Harynek, znaczy ślydź kejsik...

Wrōca sie jednakowōż do tego harynka, chocia tak ino deczko dlǒ szpasu. Boczycie jesce tyn latośny faszing, latośny „karnawał”? Ja? Jô tyż! A możno i inksze faszinki Wōm sie jesce belōncōm po palicy? Nō ale... Nō, tōż – jakech skorzij pedziǒł – mōmy ci już tyn cǒłki faszing forbaj. Tela ino, iże bōł ci tyn – jak to gorole gǒdajōm – „karnawał” latoś pierōnym knap... abo mie ino sie tak zdǒ? i leberka ździebko, ale to ino ździebko wyflyjgowoł, a sam ci już, na kǒżdym biglu lebo fajerze. Ino moja Elza durch mi tuplikowała, iże jǒ niy zapusty, Ani sie czowiek niy pozdǒł ani sie niy kapnōł, rōncz sie po Zilwestrze deczko ino spamiyntǒł ślydź i popiylcowǒ strzoda. Kejch bōł jesce jakiesik dwacet kilo (dǒwǒcie pozōr? dwadzieścia kilo!) modszy, toch musiǒł bez faszing być na kǒżdyj balandze ma ferniok inoch żyniaty i niy moga tak ci ciyngiym tyrać bele kaj sōm. Nō, ja. Żyniaty toch na isto je, ale – jak to gǒdajōm – blank niy... fanatyk, pra? Terǒzki to jǒ tam barzij mōm rǒd szeslōng, dobro halbecka, kranc wusztu a we telewizyji „karnawał we Rijo” ze tymi gryfnymi, cǒrnymi frelami, kere ci tam ciyngiym tyrpiōm i dyrbiōm sagimi cyckami. Nale, tak jakosik skorzij Matki Boskij Grōmnicznyj (wele drugigo lutego) moja Haźbiytka pado ku mie: – Suchej Ojgyn, pǒra lǒt my nikaj niy byli i nǒjwyższyjszy czas, coby my kaj wylejźli, pofajrowali. Ciorōmy na jakǒ balanga, bo chnetki je już szlus ze tym faszingiym. Przecamć zawdy bōłeś wigyjc i kocynder, miǒłeś rǒd tańcować a terǒzki to sie ino pasiesz choby kormik. Wōl niy wōl wyciōng żech ze szranku łostatni ancug do kerego jesce poradza wlyjźć, powyciskǒłech mitesry na fresie, wypucowołech lakszuły i doczkōm na moja starǒ. Łōna zasik polazła ze sōmsiǒdkōm do golaca, majtła sie dałerwele i szykowny bubikopf, posztrajchowała pazury. Niyskorzij łodbiglowała klajd, powtykała na grace roztomajte piestrzōnki, armbanty a we dakle oringle. I kej ci już bōła fertik – a zetrwało to małowiela – pokackali my sie na taki dupny „bal charytatywny” (bo przeca to ci ino je terǒzki we mōłdzie). Niy moga pedzieć, balanga fajnistǒ, ino do tyj gorzǒły, co to jōm kǒżdy miǒł we tasi lebo plaskōwce, to bōło ździebko za mało jǒdła. Joch ci sie szluknōł – nikej dǒwnij Starka przikazǒwali – gansinego fetu, ale i tak styknie, kej rzykna, iżech sie łocuciōł na sztrōłdeklu dziepiyro kej moja Świekra wylazowała do „Jōzefki” coby jeji gowa posuł nasz farorz hasiym. Padōm Wōm, łostudy skuli tego bōło i larma na cǒłki familok. Nō ale, i takech niy wylǒz nǒjgorzij, bo kej sie spōmna tako moja sōmsiǒdka Erna, to to ci dziepiyro bōł fal. Łōna pukała sie, znacy jōnkała jak stary trachtōr, jak takǒ wyrobiōnǒ już cugmaszina. I kejsik na takij faszingowyj balandze przipytǒł sie dō nij (zawalǒł do nij) jedyn szumny ferniok. Zakludziōł ci jōm niyskorzij do lałby i pokiel łōna mu piyrszy rōłz pedziała: niy... bōła ci już we szczwǒrtym miesiōncu, tak ci wartko nagōniōła. A tak na isto, to sie medykuja, iże to tyż ci je dobry knif, coby mieć bez pǒra lǒt pokōj łod tańcowanio. Prǒwda? Ojgyn z Pnioków

Łod tustego szczwôrtku do harynka....

„Gdy uderzył wielki dzwon, Objął w świecie pączek tron. Król przez wszystkich ukochany, Piękny, pulchny i rumiany. W brzuszku wprawdzie miał on dziurę, Lecz w tej dziurze konfiturę.” Tak gryfnie pisôł jesce we połowinie szesnôstego wiyka Jan Mączyński. Ale po jakiymu jô to terôzki gôdōm? Anō, skuli tego, co my mieli jesce we tyn łōński szczwôrtek – tusty szczwôrtek. Tusty, fetowny szczwôrtek ze tymi kreplami łod Maloty. Ludzie! Jake gryfne, jake paradne, a kej tak cowiek jesce zmiarkowôł jakô szykownô dziołcha je kulała? Do dzisiôj mi ta dziołcha, ta Beata we ślypiach łostała a... niy te kreple we trownicy. Skuli tego, to sie szło blank zamamlasić, mocka zaślimtać, i aże ci sie kôżdy normalny chop na isto poradziōł zapōmnieć... i blank ci niy poradza spokopić, eźli ta dziołcha, ta gryfnô dziołcha, to je ci tyn nasz polski cukiernik, abo inakszij (jak by sie na dziołcha gôdało – cukiernica)? A, a tak niyskorzij, to te wszyjskie dziołchy, babeczki, stare i starki wlazowali na wôga! Nale, ło tym już niy byda fandzolōł, bo kôżdô baba aby rōłz do roka musi jakosik „dijyta” na ściepniyńcie fetu bajstlować. Kreple, kreplami a niyftore łochyntole, chopy, kerym zawdy je przileżitość coby cosik szluknōńć, mogōm mieć łostuda jak mōj kamrat, glacok Antek, kery po tustym szczwôrtku sie mocka zniyskorzōł (bo bōł u jakijsik modyj gdowy ze tymi kreplami). Przilazuje do dōm i sōm, sōm cuje, co wōnio jakimisik babskimi parfinami. Kej ino wlôz do chałupy zarozki gibnōł sie wartko do kilszranku (kaj miôł zawdy swoja cyjntla skukanô) i w te pyndy popyrskôł sie tōm gorzôłōm, coby go starô niy wywōniała, iże bōł u jakisik inkszyj baby. Wlazuje opaternie do izby a sam starô na niygo z pycholym: – Ty giździe diosecki, ty pierōński łochyntolu. Ty miarkujez, co jô je tako gupiô, takô kamela, raszpla, kierô niy poradzi sie pochytać, ja? – Nale, dziubecku, co ci juzaś je, co ci sie niy zdô? – pytô sie fałesznie Antek. – Stało ci sie co, lebo jak? – Ty strupie, ty łochlapusie! Myślisz, iże kej sie popyrskôsz parfinym, to jô sie niy kapna, iżeś juzaś gorzôła słepôł ? I tu my sōm przi naszym „śledziu”, coby ino niy motlać łostatnij balangi przodzij popielca ze harynkiym, kerego zawdy idzie wećkać, a kery tyż je dobry na tyn katzynjamer. To „zapustny” wtorek, łostatek szykownyj, gryfnyj zabawy, keryj bōło zawdy festelnie żôl i ło kerym to wtorku na isto gryfnie pisôł Władysław Syrokomla: „I ostatni wtorek bieży Choć się dawno w głowie kręci Rozhulany rōj młodzieży Leci w taniec bez pamięci, Strugi wina jak fontanny Jak ulewne płyną deszcze Choć żar w piersiach nieustanny Wina! Wina! Wina jezcze! Tańca jezcze!..”. A niyskorzij to jakiesik hercklekoty, pile, szprice i skoranie boskie we naszych lazarytach, kaj już po maluśku zaboczyli jak tyż to sie tych „chorōbkōw”, tych niymocnych (po zabawie i gorzôle) flyjguje. Bo niy zawdy nojńdzie sie jakisik trzyźby dochtor, kery tych festelnie chycōnych poradzi do sia przirychtować. A jô jesce bocza, kej żech tyż wyglōndôł (co? wyglōndôł? Czułech sie choby wypluty kanold)... Tela, co to bōło dôwno i niy byda spōminôł, coby mi sam żôdyn niy przeciep, co jô ino ło gorzôle i ło ślywokach, łochlapusach gôdōm. Ojgyn z Pnioków

Tusty szczwôrtek...

Nō, tōż mōmy latośne zapusty chnet za sia, forbaj. Dzisiôj mōmy tyn gryfny, szykowny tusty szczwôrtek, na kiery niyftore niy poradziyli sie już łod Zilwestra doczkać. A przed sia mōmy jesce ino „miynsopust” – jak to inksze gôdajōm – znacy sie łostatki, cyli „ślydź”, a nasz harynek. Na isto idzie wartko ku nōm fajrant faszingu. Faszing, karnewal, jak zwôł tak zwôł, a jô wiym ino tela, co za dôwnego piyrwyj, a i jesce za mojich czasōw szumne byli zabawy, fajery i gryfno, szykowno dlô wszyjskich muzyka. Jak ci to kiejsik śpiywali nasze chorzowskie „ANTYKI”: „Karnawał, karnawał – co tydziyń zabawa, Zwyrtne frelki tańcujōm Z chopcami do rana. Karnawał, karnawał – sōmsiôd ściskô sōmsiôdka, Do wiwatu wypiyli, Brudeszaftym skōńcyli!” Trza by sam jednakowōż napocznōńć podle raje. Bo to jes tak: już za starego piyrwyj łod Nowego Roku, Trzech Krōli aże do srogigo postu byli zapusty. Łostatnie trzi dni to dôwnij mianowali „miynsopustami” a to skuli miynsa łopustu, znaczy pożegnaniô, bo łod tego czasu aże do Wielkijnocy na isto sie żôdnego miynsa, żôdnyj habaniny niy jadło. We mōłdzie juzaś bōło wtynczôs przeblykanie sie bez côłkie zapusty za roztomajte maszkary i roztoliczne tam dziady, cygany, żydy, dziobły, bery i take tam. Niy idzie ino tego metlać ze naszymi ślōnskimi pastuszkami, bo to bōł juzaś blank inkszy zwyk. Zasik te łostatnie dni, te côłkie „miynsopusty”, to byli richtik pogupiałe dni łod tustego szczwôrtku do wtorku przed popiylcowōm strzodōm. We niyftorych samtukej dziedzinach samotne, jesce niy wydane frele i fyrnioki smycyli do nôjbliższygo szynku srogie bele drzewnianne i podwiyl sie gospodôrz niy wykupiōł jakōmsik gorzôłōm (mô sie rozumieć i zagrychōm), toplali tyn bolek wodōm. Niyskorzij to frele skôkali bez tyn baler na lajn, a karlusy na łowies i jak wysoko fto fuknōł, tak wysoko mu tyn lajn lebo łowies latoś miôł wyrosnōńć. Bez tyn z polska mianowany „karnawał” zabawy, roztomajte uciechy byli tak srogie, iże kiejsik, dôwno, dôwno tymu jedyn Turek, kiej przijechôł ze Polski do dōm, to jego sultanowi gôdôł, co Polôki, krześcijany dostôwajōm bez tyn czôs, bez te zapusty, takij warijacyji, takigo fimla, iże dziepiyro hasie, kiere jim kapelōnki we popielec sujōm na gowã, moge jich z tego wylyczyć. Krōm tych roztomajtych uciech, muzyki, bawiyniô sie byli jesce te dioseckie przebiyrańce. I wiycie, spōmniôł mi sie taki jedyn fal, kiej jedyn hajer Bercik łozprawiôł jak to łōn synkowi rychtowoł przeblecynie. Synek miôł być za dziobła. – To niy ma utrôpy, styknie jakisik korzuch na nice zwyrtnōńć, na gowa jakosik cypelmyca ze prziknōłtlowanymi rogami wrajzić – rzōndziōł Bercik łod Majzlinyj. – Nôjgorzij jes ze łogōnym. Po wsiach to majōm lepszij, bo weznōm sie biflowy, wołowy łogōn, naciōngnie sie go na szperhok i powtykô dosik tela szpyndlikōw i fertich. – Jerōnie, na co szpyndliki we łogōnie, po co? – Panie Ojgyn, zdôwało by sie starszy cowiek, a życiô Pōn niy znajōm – tuplikuje mi Bercik. – Przeca dziecka, te roztomajte najduchy chnet by tymu dziobłowi tyn łogōn utargali, a tak kiej sie nadziejōm na gôrść szpyndlikōw, zarôzki tyn łogōn puszczōm i tymu dziôbłowi aże do wieczora ta kita bydzie wisieć, pra? Bez tyn côłki czôs, bez te zapusty to bōł ci u nôs jedyn gryfny zwyk. Wszyjskie baby parszczyli, skwierszczyli roztomajte chrustki „faworki”, roztomajte kyjksy ze szpyrkōw folowane marmeladōm, futermyjloki, kokoski, nō i nôjważniyjsze: kreple. We wszyjskich ślōnskich dōmach warzōło sie je we fecie (zawdy to bōł szmalec ze łolejym, coby bōł fest gorki). Byli kreple „normalne” i „lepszejsze”. Do tych lepszejszych wlywało sie szpritu a do tych ajnfachowych ino ździebko łoctu. Do tych krepli filowało sie jakosik marmelada, a nôjlepszij kiej fto miôł kōnfitura rōżannô. Tyn zwyk jes do dzisiôj, ino pierōn mie szczylô skuli tych wszyjskich McDonaldōw, we kierych wszyjsko smakuje na jedne kopyto. Mieli my przeca i łōńskigo roku, i załōńskigo roku te tuste szczwôrtki. I u niyftorych piekôrzy, kaj sie jesce robi kreple do porzōndku, to byli zawdy raje łod samygo rańca. Nale niyftore gupieloki woleli kreple we tych dioseckich hamerikōńskich szynkach, gasthauzach i jak to tam jesce fto mianuje. Nō ale, kiej jô sie spōmna smak starcynnych (a niyskorzij i mamulkowych) zozworkōw, to jesce terôzki poradza sie łoślimtać côłki pychol. Brało sie cuker i jajca, uciyrało sie to wszyjsko na takô puchowato masa, dodôwało sie do tego krupicy i ze dwie-trzi łeżki zozworu (dlô tych, kierzy niy spokopiyli, to to jes „imbir”). Wszyjsko sie to dobrze wychechlało a niyskorzij gynał wywalkowało nikiej nudle ino, iże grubsze, tak na ciynki palec. Kôżdô dobro gospodyni miała ci już roztomajte szablony, kierymi wykrôwała wizgyrne kyjksliki. Tak wykrōne kyjksy dôwało sie na dwie godziny do zimnego, kajsik do altanki, na balkōn abo na spodek kilszranku, coby dobrze tym zozworym przeszli i zrobiyli sie blank ci kruchuśkie. Niyskorzij kładło sie te kyjksy na poszmarowanô świyckōm blacha (musiała to być richtik „woskowo” świycka i blacha ciyniuśko poszmarowanô), wrażowało sie ta blacha do bratruły, do piekarnioka. Kiej sie już uskwarszczyli, wciepowało sie te zozworki do blaszannyj biksy i dôwało na stōł dziepiyro po jakisik dwiuch-trzech dniach. Wteda byli nôjlepszejsze. A fto jesce sie spōmni starkowo zista, lebo torta ze markwi we kieryj musowo wlōny bōł rum, harak lebo szprit. A wszyjsko to sie popijało winnym grzońcym na korzyniach i cukrze. Nō, co jô Wōm byda gôdôł. Niyftorzi to znajōm, a te co niy znajōm to niech pypcia dostanōm abo pōjńdōm po filip do gowy i podwiyl majōm jesce jakosik Starka, Òłma to niech sie naumiōm. Ojgyn z Pnioków

Walyntynki ....

Wiycie! I tu mi sie spōmniôł jedyn fal ze łōńskigo roka. Kejsik ci sam u nôs we Breku” tym zicli sie trzi stare, zwiykowane knakry i napoczli łozprawiać roztomajte gyszichty ło, jak to bōło za starego piyrwyj. Na łostatku łozwoł sie ciyngiym ścioprany jak żbiyl Jorg (stary fyrniok), kierego skuli tego, co sie niy goli, mianujōm Cicikiym. – Suchejcie chopy, te wasze jamrowanie na stare dziyje, to je na isto gôdka ło dupa łoztrzaś. Jô, fajrowoł łōńskigo roka do kupy ze modziokōma te moderne Walyntynki. A fajer ci bōł, iże hej! – A dyć Cicik niy gupiyj! Tyś fajrowôł Walyntynki. Ty, taki stary purt, do kna usiotany i zawdy fiks ōnd fertich łopowożōłeś sie zadôwać ze modziokami, a możno jesce ze modymi dziołchami? – pyto sie niydowiyrzajōnco brodziaty Antek Pikulik (starego Alfrida brała drzimota nad zajdlym piwa). – Ja, jô fajrowôł te Walyntynki tela, coch niy pomiarkowôł jako to tyż je łoszkliwô ta niymoc, kierô mianujōm sklerōłzōm. – Chopie, co ty to tyż sam terôzki fandzolisz i kuplujez Walyntynki ze sklerōłzōm? – Baji, to bōło tak – napocznōł tyn istny łod tyj sklerōłzy, tyn nasz Cicik. – Jakoś tak łōńskigo tydnia spichnōłech sie na plantach przi knapszafcie ze takōm jednōm fest szykownōm dziołchōm; nō możno niy bōła tako już modo, ale dosik wizgyrnô, grajfnô i miała ci wszyjsko, co przinoleżi przed sia i za sia. Ino tela, co miała ci rzić jak za staryj Polski kōmoda. Zagôdôłech ci ku nij i jużcić po jakisik kwilce napytołech ci jōm dō mie do dōm. – Niy wiyszej nōm sam nudli – gôdô na to jedyn ze tych kamratōw – na isto tak bōło ? – Nō ja! Przikwanckołech jōm do sia, zaciōngech zanawiyski i wszyjskie sztory, rozhajcowołech we żeleźniôku, bo to przecamć bōł luty, narychtowôłech ci już skorzij świycki, dwa lampusy i flaszka wina. Hornyli my po jednym. Zrobiôło sie ździebko gorko, toch jōm ci beztōż napoczōn seblykać. – Ło sto pierōnōw, niy kmiń nōm sam – niy umi strzimać tyn piyrszy kamrat. – I co bōło dalszij tam u cia? – Anō, tak po lekuśku nalołech jesce po jednyj glasce wina i biera sie dalij do seblykaniô. – Jezderkusie! Niy poradzisz to gibcij łosprawiać? Musisz to wlyc choby gumin, choby bachory ze łolejym ? – gôdô tyn szusowaty drugi kamrat. – Po leku chopy, wszyjsko podle raje. Nō, tōż seblykōm ci jōm, polywōm, zaś seblykōm, zaś polywōm, i zasik seblykōm, i zasik polywōm, i kej żech już bōł przi cycynhaltrze, biera jōm pieślawo i opaternie pod parzã, i smyczã ci jōm ku tyj mojij srogij zofie. – Jerōnie ! Ty to ci môsz ale ruła. Dyciś przi cia idzie mory chycić. Dugszij ji niy poradzisz seblykać ? – to tyn piyrszy. – Nō, kej żech jōm już dostôł na ta zofa, biera sie za bistynhalter i grajfuja do batkow. Jesce bździnka i ... mōm ci już jōm ganc sago. Nō, tak jak jōm sōm Pōnbōczek stworzōł. – Chopie, jô sam ło rozum przińda przi tobie – pado napôlōny tyn drugi. Gôdej drapko cōżeś to tyż śniōm machlowôł dalszij ? – Anō, ... tu ci sie pokôzała ta moja sklerōłza. ..... – Możecie sie forsztelować taki fal ? ... Dyciech do imyntu przepōmnoł co sie robi dalszij !!!