Jutro Wielkanoc ...

Nō ale, jutro już je yntlich dugo, bo łod Godōw, łoczekiwanô Wielkanoc. Wielkanoc, niydziela wielkanocno – nôjstarszyjsze i cheba nôjważniyjsze świynto krześcijōńskie ustanowiōne na pamiōntka mortwychstani Krystusa. Przodziyjszy tydziyń stanōwi czôs spōminaniô nôjważniyjszych dlô wiary krześcijańskij wydarzyni, mianowany je Wielim Tydniym a łostatnie dnioszki tego tydnia: Wieli Szczwortek (łodwieczerz), Wieli Piōntek, Wielo Sobota i ta gryfno Niydziela Mortwychstani mianowane sōm Triduum Paschalne. Tak po prowdzie kôżdô niydziela je we krześcijaństwie pamiōntkōm mortwychstani Krystusa (krōm pamiōntki stworzyniô świata bez Pōnbōczka), ale ino ta Wielo Niydziela je ci u nôs pamiōntkōm nôjbarzij podniōsłōm. Ło tym jak i co skuplowane je ze Wielaknocōm, niy byda sam tuplikowôł, bo pewnikiym wszyjskie’ście mocka usłyszeli bez côłki Srogi Post łod waszych kapelōnkōw. Jô bych sie sam jednakowōż wrōciōł do jednego piyknego zwyku, ło ftorym sie chyba blank przepōmniało a kery bōł na isto piyknisty. Wiycie, kejsik za pierōnym starego piyrwyj (dalszij niźli za Stary Polski) bōł szykowny zwyk skuplowany ze Wielkanocōm, ftory mianowałi „pogrzybym żuru i śledzia”. Kejsik na isto jôdło wielgopostne łograniczało sie do żuru i harynkōw. Niy ćkało sie niy ino miynsa i fetu, ale i nabiału, i cukru. Kej tyż już tyn Wieli Post szoł ku łostatkowi, szykownōm tradycyjōm we Wieli Piōntek na łodwieczerz abo we Wielo Sobota z rańca, bōł ci tyn „pogrzyb żuru i harynka”. Wykludzaniu ze chałpy harynka i żuru asistowali roztomajte szpasowne śpiywki i łokrziki. Tego harynka (ale niy takigo fest spaśnego, fetownego), nôjlepszij to wyrzniyntego ze papyndekla abo drzewiannego krymplowało sie na rubym sznōrym i na wiyrbie wiyszało sie go nad drōgōm. Bōła to tako zimboliczô sztrofa dlô tego hangniyntego harynka za szejściotydniowy post. Juzaś we łodrōżniyniu garniec ze żurym, jakisik stary bunclok zakopowało sie kajsik za wsiōm. Kajniykaj ku tymu zakopowało sie jece garniec ze hasiym, co juz na isto łoznaczało fajrant ze postym i pokutōm. Ze inkszych zwykō trza sam jece spōmnieć ło Judôszach, Judôszkach znacy sie, ło wiyszaniu tego łoszkliwca Judôsza. Bōł ci to (jece kajniykaj sie tyn zwyk piastuje) prziwyk skuplowany tyż ze tym ci krześcijōńskim świyntym Wielkijnocy. Tyn zwyk nawiōnzôwôł do historyji mortwychstaniô Krystusa, bo przipōminôł ło zdradzie Judôsza. Mōndroki prawiōm, co to je takô skrystianizōwanô forma tōnkaniô Marzanny, kierô wyrōsła ze pogōńskich łobrzyndōw witaniô wiesny. Te côłke widōwisko napoczynało sie we Wieli Szczwortek bez noc (we niyftorych dziydzinach już we Wielo Strzoda) a kōńczōło sie na drugi dziyń po połedniu. Srogo kukiōłka, ftorô pokazowała tego Judosza bōła nôjprzodzij sōndzōnô a zatym wiyszanô na kościylnyj wiyży. We Wieli Piōntek ściepowało sie tego Judôsza ze wiyży, a zatym juzaś prało sie go, szarpało i ciorało sie niym po côłkij wsi. Na łostatek podpôlōnô kukiōłka wciepowało sie rzyki abo jakigosik subla. Tela, co to sie naszym kapelōnkōm moc niy zdało i Kościōł zakôzôł organizjyrowaniô tego widōwiska, skuli tego, co na to przilazowało na isto mocka ludzi. A tam kaj jece zetwôł wiyszało sie Judôsza na kōminie, na jakisik zojli abo i na jakim stromie. I jece na sōm łostatek spōmna ło takim tyż gryfnistym, chocia niy naszym, ślōnskim zwyku jakim byli „pucheroki” (łod łacińskigo miana synka – puer). Fajrowali te pucheroki we Palmowô Niydziela we Karkowie i łokolicach a wandlowôł sie tyn prziwyk ze dôwniyjszych kolyktōw sztudyntōw, „żakōw”. Ło szaroku we Palmowô Niydziela poprzeblykane chopcy deptali łod kōmina do kōmina, łod chałpy do chałpy. Na palicach mieli ci łōne sroge szpicate copki ze farbistego leszpapiōru, gympy zmazane, ufifrane sadzōm a we pasie przepôsane byli sznōrami. Śpiywali, winszowali wesołych świōnt Mortwychstaniô Pańskigo, wygłôszali mōłwy, kere kuplowali ze sia starodôwne piyśni wielkopostne, „kantyczkowe” kolyndy, wicne łozprôwki i rymowanki. Przi tymu klupali jece fest krykami pastyrskimi i rzōndziyli na tyn przikłôd tak: „A jô mały pastuszek szukołech Jezuska, Znodech go pod dymbym, miôł piscołka i bymbyn. Na piscołce pitu-pitu – na trōmelku stuku-puku, Śtyry panny w tańcowaniu a tyn istny na łostatku ...” Dostôwali za to jôdło, gōwnie jajca i pôrã klepokōw, kere wciepowali do koszyka.Bōł tyż jece prziwyk mianowany Palmōwym Jezuskym (abo tyż Dymbōwym labo Lindowym) do kupy ze Palmowym Yjzlym. Bōła to szykownô drzewiannô figōra Krystusa na yjslu wojżōnô na wōzku nałōnczôs procesyji we Palmowô Niydziela. Tak pokazowali tryjōmfalny wjazd Jezusa do Jyrozolimy, kaj ludzie witali Go ciepanymi pod nogi mantlami i palmowymi astami. Sōmech widziôł takigo Palmowygo Jezuska we Muzyjōm Narodowym we