Tusty szczwôrtek...

Nō, tōż mōmy latośne zapusty chnet za sia, forbaj. Dzisiôj mōmy tyn gryfny, szykowny tusty szczwôrtek, na kiery niyftore niy poradziyli sie już łod Zilwestra doczkać. A przed sia mōmy jesce ino „miynsopust” – jak to inksze gôdajōm – znacy sie łostatki, cyli „ślydź”, a nasz harynek. Na isto idzie wartko ku nōm fajrant faszingu. Faszing, karnewal, jak zwôł tak zwôł, a jô wiym ino tela, co za dôwnego piyrwyj, a i jesce za mojich czasōw szumne byli zabawy, fajery i gryfno, szykowno dlô wszyjskich muzyka. Jak ci to kiejsik śpiywali nasze chorzowskie „ANTYKI”: „Karnawał, karnawał – co tydziyń zabawa, Zwyrtne frelki tańcujōm Z chopcami do rana. Karnawał, karnawał – sōmsiôd ściskô sōmsiôdka, Do wiwatu wypiyli, Brudeszaftym skōńcyli!” Trza by sam jednakowōż napocznōńć podle raje. Bo to jes tak: już za starego piyrwyj łod Nowego Roku, Trzech Krōli aże do srogigo postu byli zapusty. Łostatnie trzi dni to dôwnij mianowali „miynsopustami” a to skuli miynsa łopustu, znaczy pożegnaniô, bo łod tego czasu aże do Wielkijnocy na isto sie żôdnego miynsa, żôdnyj habaniny niy jadło. We mōłdzie juzaś bōło wtynczôs przeblykanie sie bez côłkie zapusty za roztomajte maszkary i roztoliczne tam dziady, cygany, żydy, dziobły, bery i take tam. Niy idzie ino tego metlać ze naszymi ślōnskimi pastuszkami, bo to bōł juzaś blank inkszy zwyk. Zasik te łostatnie dni, te côłkie „miynsopusty”, to byli richtik pogupiałe dni łod tustego szczwôrtku do wtorku przed popiylcowōm strzodōm. We niyftorych samtukej dziedzinach samotne, jesce niy wydane frele i fyrnioki smycyli do nôjbliższygo szynku srogie bele drzewnianne i podwiyl sie gospodôrz niy wykupiōł jakōmsik gorzôłōm (mô sie rozumieć i zagrychōm), toplali tyn bolek wodōm. Niyskorzij to frele skôkali bez tyn baler na lajn, a karlusy na łowies i jak wysoko fto fuknōł, tak wysoko mu tyn lajn lebo łowies latoś miôł wyrosnōńć. Bez tyn z polska mianowany „karnawał” zabawy, roztomajte uciechy byli tak srogie, iże kiejsik, dôwno, dôwno tymu jedyn Turek, kiej przijechôł ze Polski do dōm, to jego sultanowi gôdôł, co Polôki, krześcijany dostôwajōm bez tyn czôs, bez te zapusty, takij warijacyji, takigo fimla, iże dziepiyro hasie, kiere jim kapelōnki we popielec sujōm na gowã, moge jich z tego wylyczyć. Krōm tych roztomajtych uciech, muzyki, bawiyniô sie byli jesce te dioseckie przebiyrańce. I wiycie, spōmniôł mi sie taki jedyn fal, kiej jedyn hajer Bercik łozprawiôł jak to łōn synkowi rychtowoł przeblecynie. Synek miôł być za dziobła. – To niy ma utrôpy, styknie jakisik korzuch na nice zwyrtnōńć, na gowa jakosik cypelmyca ze prziknōłtlowanymi rogami wrajzić – rzōndziōł Bercik łod Majzlinyj. – Nôjgorzij jes ze łogōnym. Po wsiach to majōm lepszij, bo weznōm sie biflowy, wołowy łogōn, naciōngnie sie go na szperhok i powtykô dosik tela szpyndlikōw i fertich. – Jerōnie, na co szpyndliki we łogōnie, po co? – Panie Ojgyn, zdôwało by sie starszy cowiek, a życiô Pōn niy znajōm – tuplikuje mi Bercik. – Przeca dziecka, te roztomajte najduchy chnet by tymu dziobłowi tyn łogōn utargali, a tak kiej sie nadziejōm na gôrść szpyndlikōw, zarôzki tyn łogōn puszczōm i tymu dziôbłowi aże do wieczora ta kita bydzie wisieć, pra? Bez tyn côłki czôs, bez te zapusty to bōł ci u nôs jedyn gryfny zwyk. Wszyjskie baby parszczyli, skwierszczyli roztomajte chrustki „faworki”, roztomajte kyjksy ze szpyrkōw folowane marmeladōm, futermyjloki, kokoski, nō i nôjważniyjsze: kreple. We wszyjskich ślōnskich dōmach warzōło sie je we fecie (zawdy to bōł szmalec ze łolejym, coby bōł fest gorki). Byli kreple „normalne” i „lepszejsze”. Do tych lepszejszych wlywało sie szpritu a do tych ajnfachowych ino ździebko łoctu. Do tych krepli filowało sie jakosik marmelada, a nôjlepszij kiej fto miôł kōnfitura rōżannô. Tyn zwyk jes do dzisiôj, ino pierōn mie szczylô skuli tych wszyjskich McDonaldōw, we kierych wszyjsko smakuje na jedne kopyto. Mieli my przeca i łōńskigo roku, i załōńskigo roku te tuste szczwôrtki. I u niyftorych piekôrzy, kaj sie jesce robi kreple do porzōndku, to byli zawdy raje łod samygo rańca. Nale niyftore gupieloki woleli kreple we tych dioseckich hamerikōńskich szynkach, gasthauzach i jak to tam jesce fto mianuje. Nō ale, kiej jô sie spōmna smak starcynnych (a niyskorzij i mamulkowych) zozworkōw, to jesce terôzki poradza sie łoślimtać côłki pychol. Brało sie cuker i jajca, uciyrało sie to wszyjsko na takô puchowato masa, dodôwało sie do tego krupicy i ze dwie-trzi łeżki zozworu (dlô tych, kierzy niy spokopiyli, to to jes „imbir”). Wszyjsko sie to dobrze wychechlało a niyskorzij gynał wywalkowało nikiej nudle ino, iże grubsze, tak na ciynki palec. Kôżdô dobro gospodyni miała ci już roztomajte szablony, kierymi wykrôwała wizgyrne kyjksliki. Tak wykrōne kyjksy dôwało sie na dwie godziny do zimnego, kajsik do altanki, na balkōn abo na spodek kilszranku, coby dobrze tym zozworym przeszli i zrobiyli sie blank ci kruchuśkie. Niyskorzij kładło sie te kyjksy na poszmarowanô świyckōm blacha (musiała to być richtik „woskowo” świycka i blacha ciyniuśko poszmarowanô), wrażowało sie ta blacha do bratruły, do piekarnioka. Kiej sie już uskwarszczyli, wciepowało sie te zozworki do blaszannyj biksy i dôwało na stōł dziepiyro po jakisik dwiuch-trzech dniach. Wteda byli nôjlepszejsze. A fto jesce sie spōmni starkowo zista, lebo torta ze markwi we kieryj musowo wlōny bōł rum, harak lebo szprit. A wszyjsko to sie popijało winnym grzońcym na korzyniach i cukrze. Nō, co jô Wōm byda gôdôł. Niyftorzi to znajōm, a te co niy znajōm to niech pypcia dostanōm abo pōjńdōm po filip do gowy i podwiyl majōm jesce jakosik Starka, Òłma to niech sie naumiōm. Ojgyn z Pnioków