Zesel dlô kocyndra ...

Wiycie, już kiejsik profesory ze zocnyj pariskij Sorbony podsztrichowali róla paródji. We strzydniowiyczu jedyn dochtór ze Auxere napisôł, iże dlô dobra cowieka jes skôzane, coby „błôzyństwo, ftore jes naszóm drugóm nôturóm i zdowô sie cowiekowi prziródzóne, mógło sie blank ajnfach wyżyć chocia rółz do roku”. Porównôł to do fasków ze gerujóncym „winym móndróści”, kiere chocia rółz do roku muszóm być łotwarte, coby wylôz śnich luft – „luft, coby sie niy popśnióło wino”. Tym luftym bół tyn srogi, ludzki cug ku kasprowaniu.
Błôznóma byli grecke mimy i ichnie pyndalujónce po bosoku „planipedes”, kierzy łozprawiali wice na rzymskij Via Appia. Tyż i wczaśne krześcijóny, truc tymu, co jich sztryng ciyngiym kapelónki sztrofowali, wôżyli se róla śmiychu: „łostôł łón umiyszczóny we naszyj duszyczce, coby mógła sie łoddychnóńć” – łorzyk św. Jan Chryzostom. Bali i wtynczôs tyż, na łostuda ichnim biszopóm, ludzie bajstlowali fajery: Dziyń Yjzla abo Krystusa-Szpilmana. A poradziyli ci sie zasłónić sie słóweckóma łod św. Pawła: „Pónbóczek wybrôł razinku to, co iptowate we łoczach świata, coby zagańbić móndroków.”
Dziyje fechtónku ze śmiychym jes gynał take stare jak sóm śmiych a wszelijake próby Kościoła i królów strzimowaniô weli gracków, czynsto sie wrôcali.
Po łokrysie wyparciô błôzyńskich fajerów ze kościołów wróciyli sie łóne przi srogij epidymi dżumy we połówie XIV wiyku. Grónt bół ajnfachowy: śmiych, norywne tańcowanie, jak i łostry zeks bół uznôwany za medicina na tyn mór.
Kajsik żech wyczytôł, co ynglynderski król Henryk II Plantagenet nadôł ci jednymu riterowi, Rolandowi de Pettour, srogo iścizna za zabôwianie króla: robiyniym kuldybków, handsztandami, kopyrtkami, gwizdaniym na palcach i ... pierdzyniym. Ale to już blank inkszô bôjka.
Kajsik na łostatek piytôstego i przi napoczniyńciu szesnôstego wiyku kaspra, błôzna napoczli mieć we zocy a juzaś we 1509r Erazm z Rotterdamu napisôł ta swoja, fest wywołano „Pochwała głupoty” we kieryj błôzna uznôł za kogoś ważnygo a gupota uważowôł za siyła napyndowô łozwoju ludzkóści.
Szczygólnô róla pôłniyli kaspry, błôzny na królewskich dwórach. Sprowôdzali côłke procne życie do ludzkich wymiarów, kej miarkowali, ale i poskrómiali szydliwymi ausdrukami łoszkliwe insztynkty niymocnych na srogô ambicyjô magnatów, wiylmożów i samych królów. Tym, co wyróżniało bildowanego błôzna spojstrzód sztudyrowanych chopów łotôczajóncych króla, bóło to, iże błôzyn móg gôdać prôwda, ftoryj filozof niy móg wypedzieć bez hruzy ło to, iże król bydzie niyrôd i moge go zawrzić do heresztu abo i łodkraglować mu gowa.
Nó ale, pojstrzód dwórskich kasprów nôjbarzij geldowali cwergi, niziółki, łokiytki. Na dworze Katarzyny Medycejskij polski cwerg, kasztelanic podlaski Jan Krasowski śmiyszôł, kasprowôł, ale tyż przisużół sie fest do wywelowania Henryka Walezego na polski trón we 1574r.
Mynij dlô śmiychu bóło cwergóm, pyrtkóm we imperióm tureckim. Kalyczynie ludzi niy uważowali we tym imperióm Osmanów za cosik złygo, tóż tyż howali tam niy ino eunuchów na potrzeby harymów, ale i guchoniymych cwergów, nôjlepszij ze halaburdziatym basiskiym, kropfym abo puklym, ftorzi figuróm poradziyli wywołówać giździorski śmiych jejich panów.
We Ojropie do howaniô, cuchtu nigdy niy doszło; na dwóry trefiali przirodzóne cwergi i niziołki. Tak tyż bóło i we Polsce, kaj doszło do haji ło jednego cwerga miyndzy Stanisławem „Dziobłym” Stadnickim a Łukaszym Opalińskim. Błôzny nad Wisłóm fóngowali łod napoczniyńciô polskij państwówości. I tak ci we nôjstarszych krónikach polskich idzie natrefić na roztomajtych kocyndrów. Na tyn przikłôd: po bitwie pod Mozgawóm we 1195r jedyn klerik przeblykô sie za błôzna, coby sie dowiedzieć ło wynik tyj bitwy. Prziłodziynie szajbniyntego śmiywy i kaspra garantjyrowało mu bezpiyczność.
Juzaś Kazimierz Wielki, sóm srogi biysiadnik i galant, usiyłowôł zahaltować hormijô postrzelónych szpilmanów roztopiyrzajóncych sie wszandy we Krakowie. Ale przicióngli ci łóni nowóm welóm wrółz ze Władysławym Jagiełłóm, kiery łosobliwie miôł rôd zabawy litewskich „skoromochów” ze berami. Pojstrzód błôznów, ftorych tym tuplym upodobali se i te krziżacke „komtury”, znôjdowali sie poniykedy gróźne szpióny i sznupoki, jak jedyn istny Henne prziswany Witoldowi bez srogigo majstra krziżackigo zôkónu. Tyn istny wystympowôł tyż we róli ritera.
Siyła juzaś karnewalowych zwyków świynta iptów bóła tyż i nad Wisłóm tak srogô, iże szwajcarski protestant Rudolf Hospinian bawióncy we Krakowie we XVI wiyku łopisywôł, jak to panowie małopolske klynkali na parodji mszy przed łobwodzónym yjzlym. Ale trza dopedzieć, iże we Polskich miastach, jak i we côłkij Ojropie mrówióło sie prómp łod szpilmanów, śmiywów, gupków, iptów, pyskocy, żónglyrów, mimów, szałszpilerów.
Ze fraszołków, berów i łobrôcaniô poważnych zachów „ad absurdum” już we XV wiyku słynół wziynty polityker Wincynty ze Szamotułów; podanie, chocia fest bodlawo wygłôszôł swoji zdani Stanisław Bojanowski, sekretôrz łostatnich Jagiellonów. Niy byli łóne urzyndowymi śmiywami i kasprami, ale przitrefiôło sie, iże na dwórach polskich błôzny byli riterami jak Olecko, Hanusz, niyjaki Kulik i Kijeński. Nôjbarzij wywołanym bół jednakowóż Korybut Koszyrski, ftory zbajstlowôł na dworze krakowskim klub łożralców i słepoków, łożyrajóncych sie pojstrzód niyskorzyjszych wywołanych politykerów, twórców we powodzi wina, roztomajtych szpasów i wicnych cufali. Król Zygmunt Jagiellon truc gniywliwygo wejzdrzyniô poradziół ściyrpieć tyn klub a sóm radowôł sie hopsztosami śtyruch błôznów, ftorych miôł w kuście, na wycugu.
Szczygólnô pozycjô – błôzna na dwórze krakowskim i we narodowyj legyndzie – zajón snadnóm rzecóm Stańczyk. Poniykedy metlô sie go ze Stanisławym Gąską, ale to bóła srogo różnica klas: Gąska to szpasowny kamrat podlywanych winym kaczmowych biesiadów, nałónczôs kiej Stańczyk to chnet ci filozof i riter prôwdy. Stańczyk dopolół szczygólnie fest dygnitôrzóm, a nôjbarzij królowyj Bonie, ftoryj na isto niy ciyrpiôł. Widziôł jeji srogô przepadzitość, fałeszność i próby przejyńciô kóntroli nôjprzodzij nad familijóm, łotoczyniym, królym, a niyskorzij nad państwym, z kierego wykroła chnet côłkô dziylnica, łómiónc przi tymu prawo. Beztóż tyż mianowôł ci jóm gadzinóm.
Co ciykawe, Zygmunt ani myślôł interwyniówać, wkrôczać we łóbrónie zniynôwidzónyj bez ślachta baby. Ale magnaty napiyntnowane szpasami błôzna (śniymi i wywołany pisôrz Stanisław Orzechowski) usiyłówali niy łostawić na niym suchyj nitki, szlechtujónc Stańczyka jako cowieka miechym piźniónego i szmyrgla, kierymu król ino dziynka łopańtaniu dôwôł zwólô na wygłôszanie bodlawych słówecek. Stańczyk niy szczyńdziół bali samygo króla Zygmunta, kiery chichrôł sie, iże jego błôzyn dôł sie łodrzić ze prziłobleczyniô krakowskim bisurmanóm i rojbróm.
– Szlechtówniyjszy to błôzyn, co dôł sie łodrzić ze Smoleńska we Moskwie” – łodpedziôł wteda Stańczyk królowi, kiery utraciół ta ważno twiyrdza we 1514r.
Stańczyk niy bół we swojich łopakliwych i bodlawych uwôgach łodosobnióny; bół to przeca czas srogigo wyrozumiyniô we Polsce, bali i ku inteligyntnym błôznóm. Kanclyrzowi korónnymu Krzysztofowi Szydłowieckimu i jego kamratóm magnatóm łopowôżół sie pedzieć kanclyrski śmiywa, niyjaki Bieniek:
– Ale ci symie sroge panisko, srogsze łod samygo kanclyrza; łón mô ino jednygo błôzna dlô uciychy, a jô juzaś móm jich tela, wieluch wôs sam jes.”
Nó, nastympcy wywołanego Stańczyka – Polôk Bedłka, Miymiec Kleindienst, Szpaniol Sebastian Guzman abo Grek Aleksander Diogeni – niy szafnyli takij znaczności, a tym tuplym i legyndy Stańczyka nadwórnego błôzna Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta Starego i Zygmunta II Augusta.
Błôzyństwo we tych czasach stôwało sie stylym życiô ludzi wolnych. Ino ludzie świadóme swojigo wertu i siyły państwa dymokracyji ślacheckij a nad wszyjsko tolyrancyji wiyloreligijnyj Rzeczpospolityj, poradziyli sie ze sia śmiôć bez wymiarkowaniô urwy na hónorze. Nôjbarzij lynkali sie śmiysznóści we Syjmie (dejcie na to pozór!) ale szpasowne ślachcice mieli rade błôznować, coby barzij ugryfnić sobie i inkszym życie.
Jes ci tyż znómiynne, iże błôzny i wicmany ustôwajóm śmiyszyć i tracóm sie ze polskich dwórów w czasach słabniyńciô, a zatym i łobalyniô Rzeczpospolityj. Jesce król August II Wettin poradziół wyrôbiać tak, iże to sie bali błôznóm niy śnióło. Jego syn, barzij rułowaty August III, dôł sie zabawiać bez miymieckigo błôzna, Kijana, cowiekowi ło szpasowności tak ciynżkij jak spaśność włôdcy Saksonii. Ale już łostatniymu królowi Polski Stanisławowi Augustowi Poniatowskimu blank cudzô bóła estetika błôzna i niy dôł zwóli na żôdnego blank wicmana na dworze.
Postać błôzna łodrodziyła sie dziepiyro niyskorzij ale już we nowyj póstaci i figórze. A dzisiôj? Eźli błôznowanie niy ma k’tymu czynsto warónkiym jawnygo zaistniyniô we ajfachowyj świadómóści? Kuknijcie na tych naszych (Pónbóczku łodpuść mi tyn grzych) politykerów na Wiejskij we Warszawie. Eźli niy idzie tam ujzdrzić na isto srogich błôznów ... nó, możno cyrkuśników i kasprów Ololo (coby niy ubliżować richticznym królewskim błôznóm) takich jak Kempa, Kurski, Arłamowicz, Palikot, Nelly jak jij tam, Senyszyn we tańcu z gwiôzdami abo ciyngiym nabańturzóne cwilingry? Abo te wszyjske bizygóny, kasperle i augusty we tych syjmowych kómisyjach. Nó ale, to już jes polityka i mie łóna blank ci już niy bôwi, blank niy ma mi przi nij nic do śmiychu!