blank przepōmniała moja piyrszô Wilijô jesce ze mojōm Mamulkōm, Starkōm i Starzikiym, niyskorzij ze mojim starym Paulkiym, a jesce niyskorzij byli cery: Rōłza i Elza, zatym niyskorzij, niyskorzij... ech, tam... Bo Gody to sōm, i byli zawdy, take świynta kej sie przepōmni côłki jankor, côłke łoszkliwstwa, wybôczô sie wszyjskim, co nōm na łostuda i zgorszynie zmachlowali... a bo jakô Wilijô – zawdy tak na Ślōnsku sie gôdało – taki i côłki boży roczek bydzie. Wilijô trefi... e tam, niy byda rachować..., chnet bydzie – gôdô Klara i kukô do zdrzadła na ta swoja strzybnoposmorszczanô łod życiowyj „wiydzy” fresa, zmôchanô, zmorzōnô, usiotanô drōgōm bez te swoji duge życie. – Musza pedzieć Kosmalinyj, coby mi jakigo kapera przitargała do chałpy, ale żywego, sama go przeca poradza jesce utuc, taki ze dwa kilo, abo możno i dwa, ale take trzifōntowe, te sōm nôjlepszejsze, niy majōm za tela fetu, ale i za tela niy ma driny łości i, kej sie dobrze wytōnkajōm we badywannie, abo kastrolu, niy bydōm take maźglate i ze gracōw niy wyfuknōm. Narychtuja sie za wczasu jakosik chadra i tucek, praskna je ze dwa razy bez łeb i fertik. Łoszkrobia sie je gryfnie i potajluja na dzwōnka, posuja letko solōm i korzyniōma, przeciepna talarkōma cebuli, popyrskōm ździebko citrōłnōm i łostawia na drugi dziyń we kilszranku. Kej sie już blank dobrze nasiōnknie trza dzwōnka niyskorzij posuć mōłkōm i idzie je już parszczyć na maśle, ino trza dać pozōr, coby sie te masło niy chyciyło, bo by tyn kaper łogorzkniōł; niy bydzie smakowôł. Kapera idzie przirychtować pôrã godzin przodzij i wrajzić go do bratruły, coby doszôł. U nôs w dōma zawdy na Wilijô warzōło sie siymiōniotka. Starzi ludzie gôdali, co łōna sie wziyna ze tego, iże kej sie Pōnbōczek, maluśki Jezusek urodziōł, trefiyli sie przi betlyjce i Żydy i pogany, kere we tym Betlyjym miyszkali. Trefiyli sie i niyskorzij trza bōło cosik wećkać, bo mieli srogi głōd. I tak ci kōnopie prziprycyli Żydy a zasik krupy przitargali – pōgany (beztōż tyż sie mianujōm „pogańskie krupy”). Uwarzyli kōnopie ze mlykiym, jagły wrōłz ze śliwkōma i to bōła côłko jejich wieczerzô przi betlyjce, przi tym Dzieciōntecku, przi tym maluśkim, zmarzniyntym, sagusiyńkim... Dziyń przodzij nawarza côłki kastrol kōmpotu do kerego musowo trza jesce wciepnōńć uherki suszōne lebo kobylōnki, figi, rōzinki, pieczki ze jabkōw i gruszkōw, morele, dać zoftu i trzitych skōrkōw ze dwiōch citrōłnōw, pôrã nelkōw i dosik wiela cukru. Możno mi sie tyż i bydzie kciało garusa nawarzić. Terôzki mało fto to poradzi. Bo do tego potrza i kartofli, i mōłki pszynnyj (po naszymu żytnij), kōnsek dobrego piernika, deczko skurzicy, pieczki ze uherek, jabek i gruszkōw, rozinki, ździebko soli. Śmiôć mi sie diosecko kciało, kej sie mie spytała jedna modo frela do czego idzie dać pasternak, bo to podane je na pietruszka, ale blank inakszij smakuje? A pasternak to sie dowo – krōm zupy rybnyj – do moczki. Moja cera Rōłza to miała festelnie rada moczka, we keryj musiało być za tela miodnego piernika, pasternaku, zeleru. A wszyjsko to na ciymnym piwie warzōne i zupie ze łebōw łod kapera. Ku tymu jesce fajgi, morele, łorzechy mandle, rozinki, cukier, ku tymu ździebko mōłki, soli i pôrã kropkōw citrōłny. Latos jakosik mi sie niy kce piyc piernikōw na szpyreckach abo ze marcypanym lebo ze marmōladom i bakaliōma. Cheba dōm na tablet kupne; kołocz musowo byda razinku musiała upiyc. We sama Wilijô musza jesce sprawić côłki kastlik makōwek. Łōńskigo roka toch tela nawarzōła, iże mi aże do Trzech Krōli stykło. Makōwki na mlyku i na miodzie, to ci je szpecyjo, sama sie poradza trzi razy na talyrz naciepać. Terôzki je ci już biyda kajś tyn mak zemlyć. Dôwnij to mi sie spōmino, iże u chopa łod spaśnyj Wieczorkowyj abo u Niysłonego szło zemlyć mak, i – jak fto niy miôł ruły w dōma – mōg kołocz na blasze przismykać, to go piekôrz tyż przi jejigo upiyk. Terôzki jesce ino to wszyjsko je u Maloty. Łod łōńskigo roka to mi łostała choinka ze glaskuglami i lampeckōma. Niy to co dôwnij, kej we côłkij chałpie wōniało richticznōm jedlōm na keryj szpica mōj stary sōm wstyrkôł. Nale, moge być i takô chojna, modernô. Dôwnij toch jesce stôwiała drzewiannô betlyjka, kerô mōj Paulek dlô dziołchōw zbajstlowoł ale, do siela i pastuszki, i côłkô gadzina ze tyj betlyjki dôwno sie już potraciyli, połōmali. Niy bydzie betlyjki, a i do Panewnik tyż juń niy pōjnda, boch już je za starô i taki kyns drōgi biyda bych miała przedeptać. We „Jōzefce” tyż ci pewnikiym gryfnô betlyjka latoś zbajstlujōm, to sie kole nij porzykōm. Dyliny mōm powyciyrane, talyrze, szklōnki, szolki i inksze szkło pomyte, tisztuch szykownie wybiglowany... kejsik to sie pod tyn serwet dôwało ździebko słōmy lebo możno jakigo siana (pampōnie we Maciyjkowicach abo Chorzowie Starym to juzaś we winklu, we kôżdyj ece izby, i kole dźwiyrzy, stôwiali côłkie łociypki tyj słōmy, coby jim sie na bezrok biyda do chałby niy ryła). Bōł tyż i piykny, i festelnie mōndry zwyk. Łod wieczerzy wilijnyj wstôwali wszyjskie łoroz, bo stare ludzie gôdali, iże fto przi jôdle łod stoła wstanie, tyn na bezrok ze chałpy łodyjńdzie, pewnikiym wykopyrtnie. Nôjgorzij to tyż ci bōło dziecka uwachować, coby przi Wiliji niy gôdali. Taki bōł zwyk, a i kej sie niy gôdało to i dôwało sie pozōr, coby sie łościōm niy udowić. Na ta pastyrka to jô latoś na zicher sie niy pokaryca. Szłapy już niy kcōm deptać, a i na taki ziōmb biyda we tym mantlicku fyrtać. Kejbych tak jesce jakisik radijok miała, to bych kolyndōw posuchała ze Radia Piekary... Ida ku łoknie, coby uwidzieć piyrszô gwiôzdka na niebie. Możno już fto do dźwiyrzy klupie? Cosik mi sie zdowało... cheba sie ino zdôwało, bo przeca ani łōńskigo roku, ani tyn, i ani na bezrok żôdyn sam ku mie niy przijńdzie, żôdyn niy nawiydzi. Chocia? Cobych niy scyganiōła. Przeca przijńdzie. Keryś ze tych naszych kapelōnkōw ze kolyndōm przijńdzie, pokropi pomiyszkanie, porzykô, kościelny naszkryflô na dźwiyrzach: Kasper, Melchior i Baltazar, i po ptôkach. A możno latoś i sōm Farorz nôs samtukej nawiydzi? A tak na isto, to Wilijô byda miała do kupy ze inkszymi we „Siedymnôstce” ino iże pôrã dni przodzij, bo sam u nôs je dosik pôrã takich, co to kole siebie już niy majōm ci nikogo. A Gody zōłwizōł sōm dlô wszyjskich.... „Przibieżeli do Betlyjym pastyrze... I zagrali Dzieciōnteczku na lirze. Chwała na wysokości, chwała na wysokości A pokōj, na ziymi...” Napocznōłech dzisiôj, przi piyrszym świyńcie, blank inakszyj jak zawdy. To wszyjsko bōło na isto. Starki, Ōłmy za tym łoknym na piyrszym sztoku już tyż niy ma. A Wy, kere terôzki suchôcie tego radijoka, eźli takij Starki, takij Ōłmy niy znôcie? Znôcie, znôcie, możno jedna mô siwe wosy, inkszô juzaś barzij posmôrszczanô fresulka abo powykrōncane palcyska łod roboty, ale je, je takô babulinka, kerô côłkie tydnie, miesiōnce kogosik sie niy poradzi sie doczkać. Kuknijcie we łokna, kaj ino maluśkô świycka świyci, kaj możno niy ma chojny, jedli, bo pynzyje niy nastykło. Kuknijcie, i niy łobracejcie gymby łod inkszych ludzi... A zatym po cichuśku zaśpiywejcie za mojim kamratym Bogdanym Dzirerżawōm: „W malutkim mieście Betlejem, Narodziył sie Pōn. Moc radości, weselŏ Prziniōs wszystkim nōm. Ojgyn z Pnioków