Jakech rozfechtowôł...

Wszyjskie wiycie, iże sam u nôs na Ślōnsku zawdy ftoś machlowoł, miyszoł we tym naszym garcu i blank ci sie nôs niy pytôł eźli dōmy zwōl, eźli nōm to sie zdo, lebo niy. Nale tyż idzie wytuplikować, co za kôżdym łoszklistwym styrcôł jakisik chop, jakisik diosecki łochyntol, kery nôs Ślōnzôkōw w zocy niy miôł, kerego te Ślōnzôki festelnie szterowali, festelnie mu zawôdzali. Niy inakszij tyż bōło wiyncyj niźli dwadziyścia lôt tymu nazôd. Wtynczôs, kej rozfechtowołech, sam u nôs, trzeciô wojna. Ja, na isto joch ta trzeciô wojna rozkuloł! Jô wiym, iże kôżdy fto chocia do hilfki deptoł, rzyknie, co bōły ino dwie. Nale, jô Wōm sam godōm, choby naszymu Farorzowi ze Jōzefki we suchatelnicy, iże ta haja, ta côłkô łostuda, ło keryj sam kca łozprawiać, to niy bōł żôdyn cufal, ino to sie przidarziło skuli ... fusiskōw. A podle raje bōło tak: Nôjprzodzij to bōł jedyn pierōński łoszkliwiec, kery sie Otto von Bismarck mianowôł. Niyftorzi wiedzōm, a inkszym to jô godōm, co łōn miôł szykowne fusisko pod kicholym, choby jakosik srogo i rubo keta z pancra. Co łōn sam ōPolokōm, a jesce barzij Ślōnzôkōm napochoł, niy trza gynał eklerować. Niyskorzij bōła piyrszô wojna światowô, po keryj nôs tu we Chorzowie, na Pniokach prziflancowali do Polski, chocia ... niyftorzy fulajōm, iże to bōł tak by tak darymny futer, bo nasi ciyngiym pitali do Rajchu. Machlowôł przi tym telki istny, kerego Kōmandantym mianowali. Miôł tyż srogie, chocia łoklapniōne, fusisko. Jakesik dwadzieścia lôt po tyj piyrszyj wypraskła drugô wojna światowô. Wloz sam dō nôs tyn fusiaty Adolf ze szajtlikiym ze prawyj zajty, kerego wojoki łobalyli ta bajera sam u nôs we Glywicach. Przi łostatku tyj drugij wojny już we styczniu śtyrdziystego piōntego prziflostrowôł nôs do Rusa drugi telki fusiasty Jōłzel, kery chocia ku tymu jesce wyrzynōł łod nôs fusiastego Adika ze jejigo „Gott mit Uns”. Terôzki już po maluśku miarkujecie, iże wszyjsko, co niyszczysne sam u nôs bōło, to zawdy kole tego metloł ftosik ze srogim, szumnym fōnsym. Nō, i na łostatek, tak jakosik trzidziyści lot tymuô, jô sie tyż uciōngnōł telke szykowne fusisko. I tu ci mie cheba diosek podkusiōł. Dyciech ani sie niy myrgnōł, anich sie niy spodzioł, jakech juń bōł żyniaty. Nale, kej mi sie to już przidarzōło, toch zaczōn medykować, iże ci już mi sie przecamć nic gorszygo trefić niy może. A dyć kaj tam. Tak jakosik we łoziymdziesiōntym roku bez telki dupny płot we Gdańsku chibnół, fuknōł jedyn kurdupel – dejcie pozōr: tyż ze fusiskiym – i tak ci zaczōn sie roztopiyrzać, iże wszyjsko sie we Polsce blank rozlajerowało. Takech sie tak rozhajcowôł, iże wartko chciôłech tyrać do golaca, coby mi łōn te moje fusiska łodchlastnōł. Nale, moja Elza mie ucholkała, padała co niy ma cweku prask robić, bo przeca tyn nasz wielgi iglok Edek chnet tam ordnōng wyłōnacy. A toć. Wyłonacōł ! Tela, iże łostuda sie we côłkij dziedzinie zrobiōła na côłki karpyntel, wszyjsko sie pobelōntało i porojmowało. Telki bajzel bōł, iże już wszyjsko, krōm łoctu i mosztrichu bōło na szkartki. Forsztelujecie sie, mogecie sie to wystawić? Bali i gorzôła, i cigaryty tyż na szkartki ! Łostuda i skôranie boske nikej sto pierōnōw. Nic, ino jakosik nowo wojna sie z tego musiała wypiytnościć. Wiela tyż niy zetrwało kej moja starô polazła ci kejsik, nôjprzodzij do Farorza, a zarpzki niyskorzij do manglowni, poklyciōła ze sōmsiôdkōma, przikarycyła sie do dōm i pado ku mie: – Suchej Ojgyn. Tu niy ma szpasu, tu może przińść do chaje, trza jakisik forant robić, jak to dôwnij nasze Mamulki robiyli. Skludzić do kōmory roztomajte jôdło, cuker, mōłka, hawerfloki i bele co. Cuker, mōłka, bōnkawa, a ło gorzôła to ci sie już żôdyn niy starô. Przeca na isto czowiek niy może ło suchym pysku szczimać, choby niy wiym jako wija sie rychtowała. A dyć musza som tyn reszt przitargać. I dejcie pozōr ! A jô mōm durch te fusiska, kere mi moja starô kôzała łostawić. Nō, tōż jak starô pedziała zgłobiōmy, sztaplujymy, co sie ino do, kajplujymy roztomajte szkartki i nazgōniōmy wszyjskigo na ibrich. Zasik, kej ino moja starô polazła ze kamratkoma na torg, jô wartko przikludziōł do lałby we zegrōdku trzi drzewianne faski po kapuście, nofolowołech połno jagōdkōw, świyntoj9nkōw, łopadlorek, zdrzałe birny, śliwki uherki i co mi tam jesce we grace wlazło. Posułech to cukrym, nachabiōnym łod świekry, prziklapnōłech to wszyjsko deklym i musiołech terozki doczkać, aże sie to wszyjsko gynał, dobrze zageruje. Nikej wlazowołech ze bracikiym do lałby i ździebko my tam zawdy upyndziyli ... tak ino na kostprōba. Nale, we tym już łoziymdziesiōntym piyrszym roku lato drap ci przetyrało, na podzim tyż wczas napoczło śniygym suć, i zajm my sie pozdali, trza sie bōło polekuśku do Godōw rychtować. My ze bracikiym i jednym kamratym przikludziyli do lałby gryfny hajcōng i keby co, koza, wiycie telki żeleźnioczek, a ku tymu ze śtyry kōłkastle wōnglo, i jesce roztomajte rułki, glaski. Zgwoli czego to wszyjsko niy byda wōm sam tak gynał eklerowôł. Tela moga rzyknōńć, iże kej my ino mieli żdziebko frajnego czasu, to zarpzki my gzuli do tyj lałby, gibko hajcowali pod blachōm, do telkij kany loli tego zgerowanygo zaciyru, bindowali szlauch, kokotek łod wody na cołki driker, stôwiali my to wszyjsko na fajerka i juń ... przeca miarkujecie co bōło dalszij ? I tak ci nōm to szykownie fyrtało, aże do tyj soboty dwanôstego grudnia. Musi, abo my za tela wysłepali, abo zaboczyli tyn łogyń zasuć hasiym, dosik iże tak wele dwanôstyj kej ci niy dupnie chobe ze kanōny, jak ci niy drzistnie nikej bez wojna, jak niy prasknie choby ruskie bōmby ze fligrōw ściepowali. Porwołech sie ze tego śniku, wypolōłech na dwōr, a bracik ze kamratym, tyż choby miechym piźniōne, wydarli ze lałby, i wszyjske my sie do kupy szczaśli w dźwiyrzach z wojokōma i „zōmowcōma”, kerzi wkarowali dō nôs z gywerami i rebulikōma w gracach. Jedyn śnich wrzesknoō ci cosik na nôs – na zicher wōm niy moga pedzieć eźli „hyndy hołch”, eźli „ruki w wiyrch” – i dôwej łobmacywać nôs bele kaj, nikej te co to wiycie. A tu ci dalij rzgmi, wali i szczylo. Te istne nic, ino chelmiska barzij wciskaj9m na palice i sznupiōm kaj tyż my skludziyli te „materiały wybuchowe”? Ludzie, co to sie ci za rojmōng zrobōoł ? Joch taki stary, ach niy wiedziôł, iże akuratny bimber to je sztof nikej dynamit na grubie. Nō, godōm Wōm Sodōma i Gōmora we łogrodkach sam u nôs na Krziżowyj. Niyskorzij wziynli nôs i wrajziyli do takij kibitki, i wywiyźli do lagru. Mogecie sie to forsztelować? Starp ze świekrōm sie tropiōm – niy, niy łō mie – ino elich côłkij lałby niy szpryngnōł do luftu abo jesce co gorszygo. Dyciś jô ani przi wojokach niy bōł, kasarnia toch ino źdrzoł bez pot, a łōni ci mie richtik wziyni za jakigosik partizanta, dywersanta abo co. Nale, tak po pôruch dniach wypuściyli ci nôs, i kulwitōmy sie po maluśku do chałpy. Nôjprzodzij – jak zawdy – do Pyjtrowego szynku na piwo. A naobkoło połno wojokōw i szandarōw. Ludziska brōnczōm ło jakisik wojnie, na kpżdym krojcōngu pancer abo inkszo pierōna. No richtik akuratno wojna. Jesce ku tymu – jak mi niyskorzij staro pedziała – telki jedyn jynerôł we ćmawych brylach klyciōł cosik ło „stanie wojennym” i jakisik WRŌN-ach. Godōm wōm, choby na filmie ło śtyruch pancyrnych abo ło Hansie Klosie. Nō, i terozki skapliście sie cheba jakech ci ta trzeciô wojna napocznōł, pra? A to wszyjsko ino bez te dioseckie fusiska, kere bez tela lôt we Polsce zawdy do jakisik wije melały i łod kerych wszyjsko co niyszczysne we tyj naszyj dziedzinie, zawdy sie zaczynô. A jô, coby dziobła niy szterować i na łostuda mojij staryj, te moje szykowne fusiska żech zrazjyrowoł i szlus. Tym barzij, iże u nôs chnet co drugi cichtowôł telke fōnsy choby tyn co to „niy kcioł, nale musioł”. Nō wiycie, a jô miarkuja. Krōm tego sie jesce telko mōłda zrobiyła, iże kôżdy śniym sie kciôł knipsnōńć, coby go wszyjskie we reszpekcie mieli. Dō mie tyż niyskorzij przijnszli, co jôch to bezmać tyż bōł „internowany”, telki „kōmbatant” symie bōł, nale skuli tego coch te fusiska zgolōł, już ci mie do tyj ferajny niy kcieli, i łod tego czasu do polityki blank ci sie niy wtykōm, bo jak pedzioł kejsik jedyn srogi angyjber : „polityka, to je sztuka, taki kōnsztik jak łyknōńć żaba i sie blank na gymbie niy skrziwić i ku tymu niy udowić”. I to blank jedno eźli sie mô fusisko, eźli niy !!! Ojgyn z Pnioków