I Wszyjskich Świyntych forbaj...

Nō, tōż mōmy już zbyte i Wszyjskich Świyntych, i Zaduszki (ło kerech już żŏdyn niy boczy, bo to terŏzki niy ma dziyń frajny łod roboty). Gŏdŏ sie, co tyn cŏłki krześcijański łobrzynd, cyrymōnijŏ biere sie łod 988 roka, kej to srogi opat Odilon z Cluny nakŏzŏł, coby we klŏsztorach łodprŏwiać take „oficjum” za już umartych. Kościōł, tyn nasz „Kościōł”, kciŏł jakosik do kupy poskłŏdać te dŏwne, piyrwyjsze pogańskie zwyki, i te zaduszkowe łobrzyndy, coby wszyjske byli już blank krześcijańskie. Chnet tyż tyn zwyk napoczli nachmachować (podrzyźniać) inksze, a te ci cŏłkie świynto potwierdziōł we 999 roku papiyż Sylwester II. We Polsce, a nŏjprzodzij sam u nŏs na Ślōnsku, fajrowanie Dnia Zadusznych przikludziyło sie dziepiyro kajsik kole śtyrnŏstego-piytnŏstego wiyka. Cwek tych wszyjskich zwykōw nic ci sie niy łodmiyniŏł bez te cŏłke lata: idzie ło to, coby festelnie, chocia rōłz do roka, boczyć ło tych wszyjskich, kere już łod nŏs musieli łodyńść na zawdy. We tyn dziyń spōminōmy ci familijantōw, pociotkōw, przocieli i kamratōw, i to jesce nad wyznŏwany „światopogląd”. Medikuje sie przi tym jesce wszyjsko, co je skuplowane ze tym „przemijaniym”. Tyn cŏłki „kult” umrzitych bōł richticzny na isto wszyjskim ludziōm na cŏłkim dŏwnym świycie a napoczniyńcie tego idzie jesce łobejzdrzić aże we epoce „paleolitu” jakiesik 25 tysiyncy lŏt tymu nazŏd. Te świynto tyż je beztōż wywandlowane jesce łod blank, ale to richtik łod blank dŏwnych, przedkrześcijańskich czasōw. To sie tak ciōngnie łod dŏwiyn dŏwna i jesce we XIX wiyku, drużnie ze pierōńsko starym zwykiym, ciepali ludzie na grōb świyżo uciupane asty ze stromōw, co miało pokazŏwać, iże dŏwnij dociepowało sie drzywo do łognia, kaj sie tego niyborŏka lebo niyboga gorało. Ja, bo dŏwnij sie przodzij chowaniŏ, gorało tych wszyjskich umrzikōw. Wypokopiyli tyż jesce, co nasze duszycki po umarciu sōm niyśmiertylne a na soborze we Lyonie, we tysiōnc dwiesta siedymdziesiontym szczwŏrtym roku, nasz Kościōł ci bōł łoznŏjmiōł taki – jak to sie terŏzki gŏdŏ – „dogmat” ło tym, iże fōnguje tyn cŏłki „czyściec” we kerym wszyjskie grzyszne za żywobyciŏ duszycki muszōm pokutować za swoji ziymske grzychy. Przi tyj przileżitości, jedna angyjbera ze warszawskigo uniwerzityjtu rzōndziōła we telewizyji blank to, co jŏch już kejsik berŏł tela, iże jesce tam jesce mocka rzecy dociepła. Jŏch gŏdŏł ło dŏwniyjszym jŏdle na kiyrhowie – łona tyż. Nale pedziała jesce, co tyż we tym prawosławiu, to zawdy musiało być na smyntŏrzu jajco na grobie i gorzŏłecka. I to niy skuli tego, coby sie naprać a ino, iżby te duszycki miarkowały, co jich ludzie we zocy majōm. A jesce kajsik indzij, choby i we tym Meksiku, to ludzie festelnie fajrujōm, bo bezmać śmiych, uciecha i chichranie łodrōżniŏ nŏs, żywych łod tych wszyjskich umartych, łod tych duszycek, kere sie tam kajsik mackajōm, szwyndrajōm po świycie, pokiel jich ci nasz Pōnbōczek na tyn łostatecny gyricht niy napytŏ. Wszandy tak bōło ze tym jŏdłym, niy ino we „prawosławiu”. Na naszym polskim Pomorzu wiara nakazŏwała, coby we ta nocka ze piyrszego na drugi listopada narychtować na fynsterbretach chałupōw te jŏdło, kere umarte mieli nŏjbarzij rade. Tyn, chnet gynał tyn sōm, zwyk majōm tyż cygany a festelnie roztomajcie łozwijŏł sie łōn u Słōwianōw, i sam u nŏs, u Ślōnzŏkōw. Stare ludzie spōminajōm takŏ ci starosłowiańskŏ Radunica. Bōł ci to zwyk skłŏdaniŏ na grobach łokwitych łofiarōw ze jŏdła i nŏpitku, no i jesce „Dziady”, ło kerych tak gryfnie pisŏł nasz Adam Mickiewicz: „ ... pospōlstwo więc święci Dziady tajemnie w kaplicach lub pustych domach niedaleko cmentarza. Zastawia się tam pospolicie uczta z rozmaitego jadła, trunkōw, owocōw i wywołuje się dusze nieboszczykōw. (...) Dziady nasze mają to szczegōlnie, iż obrzędy pogańskie pomieszane są z wyobrażeniami religii chrześcijańskej, zwłaszcza, iż dzień zaduszny przypada około czasu tej uroczystości. Pospōlstwo rozumie, iż potrawami, napojem i śpiewami przynosi ulgę duszom czyścowym.” Te śpiywy to je gynał tak jak we tym Meksiku, coch już przodzij spominŏł. Te juzaś prawosławne zwyki mianujom sie „panichidy” i sōm ci to nabożyństwa żałobne we łobrzōndku greckim i prawosławnym, kere skuplowane sōm ze biysiadami, gościnōm na smyntŏrzu i goraniym łogni na nich. Zaduszki, duchy, duszycki – moja Starka zawdy mie i mojigo bracika strachali tymi duszyckōm, kere bezmać przilazowali do capartōw i lōntōw, jakimi my ze bracikiym zawdy wteda, za śpikolowatych lŏt, byli. Niyrōłz, i niy dwa we śniku widziŏłech te duszycki, kere mie szterowali, i to niy ino we śniku, ale tyż i na łodwieczerz, kej Mamulka kŏzali nōm już nynać, we kachloku bōło festelnie nahajcowane i ino po gipsdece lŏtali roztomajte strzigi, hastermany, sytoszki i inksze beboki. Sōmech je na swoji ślypia widziŏł, abo tak mi sie ino wtynczŏs zdŏwało, ale coch stracha miŏł, toch miŏł. Wiycie, wajŏłech sam już pŏra razy, iże niy poradza nŏjńść jakisik sztrofek po naszymu i beztōż wciepuja roztomajte inksze, po polskimu, łod naszych polskich wywołanych poytōw. A tu mi terŏzki gynał klapujōm take gryfne sztrofki, kere napisŏł ślōnski terŏźniyjszy poyta, Bogdan Dzierżawa, kerego mianujom Utopkiym ze Chwałyncic: „Locesz se duszycko, miyndzy stromami, czy nima ci zimno w tyn czas jeiynny? Przeca listopad już szuszczy liściami, i wiater zimny, dmuchŏ niyprzijymny. Świyczka na grobie sie pŏli migotliwie, mogesz sie łogrzŏć nad jeji płōmykym, ale ty wolisz straszyć mie łoszkliwie, na starym dymbie, pōjdźki krzikym. Może ty duszycko ciyrpisz za grzychy? Kere za życiŏ ziymskigo popochałaś. Z ludzkij chciwości, wielkopańskij pychy, swojim nŏjbliższym poprzoć niy umiałaś. Teraz łōni za ciebie rzykajōm pŏciyrze, Żebyś w tamtym niy ciyrpiała świycie. Za sobōm z trzaskiym zawarłaś dźwiyrze, Toż niy dziwota, że terŏz ciyrpisz przecie. Idź duchu marny, niy hukej nad gowami. Niy wiyj przeciōngle wiatrym w kōminie. Porzykōm tyż za cia dzisiŏj nad grobami, Bo życie jet krōtkie i chneda przeminie. Dużo by gŏdać ło ziymskim padole, Piyknie na pewno kiedyś ci sie żyło Była mamōna, rozpusta i swawole Ale życiŏ zabrakło, za gibko sie skōńczyło.” Chocia miarkujymy, iże żŏdyn snŏs niy ma niyśmiertylny, a kŏżdymu sie zdŏ, iże łod niygo sie niyśmiertylność napocznie, to kej sie zemrzi kōmuś, kogo mōmy festelnie radzi, zawdy to je wtynczŏs tragedyjŏ. I zawdy wteda medikujymy: czamu Łōn, czamu Łōna, Pōnbōczku czamu tyn synecek, lebo czamu ta dziołszka? Nale, na to jesce żŏdyn mōndrok niy łodpedziŏł.