Franz Waxman....

Wiycie! Jô kiejsik, niy tak blank dôwno, łozprawiôł ło mojim dzieciyńctwie, ło filmach, kierech miôł rôd łoglóndać. Nó, gôwyńdziółech ło takim całbrowaniu, ło rajcu bez gôdki, bez jednego słówecka. Ja, kiejsik sie nasze starki i mamulki niy poradziyli doczkać kolyjnygo filmu ze moc wywołanymi szauszpileróma: Rudolfym Valentino, ze Carym Grantem, Gryjtóm Garbo lebo tyż naszymi, na tyn przikłôd: Smosarskóm, Węgrzynym, Różańskim i inkszymi.
Ale tak kajsik, we 1927r., łod filmu Alana Croslanda „Śpiewak jazzbandu” (grali w niym: Al Jolson, May McAvoy, Warner Oland), napoczła sie ta yra filmu dźwiynkowygo. Nôjprzodzij we filmach to grali ino jakosik ci tam muzyka, a dziepiyro niyskorzij szauszpilery napoczli gôdać, i to niy zawdy ze cwekiym. Ale łod tego tyż już czasu we wieluch filmach, chet ci możno i gówno róla, łodgrôwała muzyka. Niy wszyjske cuszałery zważowali na to.
Terôzki małowiela ludzi boczy, iże kiejsik szło obejzdrzić ino filmy bez gôdki i muzyki (nó, drugda grôł we kinie jakisik chop na klawiyrze lebo na krzipkach), ale tyż mocka ludzi niy poradzi sie wystawić, iże i my, Ślónzôki, mieli chopa, kiery i tego wywołanego Oskara erbnół za muzyka do filmu. Tym chopym bół moc wywołany we świycie Franz Waxman. I tyż łó Niym kciôłbych sam terôzki ździebko połozprawiać, tym tuplym, iże bół to richticzny.... Chorzowiôk.
Urodziół sie łón bół jako Franz Wachsmann we Wilijô, 24 grudnia 1906 roku we Chorzowie (wtynczôs Königshütte), we staryj miymiecko-ślónskij familiji pochodzyniô żydowskigo. Bół nôjmodszym ze siedmiórki dziecek żydowskigo kaufmana. Jego łojciec pierónym niyrôd miôł muzycznô pasjô, muzycznego ptôka modego Francka. Kiej mody Franz (jesce wteda mianowôł Wachsmann) miôł piyńć lôt, côłko familijô wykludziyła sie do Łopolô (Oppeln). Jakech już pedziôł, łojciec niy miôł rôd jejigo graniô na klawiyrze i beztóż tyż mody Francek poszôł robić do banku. Na szczyńści dlô sia samygo, i dlô milijółnów filmowych cuszałerów, ftorzi radzi suchali niyskorzij jego muzyki filmowyj, rachowanie pijyndzy szło mu niyhersko, strzimôł we banku ino dwa lata. Bół ci dziepiyro siedymnôście lôt stary kiej podjón piyrszô śmiôło i norymnô decyzjô. Wykludziół sie do Drezna na sztudija muzyczne. Kolyjnóm haltynsztelóm na dródze ku słôwie i srogij kwolbie bół Berlin, kaj piyrszy rółz styknół sie ze muzykóm filmowóm. Nałónczôs swojich sztudijów growôł we roztomajtych, modernych wtynczôj „jazzbandach”. Tam, we tym Berlinie, dirigowôł, bół łón tyż ku tymu kapelmajstrym łorkiystry, ftorô nagrôwała muzyka do wywołanego we świycie filmu „Błękitny anioł” we kierym grała Marlena Dietrich. Bół ci tyż już wteda kómpónistóm muzyki do mocki miymieckich filmów.
We 1933 roku, kiej ku włôdzy prziszli nazisty, kierzi stopieróńsko niy mieli rade i Żydów, i muzyki jazzowyj, wykludziół sie, ymigrowôł do Paryża. Tam poznôł Billy’ego Wildera i kamraciół sie ze Fritzym Langem. We 1935 r wykludziół sie do USA, kaj wartko erbnół kwolba jednego ze nôjlepszyjszych tamesznych kómpónistów muzyki filmowyj. Tam tyż zwekslowôł swoji rodne miano ze Wachsmann na Waxman. Sóm napisôł muzyka do bez dwiesta filmów. Do Hameryki ścióngnół tyż we półowie lôt trzidziystych ze Łopolô côłkô swoja familijô.
Dwanôście razy bół Franz Waxman nóminówany do Oskarprymiji, do tego hamerikóńskigo Oscara (abo inakszij: Academy Awards), znacy sie Nagrody Akademii Filmowej prziznôwanyj bez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej (Academy of Motion Picture Arts and Sciences) we dziydzinie filmu, kierô to nadgroda fóndli we Hamerice kajsik we 1927 roku. Te gryfniste i wywołane sztatuytki erbnół nasz srogi Ślónzôk aże dwa razy. Piyrszy rółz we 1951 r. za muzyka do filmu „Bulwar zachodzącego słońca” (Sunset Boulevard) Billy'ego Wildera ze Williamym Holdenem, Glorióm Swanson i Erichym von Stroheim. Drugi rółz we 1952 r. erbnół Oskarprymijô za muzyka do wywołanego tyż filmu „Miejsce pod słońcem” (A Place in the Sun) George’a Stevensa ze Montgomerym Cliftem i Elizabeth Taylor.
Wrawô woda wylywô sie na ślypka modego synka. Jejigo weźrok jes ci festelnie popsowany, beztóż tyż musi mieć rube bryle. Tyn cufal ale sprôwiô, iże tymu synkowi wyłóstrzô sie festelnie such – tak ci, moje Wy roztomiyłe, napoczynô sie bez godzinny film ło Franzu Waxmanie, kiery urodziół sie we naszym Chorzowie (wtynczôs Königshütte). Waxmana grô szałszpiler i kocynder Jacek Borusiński (ze kabarytu „Mumio”) a jego babeczka juzaś grô krakowskô śpiywôczka i szauszpilerka Marta Bizoń. Film mianuje sie „Bulwar Franza Waxmana” (reżyserówôł to Marek Kosma Cieśliński) i napoczynô sie we dzisiyjszym Chorzowie. Zatym pokôzane sóm łokolice dzisiyjszego Tworoga i Łopolô aże do Berlina, Paryża i na łostatku Nowego Yorku i Los Angeles.
We tym filmie grajóm tyż nasze ślónske chopcy: Jerzy Cnota (Chorzowiôk côłkim pyskiym), Jacynty Jędrusik, Jan Maria Dyga i jesce pôruch. A szło tyn film łobejzdrzić we szczwôrtek 15 marca we chorzowskim kinie „Panorama”. We filmie pokôzali roztomajte łoblicza Franza Waxmana. Możno niy wszyjskim sie to bydzie zdało, ale jes taki film, ło synku ze Chorzowa i werci sie go na isto łobejzdrzeć.
Kómpónist, muzikant, ftory urodziół sie we Chorzowie , dorostôł we Łopolu, umrził na tego łoszkliwego raka we 1967 r. we Los Angeles.