Tusty szczwôrtek....

https://www.youtube.com/watch?v=XiJAv89maAw Nō, tōż mōmy latośne zapusty chnet za sia, forbaj. Dzisiôj tyż ci mōmy gryfny, szykowny tusty szczwôrtek, na kery niyftore niy poradziyli sie już łod Zilwestra doczkać. A przed sia mōmy jece ino „miynsopust” – jak to nikej inksze gôdajōm – znacy sie łostatki, cyli „ślydź” a nasz harynek. Na isto idzie wartko ku nōm fajrant faszingu. Faszing, karnawal jak zwôł tak zwôł a jô wiym ino tela, co za dôwnego piyrwyj, a i jece za mojich czasōw szumne byli zabawy, fajery i gryfno, szykowno dlo wszyjskich muzyka. Jak ci to kejsik śpiywali nasze chorzowskie „ANTYKI”: „Karnawał, karnawał – co tydziyń zabawa, Zwyrtne frelki tańcujōm Z chopcami do rana. Karnawał, karnawał – sōmsiôd ściskô sōmsiôdka, Do wiwatu wypiyli, Brudeszaftym skōńcyli!” Trza by sam jednakowōż napocznōńć podle raje. Bo to je tak: już za starego piyrwyj łod Nowego Roku, Trzech Krōli aże do wielgigo postu byli zapusty. Łostatnie trzi dni to dôwnij mianowali „miynsopustami” a to skuli tego miynsa łopustu, znaczy pożegnaniô, bo łod tego czasu aże do Wielkanocy na isto sie żôdnego miynsa żôdnyj habaniny niy jadło. We mōłdzie juzaś bōło przeblykanie sie bez côłkie zapusty za roztomajte maszkary i roztoliczne tam dziady, cygōny, żydy, dziobły, bery i take tam inksze. Niy lza bōło ino tego metlać ze naszymi ślōnskimi pastuszkami, bo to bōł juzaś blank inkszy zwyk. Zasik te łostatnie dni, te côłkie „miynsopusty” to byli richtik pogupiałe dni łod tustego szczwôrtku do wtorku skorzij popiylcowyj strzody. We niyftorych dziedzinach samotne, jece niy wydane frele i fyrnioki, smycyli do nôjbliższyjszygo szynku take srogie bele drzewnianne i podwiyl sie gospodôrz niy wykupiōł jakōmsik gorzôłōm (mô sie rozumieć i zagrychōm), toplali tyn bolek wodōm. Niyskorzij to frele skôkali bez tyn baler na lyn, a karlusy na łowies i jak wysoko fto wyfuknōł, tak wysoko mu tyn lyn lebo łowies latoś wyrosnōł. Bez tyn z polska mianowany „karnawał” zabawy, roztomajte uciechy byli tak srogie, iże kejsik, dôwno, dôwno tymu jedyn Turek, kej ino przikludziōł sie ze Polski do dōm, to jejigo sultanowi gôdôł, co Polôki, krześcijany dostôwajōm bez tyn czôs, bez te zapusty, takij warijacji, takigo fimla, iże dziepiyro te hasie, kere jim kapelōnki we popielec sujōm na gowã, moge jich z tego wylyczyć. Krōm tych roztomajtych uciech, muzyki bawiyniô sie byli jece te dioseckie przebiyrańce. I wiycie, spōmniôł mi sie taki jedyn fal, kej jedyn hajer Bercik łozprawiôł jak to łōn synkowi rychtowoł przeblecynie. Jejigo synek miôł być za dziobła przeblecōny. – To niy ma utrôpy, styknie jakisik korzuch na nice zwyrtnōńć, na gowa jakosik cypelmyca ze prziknōłtlowanymi rogami wrajzić – rzōndziōł mōj Bercik łod Majzlinyj. – Nôjgorzij je ze łogōnym. Po wsiach to majōm lepszij bo weznōm sie biflowy, wołowy łogōn, naciōngnie sie go na szperhok i powtyko dosik tela szpyndlikōw i fertich. – Jerōnie, na co szpyndliki we łogōnie, po co? – pytōm sie go wrazicko. – Panie Ojgyn, zdôwało by sie starszy swod cowiek a życiô Łōni niy znajōm – tuplikuje mi Bercik. – Przeca dziecka, te roztomajte najduchy chnet by tymu dziobłowi tyn łogōn utargali, a tak kej sie nadziejōm na gôrść szpyndlikōw, zarôzki tyn łogōn puszczōm i tymu dziôbłowi aże do wieczora ta kita bydzie wisieć, pra? Bez tyn côłki czôs, bez te zapusty to bōł ci u nôs jedyn gryfny zwyk. Wszyjskie baby parszczyli, skwarszczyli roztomajte chrustki – „faworki”, roztomajte ci kyjksy ze szpyrkōw folowane marmeladōm, futermyjloki, kokoski, no i ku tymu te nôjważniyjsze: kreple. We wszyjskich ślōnskich dōmach warzōło sie je we fecie (zawdy to bōł szmalec ze łolejym, ino coby bōł fest gorki). Byli kreple ci „normalne” i „lepszejsze”. Do tych lepszejszych wlywało sie szpritu a do tych normalnych, ino ździebko łoctu. Do tych krepli filowało sie jakosik marmelada, a nôjlepszij kej fto miôł kōnfitura rōżannô. Tyn zwyk je do dzisiôj, ino pierōn mie szczylo skuli tych wszyjskich McDonaldōw we kerych wszyjsko smakuje na jedne kopyto. Mieli my przeca i łōńskigo roku, i załōńskigo roku te tuste szczwôrtki. I u niyftorych piekôrzy, kaj sie jece robi kreple do porzōndku, to byli zawdy raje łod samygo rańca. Nale niyftore gupieloki woleli kreple we tych dioseckich hamerikōńskich szynkach, gasthauzach i jak to tam jece fto mianuje. Ino, kej jô sie spōmna smak tych ci starcynnych (a niyskorzij i mamulkowych) zozworkōw, to jece terôzki poradza sie łoślimtać côłki pychol. Brało sie cuker i jajca, uciyrało sie to wszyjsko na tako puchowato masa, dodôwało sie do tego krupicy i ze dwie-trzi łeżki zozworu (dlô tych, kerzi niy spokopiyli, to to je „imbir”). Wszyjsko sie to dobrze wychechlało a niyskorzij gynał wywalkowało nikej nudle ino, iże grubsze, tak na ciynki palec. Kôżdô dobro gospodyni miała ci już roztomajte szablony, kerymi wykrôwała wizgyrne kyjksliki. Tak wykrōne kyjksy dôwało sie na dwie godziny do zimnego, kajsik do altanki, na balkōn abo na spodek kilszranku, coby dobrze tym zozworym przeszli i zrobiyli sie blank ci kruchuśkie. Niyskorzij kładło sie te kyjksy na poszmarowanô świyckōm blacha (musiała to być richtik „woskowo” świycka i blacha ciyniuśko poszmarowano), wrażowało sie ta blacha do bratruły, do piekarnioka. Kej sie już uskwarszczyli wciepowało sie te zozworki do blaszannyj biksy i dôwało na stōł dziepiyro po jakisik dwiuch-trzech dniach. Wteda byli nôjlepszejsze. A fto jece sie spōmni starkowo zista, lebo torta ze markwi we keryj musowo wlōny bōł rum, harak lebo szprit. A wszyjsko to sie popijało winnym grzońcym na korzyniach i cukrze. Nō, co jô Wōm byda gôdôł. Niyftorzi to znajōm, a te co niy znajom to niech pypcia dostanōm abo pōjńdōm po filip do gowy i podwiyl majōm jece jakosik Starka, Òłma to niech sie naumiōm.