Nasze sznity i kraiczki...

Idzie mieć maślanne żymły, bryjtki, kołocze, tortynsztikle, ale tak by tak, nôjważniyjszy jes... chlyb, chlyb, ftory lecy kedy procnie nóm przilazuje. Boczycie: „Chleba naszego powszydnigo dej nóm dzisiôj...” – tak nôs samtyjsze starki i mamulki naumieli rzykać. Wiela w tym bóło zocy, srogigo reszpektu dlô tego – tak prôwdóm – ajnfachowego jôdła. Chlyb, gryfny pecynek chleba przismycóny za starego piyrwyj łod samtyjszego, swójskigo pniokowego piekôrza, ftory mianowôł sie Niysłóny. Nôjprzodzij nacychowany srogim pitwokiym na krziż, a zatym piyrszy krajiczek i rube sznity, ftore kroła srogim pitwokiym mamulka.
I Wiycie! Niy trza bóło ku tymu masła lebo margariny... tyn blank świyży chlyb wóniôł jak nôjszmektniyjsze maszkyty. Już kajsik we 1674 r jedyn istny pisôł we ksiónżce „Dworstwo obyczajów” małowiela tak: „Czamu chlyb, ftory bez cufal na deliny śleci, całujymy? – bo tyn chlyb jes świynty! I świyntô ci go nóm urodziyła ziymia”.
I dejcie pozór! Terôzki idzie bele kaj ujzdrzić roztomajtych soróni, kierzy we myckach, nôjczyńści we tych iptowatych „bejsbolówkach”, poradzóm siednóńć do stoła. A dôwniyjsze Ślónzôki nikaj i nigdy niy siedli do jôdła we côpce, bo na stole jes CHLYB, tyn świynty chlyb. Côpka tyż ze reszpektym syjmujóm ze palicy i kusikujóm kónszczek chleba, kiej bez cufal na ziym śleci. Niy lza tyż Ślónzôkowi chleba do hasioka wciepnóńć, ino ze zocóm wrajzić do łognia, spôlić go, kiej go jes za tela, kiej pôra sznitów ze wieczerzy łostało. Tyż już nasz Cyprian Kamil Norwid we swojij srogij tynsknicy pisôł kiejsik tak:
„Do Kraju twego, gdzie kruszynę chleba
Podnoszą z ziemi przez uszanowanie
Dla darów nieba ...
Tęskno mi Panie.”
Bo tyż ci łod zocy dlô sznitki chlyba, naszego jôdła powszednigo, już przeca ino krok do reszpektu dlô nôjbliższych, dlô swojij dómowizny, do łotôczajóncygo nôs szykownistego świata. Zawdy tyż, i to u biydnych, i u fest zabranych, już za starego piyrwyj we kómorze leżôł chlyb pod biôłym tisztuchym abo srogóm, tyż biôłóm sznuptychlóm. Bół taki srogi móndrok Samuel Adalberg (zemrziło mu sie we 1939r), kiery poskłôdôł mocka roztomajtych powiarków, powiadaczek ło chlybie. Pôra śnich we naszyj gôdce rzykna, bo sóm richtik móndre i szykowne:
„Chlebym i solóm ludzie ludzi niewolóm.”
„Kaj chlyb i woda – tam niy ma głoda.”
„Chlyb mô rogi – biyda nogi.”
„Chlyb cudzym pitwokiym króny – niy smakuje.”
„Doł Pónbóczek chlyb – do i zymby ku tymu.”
Nó, i jesce ku tymu, takô gryfnô staropolskô przipowiarka, ło tym iże:
„Chlyb, piwo i świca – prziłozdobióm ślachcica”,
co kiejsik znaczóło kiejsik, iże richticzny fyrszt musi mieć dobry dómowy chlyb, zawdy dobre, swojskie piwo na stole i ku tymu światło.
Wiela we wercie bół chlyb bez łostatniô wojna, to miarkujóm ino te, ftore przeżyli Auschwitz, Stutthof, Gross-Rosen, Bergen-Belsen, Majdanek abo Dachau, ale tyż i wojôki na wszyjskich fróntach. Tela, co terôzki niy lza przi takij gryfnyj przileżitości ło tym za tela łozprawiać.
Sznita chleba z fetym, tóż ci to bóła we mojich dzieckowych latach uciycha. A kiej starka poszmarowali krajiczek chleba miodym abo zanóm posutóm cukrym, to gynał tak, choby cowiek, nó, możno ino taki najduch jak jô, Pónbóczka za szłapy łobłôpiół.
Wele mie, na naszym zidlóngu bóło pôruch piekôrzy, ale nôjlepszy chlyb bół u Niysłónego. Wielach tyż razy jô erbnół szmary łod mamulki, kiejech przismycół do dóm chlyb gynał ze łobiuch zajtów łobgryzióny. Przecamć łón ci tak wóniôł, iże nie szło sie blank postrzimać, coby niy łobgryź tego pecynka. I ino terôzki mi festelnie żôl, i taki ci mie jankor biere, iże terôźniyjsze bajtle sóm chowane bez tego ciepła kachloków ze ślónskich familoków, tyj wóniôczki chleba chnet łod półowy hulicy.
Ja, prôwdóm, majóm ale chipsy, hamburgery, cheeseburgery i inksze diosectwa łod kierych przibiyrajóm na basiskach tela, co na isto żôdnyj już tyż zocy niy bydóm mieli dlô tego ajnfachowego, ale świyntego pecynka chleba, dlô tych sznitków i krajiczków, dlô tych łoszkyrtków i łograbków naszygo chleba powszydnigo. I ino cisnóm mi sie gwôłtym pod palcyska na tyj kómpowyj tastaturze szykowniste i móndre słówecka:
„Fto chleba niy kce, niy godziyn kołocza”
a to beztóż pewnikiym, iże:
„Fto tyż ci chlebym gardzi, to nim Pónbóczek jesce barzi.”
Pecynek chleba, krajiczek ze świyżego chleba, łostrzódka chleba, wóniôczka naszego rodnego chleba, to wszyjsko sie spóminô czowiekowi, kiej sie wykludzi – ze włóśnyj wóli, abo i ze musu – ze swojij dómowiny. I tak mô być, tak mô to łostać! Ino fto to naszym modziokóm terôzki do palicy wtuce? Fto jich naumi reszpektu i zocy dlô CHLEBA?