Wielkanocny Pyndziałek

Nó, tóż mómyjuż drugi dziyń świónt Wielkanocy. I zawdy bóła łostuda, kiere świynta sóm ważniyjsze: Gody abo Wielkanoc? Mie tam jes blank jedno, bo móm rôd wszyjskie świynta fajrować. A usłyszôłech blank przed świyntami taki gryfny ałsdruk skuli naszych posłów, ftorzi i przi Wielkanocy niy poradzóm ustać sie chatrusić:
Chopy! Szluknijcie cosik bez te gryfne świynta, ale niyskorzij ...wytrzyźbiyjcie!
Nó ale, sómy przi Wielkanocnym Pyndziałku. I sam mi sie spómniało, co żół ci kiejsik we Polsce taki jedyn móndrok, kiery sie mianowôł Benedykt Hertz. Pizło mu gynał łoziymdziesiónt piyńć lôt kiej zemrził we 1957 roku. A napisôł ci bół szykowniste sztrofki, choby ino ta:
„Wieprz pewien, esteta znany
I pra - prawnuk po kądzieli
Ulubieńca boskiej Diany,
Zrzekł się świńskiej paranteli.
„Bo to – powiada – niechluje;
Każdy się brzydzi, każdy prześladuje ...
Czyż mam ten los dzielić? Sam nie wiem: dlaczego?
Nie łączy nas nic wspólnego.
Wśród psów jestem wychowany,
Szczekam prawie jak brytany,
Jedna mowa, jedna misa,
Uważam się za kundysa”.
I zapewne by skonał kundlem świńskiej rasy,
Mniemając, że wieprzostwa już w nim ani cienia,
Gdyby nie wielkanocna moda na kiełbasy –
A rzeźnik nie uznaje wynarodowienia.”
I tu sómy przi wielkanocnych wusztach. I możno bych sam ło tym niy gôdôł, kiejby niy jedna gryjfini ze telewizyji TVN, ftorô we łóński pyndziałek pedziała blank na zicher, iże sam u nôs nôjbarzij zwykowym „tradycyjnym” wusztym jes „biała kiełbasa”. Jezderkusie! Takich gupot toch jesce niy słyszôł. Miarkuja, co warzi sie żur na biôłym wuszcie i ze krzónym, ale ino skuli zwyku, co tyn żur sie niyskorzij, po świyntach wylywô do ducki a bónclok po tym żurze prasknie sie ło ziymia i wyciepuje na sztreka.
Nale, miało być ale ło świyntach. Spómnicie sie jak to dôwnij bóło? Cowiek tyrôł choby gupi łod masarza do piekôrza, łod kónsómu do warzywniôka. I tak durch i jednym ciyngiym. Kiej znôd już kajsik apluziny łod Fidela, to bół rôd, choby mu fto nowy fliger lajstnół. Po szinka to sie już łod nocy stôło, a u piekôrza to na tydziyń przodzij chlyb sztalowało. A terôzki co? Ino samtukej na mojij Krojcce to cheba ze śtyry masarze sóm, a sklepów ze zielyniznóm, to jesce wiyncyj. Tela, co raje sóm te same, bo te terôzki przedowacki poradzóm sie tak zamamlasić, iże trza i ze pół godziny styrceć we raji, bo łóne majóm sie rade połozprawiać a kóndman niech styrcy, bo przedowacka, to przeca jes gryjfini. Nale, niy podobajóm sie zgnite apluziny we jednym, to sie idzie do drugigo. A maszkytów to ci jes tela, iże cowiek moge do imyntu zgupieć. Moja starô i tak naściubióła na forant, posróniała to kaj sie ino dało, i terôzki cheba i do môja bydymy to wszysko ćkali. I tu mi sie spómniôł taki jedyn wic przi świyntach:
We koszycku na świyncóne trefiyli sie dwa jajca.
– Coś ty jes take markotne? – zagaduje jedne jajco do drugigo.
– Anó, miarkujesz, bo mi tak jes troszycka gupio, kiej sie spómna jak my sie we grudniu chichrali ze tych kaperów, ftore ludzie rychtowali na Wilijô.
Kajniykaj niyftorych łoszydzióła pogoda ale łod jutra Wielkanoc mómy forbaj, mómy zbyte. I ino basiska mómy pôrã kilo spaśniyjsze a nieftorymu to po tych szinkach, wusztach i inkszych maszkytach (bo niy byda sam spómijôł gorzôle) leberka na zicher drzistli a brynowani pôli jak sto diosków. Po prôwdzie, to nieftore tak ci sie łozfechtowali, iże dzisiyjszy lóny pyndziałek bydóm jesce trzi dni fajrować. Nó ale, na przepadzitych to i tak sie nic niy poradzi, bo łóni sóm jak te nasze dupne politykiery. Przeca to znôcie. Pra?
A terozki jedyn inkszy wielaknocny szpas sam ze Pnioków. We mojij „Józefce” do suchatelnicy, do dôwniyjszego farorza Nity przilazuje strôpióny, usiotany wandrus. Klupie tak na te dźwiyrka opaternie, coby go tam fto usłyszôł.
– A cegóż tóż to ty kcesz mój synu? – pytô sie farorz.
– A boczycie mie to, pamiyntôcie farorzycku? – gôdô ździebko zachrapociały wandrus. – To jes jô, tyn maluśki Jółzel ło Majzlinyj, kieregoście same łapli dwadziyścia pôrã lôt tymu nazód we zegródce, kiejech krôd wóm cześnie, pónki, sztachloki ... Daliście mi wtynczôs pôrã klepoków i pedzieli:
– „Idź synu i niy grzysz wiyncyj!”
– A, ja, dyć co pamiyntóm – lachnół sie Nita pod fusiskiym. – Nale, to już jes poranôście lôt! A co cie dzisiôj sam ku mie przikludziyło, mój synu?
– Nó, kciołech wóm farożycku gryfnie podziynkować – wandrus dôł Nicie kusika na graca. – I kciołech sie jesce spytać eźlibyście mi jesce rółz niy borgli tyż pôrã złocioków?
Nó ale, kiej świynta, kiej Wielgonoc, to tyż muszóm być spóminki naszych starecek, naszych staroszków, ftorzi jesce te wszyjskie zwyki flyjgujóm. Łapnółech takô jedna Starecka (kieryj chnet piźnie dziewiyńćdziesiónt lôt) i napisôłech sie to wszyjsko na szkartce, coby Wóom to terôzki pedzieć:
– Śmiyrgust, gojik, srogopióntkowe groby, rezurekcje i ... „rękawka”, to już staropolskie zwyki skuplowane ze tymi świyntami. Dziwoczne to świynta, bo we wieśniano wesołość i uciycha łozkwitajoncygo łod nowa żywobyciô kuplujóm sie jankorne nutki, medikowanie ło naszyj ludzkij „kondycji”, take driny we sia medikowanie i –jak to ftosik gryfnie pedziôł – juzaś sztaplowanie, ściubiynie tego wszyjskigo, co sie bez côłki rok kajsik potraciyło, kajsik nóm ze tego życio pitło, kajsik we tym życiowym gzuciu za szczysnym falym, za tymi łoszkliwymi złociokami.
A wszyjsko to skuli tego łostatnigo tydnia. Wielkanoc, to tyż – jak już we szóstym wiyku tuplikôł papiyż Gregorz Wielki – na isto zôcnie: „Solemnitas Solemnitatum, co na nasze znacy: „uroczystość uroczystości”.
– Srogi post, kiery zahaltowôł gupoty karnewalu i zapustów, mómy forbaj, zbyte. Wieli Pióntek i fajer Wielij Soboty ze świyncyniym jôdła tyż mómy za sia. Nale tyn tydziyń skorzij Wielkanocnyj Niydzieli – gôdała naszô Starecka – bół zawdy festelnie nerwowy i festelnie sie wtynczos rychtowało wszyjsko, co nôjlepszyjsze do jôdła. Kołoczów, babów, wusztów, jajec i ... cego tam jesce. Napoczynało sie to wszyjsko łod niydzieli palmowyj, łod świyncynia palymek ze wiyrbnych, byrkowych, gruszpónkowych, kalinowych astów do kupy ze sośnicowymi i ze jałowca. Trza ino bóło dôwać pozór, coby tam we tych palymkach niy bóło łosiki abo topola, bo te stromy byli jesce łod starego piyrwyj nacechowane, potympióne. Podle starodôwnygo beraniô – jak to mi eklerowała ta Starka – wszyjskie stromy, wszyjskie drzywa take nikiej: sosna, cis, jałowiec, lyska, wiyrba ślimtajónco, kieryj łod tego czasu asty wisieli i ślimtali „łzami jutrzenki” i wino, stropiyli sie umrziciym Pónbóczka na krziżu i wekslowali abo farba, abo dozwôlali na wyciskanie ćmawego, cerwonego zoftu, kiery niyskorzij mianowali „lacrima Cristi”, znacy krew Krystusa. Ino topol, to bół taki strom, kiery pedziôł, co: Krystus umrził na krziżu za tych dioseckich grzyszników i skuli tego topola psinco łobłajzi, bo jes na isto bez grzychu. Aji niyskorzij żôdne ze stromów – podug powiarek, berów – niy dało zwóli na to, coby tyn côłki Judasz Iskariota móg sie na nich łobiesić, a ino topol zezwolół, coby sie łón na niym hangnół.
– I beztóż topol i łosika ciyngiym dyrgocóm przed Pónbóczkiym – gôdała dalszij naszô Starecka. – Fórt tyż dowo sie do palymki ptasi mlyko, jymioła. Nó ale – gôdô ze rankorym naszô Starecka Jaśka – niy takô popyrskanô jakómsik pozłótkóm jak to terôzki wszandy idzie sie lajstnóńć.
I tak by Łóna poradziyła dugo jesce spóminać, ale Wy to ze swojich familiji tyż przeca znôcie i niy ma sam co za tela po próżnicy lynzorym melać. Ale na zicher werci sie pedzieć jedna sztrofecka, kiero bół napisôł Władysław Syrokomla:
„Kapłan jadła i napoje
Poświęcone kropi wodą
Wielki Boże dary Twoje
Niech do grzechu nas nie wiodą
Niechaj człowiek przypomina
Śród biesiady, że są głodni
Niech pienisty kielich wina
Nie dopuszcza go do zbrodni...”
Wielkanoc, to Wielkanoc, ale tyż wiesna na fest. A na wiesna wylazowali dôwnij, jesce za starego piyrwyj skórkorze, ło ftorych możno za tydziyń byda sam łozprawiôł. I takee miglance, fachury, kiere ciyngiym po placach przi familokach ryceli: gôrki drótuja, gôrki lyjtyja, pitwoki i nożycki brusza, szlajfuja!