Latośne Boże Ciało...

Mało fto terôzki boczy, kej ci te świynto tak na isto sie napoczło. Bezmać wszyjsko to wypokopiōł papiyż Urban IV a prziklepôł na zicher we 1314r inkszy papiyż – Klemens V. Te świynto zawdy musi trefić na jedynôsty dziyń po Zielōnych Świōntkach i beztōż tyż nigdy niy je we tyn sōm dziyń we kalyndôrzu, chocia zawdy we szczwôrtek. Trza tyż boczyć, że przi kôżdych srogszych świyntach ludzie bele co wrōżyli i bele jake śniymi byli skuplowane powiarki. Nôjwiyncyj ło pogodzie, ale niy ino. Na przimier, na tyn przikłôd: „Kej we Boże Ciało pogoda darzy, bydzie rocek dobry dlô gospodôrzy”. Ale tyż i takô, iże: „Kej na Boże Ciało dyszcz bywo, siece tyż niyskorzij we piyrsze żniwo.” Chocia, i idzie jece szpasownij sam rzyknōńć, coby sie ino sam na mie fto blank niy pogorszōł, bo : „We Boże Ciało chrobôki w kapusta, dzioboł we baba wlazuje, a heksy mlyko kalymbōm łodbiyrajōm.” Roztomajte i roztoliczne byli zwyki sknōłtlowane ze Bożym Ciałym, gynał tyż jak i ze świyntym Jōnym. Takim szykownym, gryfnym zwykiym bōło plecynie srogich i blank maluśkich wiōnkōw. Wiōnki te sie plytło na Boże Ciało zatym po poświyncyniu bez kapelōnka, wisieli łōne jece bez côłko „oktawa” kajś we kościyle, coby łōne nasztaplowali, nafolowali, naściubiyli festelnyj mocy. Bez ta côłkô „oktawa” we côłkim kościele wōniało tymi ziylami a tyn cuch to ci tyż bōł taki srogi znak „cnoty” tych wszyjskich, kierzy te wiōnecki na ōłtôrzu skłôdali. Brali do plecynia wszyjskie ziela, ale takōm miarōm bōło dziewiyńć tych wiōneckōw i kôżdy ze inkszyj ziyliny. Kajsik dôwnij narachowołech take ziyla (chocia niy wszyjskie wiym jak wyglōndajōm): macierzanka, rozchodnik, nawrotek, kopytnik, dzwonecki, majgokle, babōwki, słōmiôki, żabi łoczka, gynsi pympki, rosiczki, miynta, ruta, barwinek lebo zimzielōnek, rozmaryjōn, farbiczki i jece by szło pôra. Te wiōnecki byli choby palmy ze niydzieli palmowyj. Byli na wszyjsko dobre i kôżdy sie tropiōł, coby śniymi nastyknōńć w dōma. To byli tyż nôjlepszyjsze medikamynta, i to niy ino skuli przōnio, bo tyż i na pierōny, na rzgmoty i na łogiyń, na dobre żniwo, na gradobicie i na to, coby sie gadzina dobrze chowała, i na co tam jece. Już łod blank starego piyrwyj, we staropolskim lynzyku gôdało sie, iże idzie kōmu „wiōnkōmi nakadzić” lebo kej tam kōmu zawdy wszyjsko blank letko szło, to sie gôdało, co łōn choby „wiōnki wiōł”. Take wiōnki, to tyż byli festelnie ważne dlô dziołchōw, kere plytli je ze lilowych, cerwiōnych i biôłych kwiôtkōw, kere byli blank maluśkie, coby ino łobranymu szacowi na lewo graca szło wrajzić jece skorzij zrynkowinowego piestrzōnka. A kej taki karlus nic niy zgłobiōł dziołsze na łostuda i prziszôł śniym juzaś na sobōtka, na świyntego Jōna, to wtynczôs, we ta jedna noc wszyjsko mu sie mōgło ze tōm dziołchōm przidarzić (miarkujecie, co jô sam mōm na myśli, pra?). Nôjważniyjsze, ale zawdy (dlô jōngferek) byli wiōnki ze ruty, ło kerych już pisôł i nasz Jan Kochanowski, a to skuli tego, co listecki ruty i pod śniygiym byli zawdy zielōne znacy, poradziyli nikej te dziołchy, i we nôjgorszym czasie uchować to, co dlô dziołchy bōło bezmać nôjważniyjsze. Nō, terôzki już przeca żôdnô dziołcha to sie cheba ło to blank niy tropi, i ruta sie już do łostatka na merta zwekslowała. Juzaś tym synōm, łochyntolom, ftorym abo dziołcha, abo łojce niy byli radzi, podciepowało sie bele kaj szykowny wiōnek ze grochowiny. Ale to już je blank inkszo bôjka. Boże Ciało to procesyje. Kej dobrze posznupać, to mocka idzie nojść takich, kierzy ło tym gryfnie tyż już pisali. Bōł taki zôcny mōndrok, srogi profesor Jan Stanisław Bystroń, kery łōnegdaj napisôł ci bōł szykownie jak to nasz krōl Jan Kazimierz przikazôwôł już we 1658 roku (takij kupieckij „konfratyrni”), coby „wszyscy ogōłem bracia sami (...) i ich faktorowie albo słudzy starsi (...) w szaty przystojne i poczciwe przybrani nie się zejdą (...) z muszkietami albo rusznicami, z szablami polskimi albo niemieckimi, pospołu z chorągwią Bractwa pospolitą, z bębnami, trębaczami, także jeżeli można z muzyką przystojną (...) porządnie na procesji i na każdym akcie niech będą. Najświętszy Sakrament (...) niech poprzedzają, i to trzeźwi, skromni i pokorni”. Tak sie miarkuja, iże Boże Ciało, to je nôjbarzij paradne, nôjszykowniyjsze świynto. Ja, jô wiym, co idzie sie wadzić, kere je nôjważniyjsze, ale te mi sie zdô na isto nôjszykowniyjsze ze wszyjskich. Śtyry ōłtôrze postawiōne bez parafijanōw. Smōnd kadzidła, kwiôtki ciepane bez dziecka na cesty przed tym Przenôjświyntszym Sakramyntym nad kerym niesōm baldachin, śpiywanie, rzykanie, kôzania. I idzie sam pedzieć słōwecka za Tadeuszem Makowieckim, srogim mōndrokiym, profesorym ze Torunia: „Pod baldachimem z gorącej mgły i złota (na wysokich drążkach niosą go anieli) Słoneczna monstrancja rzęsiście migota. Złociście się weseli. A w dole chwieją się, chwieją aż do ziemi Kłosy zbożne, pobożne, kornie, nieśmiało, W chrzęście nie słyszą, jak w nich cicho tajemnie Rośnie chleb – Boże Ciało.” Terôzki już możno niy, ale za starego piyrwyj, to jece i mōnstrancjô prziblykali wiōnkōmi. Niyskorzij wiōnki i ta côłko ziylynina wiyszało sie na ścianach, we winklach, za rōmami łobrôzōw, nad dźwiyrzami i nikej te i te świyntojōńskie.